ΑΔΑ ΣΤΑΜΑΤΑΤΟΥ
Τι έχει ο Γιάννης;
Μιλώντας στα παιδιά για τον αυτισμό
επίμετρο: Γιάννης Παπακωνσταντίνου, παιδοψυχίατρος, διευθυντής ΙΠΑΠ «Η Θεοτόκος»,
εικόνες: Αγγελική Ρελάκη
εκδ. Μεταίχμιο, 2023, σελ. 38
Διαβάζοντας το βιβλίο, παρομοιάζω αυθόρμητα στο μυαλό μου τον αυτισμό με μια διαρκή κρίση άγχους που χρειάζεται στοιχειώδη βοήθεια ώστε να μπουν τα πράγματα σε ασφαλή σειρά.
Η συγγραφέας με κέρδισε με μια της φράση όταν, πριν ακόμα διαβάσω το βιβλίο, αναζήτησα τη σελίδα της στο Facebook και παρακολούθησα βίντεο με συμμετοχή της σε εκδήλωση. Την άκουσα λοιπόν να λέει περίπου τα εξής, απαντώντας σε (όχι και τόσο νοητούς, όπως ανέφερε) αμφισβητίες της δυνατότητάς της να βρει, μετά το διαζύγιο, σύντροφο, ούσα μητέρα παιδιού με αναπηρία (εν προκειμένω παιδιού με αυτισμό): γιατί να έχω δυσκολία εγώ να με πάρει κανείς για σύντροφο και όχι π.χ. ένας άνδρας 45 χρόνων που πηγαίνει τα ρούχα στη μαμά του για πλύσιμο; Μια όμορφη γυναίκα, με χιούμορ και επικοινωνιακό χάρισμα· μια μαραθωνοδρόμος που χρησιμοποιεί τον αθλητισμό, όπως και αυτό το σημαντικό βιβλίο για να ευαισθητοποιήσει στο ζήτημα του αυτισμού μια πολύ καθυστερημένη κοινωνία, την ελληνική, στην οποία αντιστοιχεί ένα απαράδεκτα αμέτοχο κράτος;
Στόχος του βιβλίου είναι προπάντων τα άλλα παιδιά αλλά και οι γονείς τους. Δεν έχω τον παραμικρό ενδοιασμό να μοιραστώ την αισιοδοξία της συγγραφέως ότι τα παιδιά, αν ενημερωθούν, αν καταλάβουν, μπορούν να πλαισιώσουν ευεργετικά όχι μόνο το αυτιστικό αλλά και το κάθε ανάπηρο, το κάθε διαφορετικό παιδί. Oταν δουν σε μιαν από τις πρώτες σελίδες την εικόνα με το στρογγυλό κεφάλι και τις πολύχρωμες μουτζούρες εντός του και διαβάσουν: «Φαντάσου τον ανθρώπινο εγκέφαλο με πολλά πολλά καλώδια που πρέπει να μπουν στη σωστή πρίζα. Στον Γιάννη κάποια καλώδια έχουν μπερδευτεί και έχουν γίνει ένα μεγάλο κουβάρι στο κεφάλι του», ενώ παρακάτω θα μάθουν ότι «μερικά καλώδια δεν θα μπουν ποτέ στη σωστή πρίζα στον εγκέφαλό του. Θα μείνουν μπλεγμένα για όλη του τη ζωή», θα έχει ήδη συντελεστεί ένα ευφάνταστο, ελκυστικό βήμα για να προσεγγίσουν την άλλη πραγματικότητα. Και αυτή η άλλη πραγματικότητα, του αυτισμού, στο υπό συζήτηση βιβλίο δίνεται, τολμώ να πω, όχι ωραιοποιημένη αλλά, με τον τρόπο της, γοητευτική. Στοιχηματίζω ότι προχωρώντας παρακάτω, διαβάζοντας και μαθαίνοντας περισσότερα για τον αυτισμό, πολλές και πολλοί από εμάς τους ενηλίκους θα νιώσουμε μέχρι και παράξενα ρίγη οικειότητας. Σαν κάποιος, περιγράφοντας αυτή τη μορφή διαφορετικότητας και αναπηρίας να μοχλεύει ταυτόχρονα και μύχιες πλευρές της δικής μας ύπαρξης. Ας φέρω ένα παράδειγμα.
Δεν είμαστε, σίγουρα, λίγες και λίγοι όσες και όσοι περάσαμε ή περνάμε κρίσεις άγχους ή κατάθλιψης. Τότε, είτε με τη βοήθεια ειδικών είτε αυτοσχεδιάζοντας εμπειρικά, φτιάχνουμε για τον εαυτό μας πολύ οργανωμένα σχέδια καθημερινής επιβίωσης (μέχρι να ξαναβρούμε τα νερά μας). Αυτά τα σχέδια μπορεί να μας τα θυμίσει ο πίνακας με τα αυτοκόλλητα, που οι γονείς του αυτιστικού παιδιού ετοιμάζουν κάθε βράδυ «με εικόνες που του δείχνουν τι ακριβώς πρέπει να κάνει καθημερινά και με ποια σειρά». Διαβάζοντάς το, παρομοιάζω αυθόρμητα στο μυαλό μου τον αυτισμό με μια διαρκή κρίση άγχους που, για να αντιμετωπιστεί, χρειάζεται η στοιχειώδης αυτή βοήθεια: να μπουν τα πράγματα σε μιαν απλή, ασφαλή σειρά.
Μετά ενημερωνόμαστε για άλλες συνήθειες του Γιάννη και των παιδιών που του μοιάζουν. Oτι, π.χ., τους αρέσει να κάνουν ή να λένε πολλές φορές το ίδιο πράγμα. Oποιος όμως έχει επαφή με πολύ μικρά παιδιά ή με πολύ ηλικιωμένους, γνωρίζει πως ανάλογες συμπεριφορές χαρακτηρίζουν και αυτούς. Καμιά φορά οι «κανονικοί» και οι «ώριμοι» χάνουν την υπομονή τους με τις υπερβολικές φωνές, τους υπερβολικούς ενθουσιασμούς, τις υπερβολικές επιμονές και εμμονές – με όλα τούτα μοιάζει ο αυτισμός αλλά τίποτε από αυτά δεν μας είναι, στην πραγματικότητα, εντελώς άγνωστο. Σωστά μαντεύετε: η μαθητεία στον αυτισμό που προτείνει η Σταματάτου με το βιβλίο της μπορεί να ιδωθεί και ως μια περιπέτεια ενσυναίσθησης, για να διευρύνουμε τις ανοχές και να συμφιλιωθούμε με δύσκολες πλευρές του εαυτού μας και των αγαπημένων μας.
Ας χαμηλώσουμε λίγο την τηλεόραση των νεύρων και της ανασφάλειάς μας όπως, στο βιβλίο, ο παππούς και η γιαγιά μαθαίνουν σιγά σιγά να χαμηλώνουν τα φώτα και τον ήχο της δικής τους τηλεόρασης, για χάρη του κάθε ζορισμένου Γιάννη, μέσα μας και γύρω μας.