Λίγες ημέρες πριν από την πρεμιέρα της σύγχρονης όπερας «Οι αστραπές», δεύτερη συμπαραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής (ΕΛΣ) με την Κωμική Οπερα του Παρισιού, η σκηνοθέτις και σκηνογράφος Κλερ Πασκιέ βρίσκεται στην Αθήνα. Οι πρόβες προχωρούν εντατικά, αλλά η ίδια δεν χάνει το χαμόγελό της. Ούτε την ικανότητα να εμπνέει με τον ενθουσιασμό της την καλλιτεχνική ομάδα των συντελεστών για ένα θέαμα που περιμένουμε ότι θα έχει την ποιότητα και τη φρεσκάδα της επιτυχημένης παρουσίασης του «Ταξιδιού στη Σελήνη» του Ζακ Οφενμπαχ, που είδαμε τον Ιούλιο – συμπαραγωγή της ΕΛΣ με την Οπερά Κομίκ του Παρισιού, τη Λαϊκή Οπερα της Βιέννης και την Οπερα Ανζέρ Νάντης.
Με τις «Αστραπές» η Πασκιέ βρίσκεται στο πεδίο της: Εχει αναλάβει να αναβιώσει στην ελληνική σκηνή τη σκηνοθεσία του Κλεμάν Ερβιέ-Λεζέ στην όπερα του Γάλλου συνθέτη Φιλίπ Ερσάν σε λιμπρέτο τού συγγραφέα Ζαν Εσνόζ: ένα ευφάνταστο ταξίδι στη Νέα Υόρκη της βιομηχανικής επανάστασης, ακολουθώντας την πολυτάραχη ζωή του σερβικής καταγωγής κοσμοπολίτη δανδή και «τρελού» επιστήμονα Νίκολα Τέσλα. «Είναι μια ιδιαίτερη πρόκληση να ανεβάσουμε στη σκηνή μια λυρική δημιουργία βασισμένη σε αληθινή ιστορία», μας λέει η σκηνοθέτις, το βιογραφικό της οποίας δείχνει ότι έχει αδυναμία σε νεωτερικές θεατρικές διαδικασίες.
«Η αφήγηση της ιστορίας μάς καλεί να απελευθερωθούμε από την πραγματικότητα για να βυθιστούμε στη γοητεία ενός μυθιστορήματος ελεύθερα εμπνευσμένου από τη ζωή του πιο εφευρετικού επιστήμονα του 20ού αιώνα, ενός πνεύματος καινοτόμου και πρωτοποριακού», μας εξηγεί στο μεσημεριανό διάλειμμα μιας πρόβας που έχει ξεκινήσει νωρίς το πρωί. «Το έργο προσφέρει μια εξαιρετική κινηματογραφική αφήγηση. Είναι μια μουσική και οπτική κατασκευή που καθιστά, εκτός των άλλων, την πόλη της Νέας Υόρκης δραματικό χαρακτήρα».
Η πορεία περίπου 50 χρόνων (1884-1943), την οποία καλύπτει το μυθιστόρημα του Εσνόζ, στη σκηνή αποκαλύπτεται μέσα από τα σκηνικά, τα κοστούμια και την υπενθύμιση των αλλαγών που συνέβαιναν τότε. Η Νέα Υόρκη έζησε τότε μια εποχή αναταραχής και μεγάλης αρχιτεκτονικής και κοινωνικής εξέλιξης. «Ας μην ξεχνάμε ότι και ο κινηματογράφος εξελίσσεται σημαντικά κατά την περίοδο που μας ενδιαφέρει περνώντας από τη σιωπή στον ήχο και από την ασπρόμαυρη εικόνα σταδιακά στο χρώμα», εξηγεί η σκηνοθέτις. «Η μεταφορά του έργου στη σκηνή παίζει με μια αίσθηση αδιάκοπης ροής υπογραμμίζοντας την αίσθηση του χρόνου που περνάει ολοταχώς. Αυτό επιτυγχάνεται σκηνοθετικά με τον τρόπο που η μια σκηνή διαδέχεται την άλλη, μια προσαρμογή του κινηματογραφικού crossfade: στο τέλος κάθε σκηνής αρχίζουν να φαίνονται τα σκηνικά ή οι χαρακτήρες της επόμενης, ενώ εμφανίζονται τα μουσικά μοτίβα που θα ξεδιπλωθούν στη συνέχεια».
