Μισός αιώνας εκλογές
επιμ.: Π. Ιωαννίδης, Ηλ. Τσαουσάκης
εκδ. Πόλις, 2023, σελ. 400
Σλόγκαν που έγιναν τραγούδια. Εκλογικές βραδιές με πίτσες και μπίρες και τσακωμούς, πανηγύρια και στενοχώριες. Ξενύχτια με ανατροπές και ανελέητο ζάπινγκ. Ο Ηλίας Νικολακόπουλος στην οθόνη, ησυχία, σεβασμός. Αναλύσεις επί αναλύσεων και πλαστικά σημαιάκια φορτωμένα στα απορριμματοφόρα. Με εξαίρεση τους πολύ φρέσκους ψηφοφόρους, ποιος δεν έχει ανάμνηση από τέτοιες στιγμές; Ποιος ξεχνάει πού βρισκόταν στις εκλογές της Αλλαγής; Με ποιον παρακολούθησε την αναμέτρηση του 2000, όταν με άλλη κυβέρνηση κοιμηθήκαμε και με άλλη ξυπνήσαμε; Ή πού τον πέτυχε ο εκλογικός σεισμός του ’12;
«Εχω τις εκλογές ως ορόσημο στη ζωή μου. Για να θυμηθώ πότε παντρεύτηκα λέω “μετά τις εκλογές του ’09″», λέει μισοαστεία μισοσοβαρά ο πολιτικός επιστήμονας και σύμβουλος στρατηγικής και επικοινωνίας Ηλίας Τσαουσάκης. «Οι εκλογές του ’81 ήταν κυριολεκτικά η πρώτη ανάμνηση της ζωής μου», λέει από την πλευρά του ο πολιτικός αναλυτής της aboutpeople Πέτρος Ιωαννίδης. «Μου έχει μείνει και τραύμα γιατί πανηγυρίζαμε με το αμάξι στη δεξιοκρατούμενη Φλώρινα και κάποια στιγμή συνειδητοποίησα ότι μου ‘χε φύγει η πλαστική σημαία από τον αέρα και είχε μείνει το κοντάρι». Οι δυο τους έχουν περάσει πάμπολλα βράδια πίνοντας και συζητώντας για εκλογές, το κοινό τους πάθος.
Η ιδέα για τη δημιουργία ενός χρονικού των 20 εθνικών εκλογών που έχει ζήσει η χώρα στη Μεταπολίτευση, σε μορφή podcasts με εκλεκτούς καλεσμένους αναλυτές, ήρθε ένα τέτοιο βράδυ, όπως συμβαίνει με όλες τις καλές ιδέες. «Το προτείναμε στον αείμνηστο Ηλία Νικολακόπουλο, του άρεσε και έτσι ξεκινήσαμε να τη θέτουμε σε εφαρμογή», λέει ο Πέτρος. Τα podcasts είχαν τελικά τόσο μεγάλη επιτυχία που μετουσιώθηκαν στον τόμο «Μισός αιώνας εκλογές» (εκδόσεις Πόλις), που δεν αποτελεί μόνο πολύτιμο εργαλείο για τους ειδικούς της επικοινωνίας και της πολιτικής επιστήμης, αλλά και ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα για τους λάτρεις των πολιτικών θρίλερ.
«Μεταβατική περίοδος»
Συζητήσαμε στον απόηχο της αναπάντεχης εσωκομματικής αναμέτρησης στον ΣΥΡΙΖΑ. Ηταν έκπληξη –και δεν ήταν ταυτόχρονα–, μου λένε. «Είμαστε σε μια μεταβατική περίοδο που τέτοιες εκπλήξεις εμφανίζονται όλο και πιο συχνά. Στις τελευταίες εκλογές άλλωστε μπήκαν στη Βουλή η Νίκη και οι Σπαρτιάτες, με ελάχιστη προεκλογική εκστρατεία», σχολιάζει ο Ηλίας Τσαουσάκης. Το φαινόμενο έχει ξεκινήσει από την κρίση, λέει ο Πέτρος Ιωαννίδης. «Το ’12 είδαμε τη ΔΗΜΑΡ να μπαίνει, είδαμε τη Χ.Α. να μπαίνει, είδαμε τους ΑΝΕΛ να μπαίνουν στη Βουλή. Δύο μήνες πριν από τις εθνικές του ’12 κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί το σκηνικό που θα διαμορφωνόταν. Από το ’12 και μετά εμφανίζονται κόμματα και εξαφανίζονται με μεγάλη συχνότητα. Και ο Κασσελάκης είναι ένα outsider που μπήκε και τα σάρωσε όλα, μέσα σε ένα προβληματικό όμως εσωκομματικό πλαίσιο. Κέρδισε η λογική “ας τον δοκιμάσουμε και ας μην τον ξέρουμε, μπορεί να βγει καλός”».
