Δύο νοσοκόμες μεταφέρουν με τραυματιοφορέα (Animal Ambulance) έναν τραυματισμένο σκύλο. Στρατιωτικοί ιππεύουν ενήλικο θηλυκό χοίρο. Η Judy, ένα αγγλικό πόιντερ, άλλοτε με μάσκα προστασίας από δηλητηριώδη αέρια, άλλοτε κρεμασμένη από αλεξίπτωτο κι άλλοτε πληγωμένη, δέχεται τις φροντίδες στρατιωτών. Μια πολική αρκούδα διασκεδάζει άνδρες του πολωνικού στρατού. Ταχυδρομικά περιστέρια έτοιμα να πετάξουν για να μεταφέρουν μηνύματα και άλογα στην πρώτη γραμμή της μάχης κείτονται νεκρά μαζί με τους αναβάτες τους. Eικόνες όπως οι παραπάνω στρέφουν το βλέμμα μας σε μια άλλη οπτική από εμπόλεμες καταστάσεις του παρελθόντος: στην εργαλειοποίηση των ζώων σε καιρό πολέμου. Αυτή την πτυχή ξεδιπλώνουν φωτογραφίες και κείμενα από τη σειρά «Shifters» –ένα μακροχρόνιο και σε εξέλιξη έργο– της Μάρτα Μπογκντάνσκα στην ομότιτλη έκθεση που φιλοξενεί το Πολεμικό Μουσείο Θεσσαλονίκης στο πλαίσιο της φετινής PhotoBiennale του MOMus.
Σε αντίθεση με τις εικόνες πολέμου που εστιάζουν στον άνθρωπο και στην ηρωική τους διάσταση, η Πολωνή εικαστική καλλιτέχνις, φωτογράφος, σκηνοθέτρια ντοκιμαντέρ με σπουδές στη φιλοσοφία, αναδεικνύει περιπτώσεις ζώων σε ρόλο μαχητών, κατασκόπων, ηρώων, φορέων θάρρους και αυτοθυσίας από τα τέλη του 19ου αιώνα έως τη δεκαετία του ’70. Φέρνοντας σε πρώτο πλάνο τετράποδα και φτερωτά στα χαρακώματα και τα στρατόπεδα, αφηγείται ιστορίες τους –ένα εγχείρημα που διαπνέεται από τις ιδέες του Eric Baratay, πρωτοπόρου θεωρητικού στις Σπουδές Ζώων.
Αλλη οπτική
Στην έκθεση ευάριθμες εικόνες και κείμενα αμφισβητούν τα νεωτερικά δίπολα υποκείμενο – αντικείμενο, πολιτισμός – φύση, αποδομούν τον ανθρωποκεντρισμό της ιστορικής μάχης και προτείνουν την ανασύστασή του από την οπτική του ζώου. Η δουλειά της Μπογκντάνσκα «επιχειρεί να καταρρίψει την κυρίαρχη ανθρωποκεντρική θέαση του ενιαίου φυσικού κόσμου μας και να εισαγάγει την αναγκαιότητα επικράτησης της ισότητας σε αυτήν, μια δουλειά εμφανώς μεταφορική», εξηγεί η επιμελήτρια της έκθεσης Ηρώ Κατσαρίδου, διευθύντρια του Μουσείου Φωτογραφίας – MOMus.
Πρωταγωνιστές της έκθεσης είναι «παρασημοφορημένα» ζώα που «υπηρέτησαν» και τους αποδόθηκαν ανθρώπινα αξιώματα, για τα οποία ωστόσο ποτέ δεν ρωτήθηκαν. Η ιστορία της Judy, αγγλικού πόιντερ γεννημένου το 1938, δεν διαφέρει από την ιστορία κάθε γενναίου στρατιώτη. Υπηρέτησε στο βασιλικό ναυτικό της Βρετανίας που συμμετείχε στον στόλο της Απω Ανατολής, επέζησε από ναυάγια, βοήθησε στρατιώτες στη θάλασσα σπρώχνοντας σανίδες σωτηρίας, γλίτωσε από εκτέλεση όταν αναγνωρίστηκε ως αιχμάλωτη πολέμου. Η επιτάφια πλάκα της στην Τανζανία, όπου κατέληξε με τον σμηνίτη της RAF Φρανκ Γουίλιαμς, που τη λάτρευε, μνημονεύει την ιστορία της.
Η εργαλειοποίησή τους σε καιρό πολέμου, οι παρασημοφορήσεις και η απόδοση ανθρώπινων αξιωμάτων.
Σήμερα τα ψηφιακά μέσα έχουν μηδενίσει τις αποστάσεις, ωστόσο τα ταχυδρομικά περιστέρια βρίσκονταν στην υπηρεσία του στρατού. Μεταξύ αυτών η Cher Ami (αγαπητέ φίλε), η οποία διανύοντας 40 χλμ. μέσα σε 25 λεπτά, αν και πληγωμένη από σφαίρες, κατάφερε να μεταφέρει ένα μήνυμα σε μεταλλικό δοχείο στερεωμένο στο αριστερό πόδι της και να σώσει 194 Αμερικανούς στρατιώτες, εγκλωβισμένους από γερμανικές δυνάμεις στο δασός Αργκόν της Γαλλίας, τον Οκτώβριο του 1918.
Μασκότ
Η πολική αρκούδα Baska Mur-mansk από τη Σιβηρία εντάχθηκε στη δύναμη μιας μοίρας του πυροβολικού του πολωνικού τάγματος με τον βαθμό της «Θυγατέρας του Συντάγματος». Εκπαιδευμένη σε στρατιωτικά γυμνάσια, ήταν η μασκότ των στρατιωτών.
Το ταριχευμένο κεφάλι του θηλυκού χοίρου Tirpitz δεν κατέληξε τυχαία στο αυτοκρατορικό πολεμικό μουσείο του Λονδίνου. Η ιστορία της ταυτίζεται με τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν αρχικά φορτώθηκε σε γερμανικό πολεμικό ως πηγή φρέσκου κρέατος. Η κατάληξή της όμως ήταν διαφορετική. Παρασημοφορημένη με τον «Σιδηρούν Σταυρό» ως η τελευταία που εγκατέλειψε το βυθιζόμενο πλοίο, βρέθηκε στο Πόρτσμουθ, όπου τέθηκε προς πώληση για την ενίσχυση του Βρετανικού Ερυθρού Σταυρού.
Εναυσμα αυτής της έκθεσης αποτέλεσαν τόσο η τοιχογραφία του Πολύκλειτου Ρέγκου στο Πολεμικό Μουσείο όσο και οι φωτογραφίες με ζώα του Henri-Paul Boissonnas (1864-1940), ο οποίος κάλυψε με ανάθεση της ελληνικής κυβέρνησης τη Μικρασιατική Καταστροφή (αρχείο Μουσείο Φωτογραφίας – MOMus).
