Μπεν Λέρνερ
Αμερικανική αγωγή
μτφρ. Παλμύρα Ισμυρίδου
εκδ. Δώμα, σελ. 404
Από την αρχή του βιβλίου, ρητορεύει· έχει άγχος και αμύνεται διά της φλυαρίας. Ο Ανταμ Γκόρντον είναι 17 χρόνων και εξομολογείται στην Αμπερ τα συναισθήματά του, μιλώντας όπως στους αγώνες ρητορικής όπου διακρίνεται επανειλημμένως. Εκείνη, όμως, έχει πηδήξει από τη βάρκα του πατριού της και έχει επιστρέψει στο σπίτι· όχι σε αυτό όπου ο Ανταμ, αναζητώντας την, μπήκε κατά λάθος, αφού όλα τριγύρω ήταν πανομοιότυπα. Οπως πανομοιότυπα γίνονται όλα στην Τοπίκα του Κάνσας, στα τέλη του ’90, εκεί όπου ο Ανταμ προσπαθεί να επιβιώσει ως ποιητής, ρήτωρ, εραστής· κυρίως ως αγόρι που «ανδρώνεται».
Ο Μπεν Λέρνερ έχει συνοψίσει τον κόσμο μας με εγκιβωτισμένη αφήγηση, εναλλαγές αφηγηματικών προσώπων και υφών, επιτελεστική γραφή.
Η «Αμερικανική αγωγή» –ευφυής απόδοση του πρωτοτύπου «The Topeka School»– του συγγραφέα Μπεν Λέρνερ χτίζεται, κατ’ αρχήν, στην αποστασιοποιημένη τριτοπρόσωπη αφήγηση για τον Ανταμ, που ανήκει στα προνομιούχα παιδιά φιλελεύθερων, διανοούμενων, κοσμοπολίτικων οικογενειών, οι οποίες αποτελούνται από ψυχο-επιστήμονες που εργάζονται για το «Ιδρυμα». Το ίδρυμα είναι το όχημα του συγγραφέα για να δημιουργήσει μιαν «όαση» στη συντηρητική κοινωνία της Τοπίκα, αλλά και –μέσω των ψυχαναλυτών γονέων του– να περιγράψει τις νευρώσεις που αντιμετώπιζαν τη δεκαετία του ’90 οι πάσης ηλικίας λευκοί προνομιούχοι.
Από την άλλη, η άλλοτε πρωτοπρόσωπη και άλλοτε δευτεροπρόσωπη αφήγηση των γονέων του Ανταμ –της Τζέιν και του Τζόναθαν, που κυρίως απευθύνονται στον γιο τους– «ξεσκονίζουν» όλες τις νεοπλουτίστικες και νεοσυντηρητικές φοβίες που κατατρύχουν μια περίκλειστη κοινωνία που προσπαθεί να μεταβεί στον νέο Νέο Κόσμο· εκεί όπου εντέλει συγκρούονται τα παιδιά της ελίτ των διανοουμένων με τα παιδιά της υπαλληλικής μεσαίας τάξης.
Ανάμεσα στις εναλλαγές αφηγητών και στα χρονικά πηγαινέλα, παρεμβάλλεται η αφήγηση για τον αποσυνάγωγο Ντάρεν που γίνεται «κουλ» όταν ο Ανταμ τού βρίσκει μια σχολική παρέα που τον αποδέχεται. Η απόπειρα του Ανταμ, όμως, αποδεικνύεται, όπως μαθαίνουμε εξαρχής, καταστροφική – ο Ντάρεν, ένα αγόρι που «δεν συμβάδιζε το σώμα με το μυαλό του», ξεσπά τον εξευτελισμένο ανδρισμό του επιτιθέμενος σε μια συμμαθήτριά του.
Ταυτόχρονα, ο Μπεν Λέρνερ, εφαρμόζοντας στην εξιστόρησή του τους κανόνες της ρητορικής που χρησιμοποιεί ο ήρωας, δείχνει ότι η δύναμη της γλώσσας μπορεί να υποκαταστήσει εκείνη των χεριών, που τρίτοι χαρακτήρες μετέρχονται. Και σε αυτό συμβάλλει η παρουσία του Κλάους, που έχει τον ρόλο του γέροντος σοφού· η οξεία του παρατήρηση του κόσμου εντείνει το δίπολο φωνές-λέξεις.
Κοντολογίς, αν η Αμερική αναζητεί τις ρίζες του μάτσο ανδρισμού και του τραμπισμού· αν οι αναγνώστες όπου Γης αναρωτιούνται για τη νεοδεξιά και τον λαϊκισμό της, τότε ο Μπεν Λέρνερ, στα οικεία ελληνικά της Παλμύρας Ισμυρίδου, έχει συνοψίσει τον κόσμο μας σε 400 autofiction σελίδες, με εγκιβωτισμένη αφήγηση, εναλλαγές αφηγηματικών προσώπων και υφών, επιτελεστική γραφή. Είναι ένας περίτεχνος ανατόμος της εποχής του.
Γεννημένος το 1979, ο Λέρνερ έζησε τα μπερδεμένα, μεταβατικά, εκρηκτικά ’90s ως έφηβος· λίγο αργότερα, έζησε την άνοδο του τραμπισμού, έχοντας την οξύνοια να εντοπίσει τις ρίζες του. Ανέδειξε μια πηγή της τοξικής αρρενωπότητας (στον βασανισμό και τη βία του Ντάρεν)· επισήμανε την άκριτη αισιοδοξία ως πρόδρομο της τοξικής θετικότητας (ειδικά στην αφήγηση του πατέρα και στις αφίσες του σχολείου: «Γίνε η αλλαγή που θέλεις να δεις»)· υπογράμμισε τη συγχυσμένη ταυτότητα των Ανδρών, με το κεφαλαίο «Α», που χρησιμοποιούσε ως ψυχαναλυτικό σχήμα η μητέρα του για όσους –βαθιά θρησκευόμενους και… πατροπαράδοτους– της επιτέθηκαν, σαν πρώιμα τρολ, όταν εξέδωσε βιβλίο για τη «ματσίλα».
Στην «αποφώνηση» του μυθιστορήματος, πάντως, ο Ανταμ είναι πλέον τριανταπεντάρης, ζει στη Νέα Υόρκη, εφαλτήριο των γονέων του, με τη σύζυγό του και τις δύο κόρες τους, στην πρώιμη τραμπική εποχή· εκείνος, βέβαια, επιμένει να γράφει ποιήματα. Σίγουρος πια ότι είναι ψέμα πως «η Κίνα ήταν πάντα το πρόβλημα», ό,τι κι αν αντιμετώπιζε η αμερικανική οικονομία· βέβαιος ότι η γλώσσα νικάει τα χέρια, έστω κι αν πρόσκαιρα χάνει από όσους προσπαθούν να βομβαρδίσουν με θεότρελα επιχειρήματα· πεπεισμένος ότι ακόμα και η πανικοβλημένη φλυαρία του είναι προτιμότερη από τις άγριες φωνές των Ανδρών, ο Ανταμ αντιλαμβάνεται ότι –νά– οι άνθρωποι «μαθαίνουν και πάλι, αργά αργά, πώς να μιλούν, μέσα στο γενικό σφυροκόπημα».