Οι διάσημοι άγγελοι του Κουρμπίνοβο ίπτανται πλέον «ζωντανοί» στον χώρο και τον χρόνο. Τα ιμάτιά τους επανέκτησαν τα έντονα χρώματα, τα πρόσωπα την εκφραστικότητά τους και τα «σπασμένα» από τη φθορά φτερά τους ακέραια αγκαλιάζουν πια τον εικονογραφικό κύκλο μιας από τις σπουδαιότερες ζωγραφικές συνθέσεις της κομνήνειας περιόδου.
Δεν είναι θαύμα. Είναι το αποτέλεσμα ακόμη ενός θαυμαστού έργου του Ευρωπαϊκού Κέντρου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων Θεσσαλονίκης (ΕΚΒΜΜ) που ανέλαβε τη συντήρηση και την ανάδειξη των τοιχογραφιών στη μονόχωρη βασιλική του Αγίου Γεωργίου στη μικρή κοινότητα Κουρμπίνοβο της Βόρειας Μακεδονίας. Ο εμβληματικός βυζαντινός ναός που χρονολογείται από το 1191 δεσπόζει στην πλαγιά ενός καταπράσινου λόφου, κάτω από τον οποίο απλώνεται η λίμνη Μεγάλη Πρέσπα. Πρόκειται για «έναν απλό κεραμοσκεπή ναό με δίρριχτη στέγη, αλλά αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία των Βαλκανίων», επισημαίνει στην «Κ» η πρόεδρος του Δ.Σ. του κέντρου, αναπληρώτρια καθηγήτρια Βυζαντινής Αρχαιολογίας του ΑΠΘ Ναταλία Πούλου. Η σπουδαιότητά του οφείλεται στις εξαιρετικής τέχνης και ομορφιάς ζωγραφικές συνθέσεις του 12ου αιώνα που διασώζονται στην πλειονότητά τους. Κινδύνευαν, ωστόσο, από τη φθορά του χρόνου και την υγρασία που είχε εισχωρήσει στο εσωτερικό τους.
Αμεση ανταπόκριση
Γνωρίζοντας τη σπουδαιότητά του, το ΕΚΒΜΜ ανταποκρίθηκε άμεσα στο αίτημα της γειτονικής χώρας προς το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού για τη διάσωσή του. Δύο χρόνια έχουν περάσει από τη διμερή συμφωνία συνεργασίας που υπέγραψαν η υπουργός Πολιτισμού της γειτονικής χώρας Ιρινα Στέφοσκα και η Ναταλία Πούλου, και σήμερα το έργο βρίσκεται στο τελικό του στάδιο. Στο διάστημα της διετίας, συνεργεία του ελληνικού κέντρου, χρηματοδοτούμενα από το ελληνικό ΥΠΠΟ, εκπόνησαν μελέτες, προχώρησαν στην τεκμηρίωση και ολοκλήρωσαν τις εργασίες συντήρησης των τοιχογραφιών του μνημείου δουλεύοντας ασταμάτητα και «με απόλυτο σεβασμό στην ιστορική και αισθητική μαρτυρία τους και κύριο γνώμονα την αρχή της ελάχιστης επέμβασης», όπως επισημαίνει η κ. Πούλου.
«Οι συντηρητές ανέδειξαν τα χρώματα και τις μορφές που συνθέτουν τον χριστολογικό κύκλο των παραστάσεων», αναφέρει η καθηγήτρια Bυζαντινής Aρχαιολογίας Ναταλία Πούλου.
«Ηταν ένα δύσκολο έργο, αλλά το αποτέλεσμα είναι θεαματικό», εξήγησε στην «Κ» μετά την αυτοψία στον βυζαντινό ναό του Κουρμπίνοβο που πραγματοποίησε με εκπροσώπους των υπουργείων Πολιτισμού των δύο χωρών. «Οι συντηρητές, χρησιμοποιώντας νέες τεχνολογίες και νέα υλικά, δούλεψαν με αφοσίωση για να αναδείξουν τα χρώματα και τις μορφές που συνθέτουν τον χριστολογικό κύκλο των παραστάσεων, την Παναγία Θεοτόκο της αψίδας, τους μεμονωμένους αγίους καθώς και τους είκοσι και πλέον διάσημους αγγέλους, με σημαντικότερους τους ιπτάμενους που πλαισιώνουν την Πλατυτέρα με ζωντάνια και εκφραστικότητα», αναφέρει η κ. Πούλου. Οι άγγελοι του Κουρμπίνοβο είναι ό,τι πιο όμορφο έχει να επιδείξει η βυζαντινή ζωγραφική. «Η στάση τους, τα φτερά τους, οι πτυχώσεις στα ιμάτιά τους μαρτυρούν την υψηλή αισθητική της κομνήνειας περιόδου. Ηταν μια από τις σημαντικότερες περιόδους της ζωγραφικής η οποία στον 12ο αιώνα είχε φθάσει στο απόγειό της και συνεχίστηκε με μια αυξανόμενη δυναμική στην παλαιολόγεια περίοδο, τον 13ο και τον 14ο αιώνα». Ο τοιχογραφημένος άγγελος της κόγχης είχε τυπωθεί εξάλλου και σε χαρτονόμισμα της Βόρειας Μακεδονίας.
Σε Αλβανία και Ιορδανία
Το έργο στο Κουρμπίνοβο, που παραδίδεται σε περίπου δύο εβδομάδες, δεν είναι το μοναδικό που «τρέχει» αυτή την περίοδο το ΕΚΒΜΜ. Ως εποπτευόμενος φορέας του ΥΠΠΟ εδώ και 25 χρόνια, συνεχίζοντας τη δράση στη συντήρηση και την ανάδειξη μνημείων της βυζαντινής και μεταβυζαντινής περιόδου σε χώρες των Βαλκανίων, της Μέσης Ανατολής, του Καυκάσου, της Νότιας Ευρώπης και της Αφρικής, έχει αναλάβει δύο απαιτητικά έργα στην Αλβανία και την Ιορδανία.
Ηδη ολοκλήρωσε τη μελέτη για τη συντήρηση του τοιχογραφικού διακόσμου που διασώζει ο πολύτρουλος ναός του Αγίου Νικολάου, του 13ου αιώνα, στον Μεσοπόταμο της Αλβανίας, ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της υστεροβυζαντινής περιόδου, με περίτεχνα γλυπτά κιονόκρανα με έγχρωμη κηρομαστίχη στον διάκοσμό του –τεχνική που εφάρμοζαν στην Κωνσταντινούπολη– και στα εντυπωσιακά μαρμαροθετημένα δάπεδα. Η έναρξη του έργου αναμένεται μετά την έγκριση της μελέτης από τις αλβανικές αρχές. Παράλληλα, σε εξέλιξη βρίσκεται η υλοποίηση ενός μνημονίου που συνυπέγραψαν το κέντρο με το υπουργείο Τουρισμού και Αρχαιοτήτων της Ιορδανίας και την Αρχιεπισκοπή Κυριακουπόλεως για την εκπόνηση ενός master plan που θα αναδείξει τον αρχαιολογικό χώρο της παλαιοχριστιανικής βασιλικής του Προφήτη Ηλία στην Ιορδανία.