Από τη συζήτησή μας με την Κλερ Πασκιέ και τις λεπτομέρειες που τροφοδοτούν την ανυπομονησία μας για τις «Αστραπές», φαίνεται πως η συγκεκριμένη όπερα θα θυμίζει μιούζικαλ του Μπρόντγουεϊ αλλά επίσης φιλμ του βωβού κινηματογράφου. Σε αντίθεση με τη σκηνή που είναι λουσμένη στις αποχρώσεις του γκρι, τα υφάσματα των κοστουμιών λαμπυρίζουν όλο και περισσότερο – υπαινιγμός για τη γενίκευση του ηλεκτρικού φωτισμού που διαδέχεται τη φλόγα μιας λάμπας. Η αναλυτική εικονογραφική έρευνα έχει καταστήσει δυνατή τη δημιουργία ενός φανταστικού σύμπαντος σε αντίθεση με τα κοινωνικά και προσωπικά «βαρίδια» που κουβαλάει ο πρωταγωνιστής Γκρέγκορ, μυθοπλαστικό alter ego του Νίκολα Τέσλα.
«Είναι μια ιδιαίτερη πρόκληση να ανεβάσουμε στη σκηνή μια λυρική δημιουρ- γία βασισμένη σε αληθινή ιστορία».
«Είναι άραγε αυτό το μέλλον της όπερας στον 21ο αιώνα, ένα θέαμα που συνδυάζει δυναμικά την καλή σύγχρονη λογοτεχνία με άλλα εκφραστικά μέσα όπως ο κινηματογράφος;», ρωτάμε την Κλερ Πασκιέ. «Κατά τη γνώμη μου, το μέλλον της όπερας θα εφευρεθεί δουλεύοντας πάνω στην ουσία, τη μορφή και τις διαδικασίες της», απαντά. «Βασικά πρέπει να εργαστούμε για να ανανεώσουμε τις αφηγήσεις ώστε να γίνουν ισχυρός καθρέφτης της κοινωνίας μας. Θα είναι πάντα σημαντικό να κάνουμε το παρόν να αντηχεί μέσα από ένα έργο του Μότσαρτ ή του Πουτσίνι, υπάρχουν ωστόσο νέες θεματικές που οφείλουμε να δούμε από μια σύγχρονη οπτική. Οι πρωταγωνιστές του λυρικού ρεπερτορίου αντιπροσωπεύουν ένα μικρό μόνο μέρος της κοινωνίας, και έρχονται αντιμέτωποι με ζητήματα που συνδέονται με την εποχή τους. Πώς μπορούμε να μιλήσουμε, για παράδειγμα, για την κλιματική αλλαγή, την τεχνητή νοημοσύνη ή την ψηφιακή κοινωνία, τον αποικισμό, τις νέες σχέσεις των φύλων αν δεν ανανεώσουμε το ρεπερτόριο;».
Στο δικό της ερώτημα, η ίδια αναζητά την απάντηση μέσα από μια καλλιτεχνική «κολεκτίβα», την ομάδα Collectif Meute, την οποία ίδρυσε το 2019. Σε αυτή τη συλλογική δουλειά, τι ρόλο παίζουν οι γυναίκες που έως τώρα υποεκπροσωπούνταν στην όπερα ως σκηνοθέτιδες αλλά και μαέστροι;
«Η συγκεκριμένη πραγματικότητα εξελίσσεται παράλληλα με την εξέλιξη της ίδιας της όπερας», εξηγεί. «Πέρα από την ισοτιμία στα επαγγέλματα, υπάρχει επίσης το ζήτημα των ιστοριών που έρχονται στη σκηνή: πολλά λυρικά έργα αφηγούνται εξαιρετικά βίαια γεγονότα κατά των γυναικών και είναι λίγες οι όπερες στις οποίες οι πρωταγωνίστριες δεν πεθαίνουν στο τέλος. Το ερώτημα είναι λοιπόν πώς θα απεικονίσουμε αυτές τις ιστορίες γυναικοκτονιών, σεξουαλικής βίας και βίας λόγω φύλου. Τι νόημα βρίσκουμε στην παραγωγή αυτών των έργων σήμερα; Ποιες άλλες σύγχρονες ιστορίες προσφέρονται στην όπερα για να αναδείξουμε περισσότερο συλλογικά ζητήματα; Είναι μια αντανάκλαση του παρόντος, μια εξέλιξη, μια επανάσταση που δεν θα γίνει χωρίς γυναίκες».
«Οι αστραπές», 16, 19, 21 Νοεμβρίου, μουσική διεύθυνση Ηλίας Βουδούρης, ΕΛΣ, ΚΠΙΣΝ.