Αν μη τι άλλο τις εποχές του δικομματισμού τα πράγματα ήταν πολύ πιο προβλέψιμα. «Τα δύο μεγάλα κόμματα έπαιρναν 85%. Το 10% των ψηφοφόρων μετακινούνταν σε κάθε εκλογική αναμέτρηση, αλλά μεταξύ των δύο. Ηταν πολύ πιο εύκολα τα πράγματα και για τα κόμματα και για τη δική μας τη δουλειά, γιατί δεν υπήρχαν απρόβλεπτοι παράγοντες. Τώρα όλα είναι πολύ πιο ρευστά», συνεχίζει ο ίδιος. «Εκείνη την περίοδο υπήρχαν πόλωση και κόντρες, αλλά μετά τις εκλογές τελείωναν. Τα πράγματα έγιναν χειρότερα την περίοδο του μνημονίου. Υπάρχουν παρέες που δεν φίλιωσαν ποτέ».
«Ο Κασσελάκης είναι ένα outsider που μπήκε και τα σάρωσε όλα, μέσα σε ένα προβληματικό όμως εσωκομματικό πλαίσιο. Κέρδισε η λογική “ας τον δοκιμάσουμε και ας μην τον ξέρουμε, μπορεί να βγει καλός”».
«Τώρα με τον Κασσελάκη συνέβη κάτι ενδιαφέρον, νιώθω ότι με φίλους από την Αριστερά συμφωνούμε στα αυτονόητα ξανά έπειτα από χρόνια», λέει ο Ηλίας Τσαουσάκης. «Προφανώς αυτό είναι σε επίπεδο προσωπικό. Σε επαγγελματικό επίπεδο, είτε διαβάζεις αριθμούς είτε χαράζεις στρατηγική, οφείλεις να είσαι ψυχρός και αντικειμενικός στην ανάλυσή σου και αποστασιοποιημένος για να μπορείς να καταλαβαίνεις τι γίνεται. Αν δεν ισχύει, τότε είσαι μέρος του πολιτικού παιχνιδιού, είσαι από την άλλη πλευρά. Γιατί οι επαγγελματίες είμαστε από τη δική μας πλευρά».
Ενταση και άγχος
Μπορεί το ενδιαφέρον του κοινού για τις εκλογές να έχει με τα χρόνια περιοριστεί, οι επαγγελματίες όμως ζουν στο «κόκκινο». Ο κ. Τσαουσάκης παραδέχεται ότι παθαίνει «μετεκλογική κατάθλιψη» την επομένη της αναμέτρησης, αν και η δουλειά για τις επόμενες εκλογές ξεκινάει σχεδόν αμέσως. «Είναι ένα παιχνίδι διαρκείας». «Τον τελευταίο μήνα πριν από τις εκλογές υπάρχει τόσο μεγάλη ένταση, τόσο πολλή δουλειά, τέτοιο άγχος που δεν ξέρεις πώς περνούν οι μέρες», λέει ο κ. Ιωαννίδης.
«Φυσικά, την ημέρα των εκλογών είναι που χτυπάει το τηλέφωνό σου πιο πολλές φορές κι από όταν έχεις γενέθλια. Ολοι οι φίλοι, οι γνωστοί, οι πελάτες, τα ξαδέλφια θα σε πάρουν να σε ρωτήσουν τι “βλέπεις”. Το αστείο της υπόθεσης είναι ότι μερικές φορές σε παίρνουν αυτοί που βρίζουν τις δημοσκοπήσεις και σε ρωτούν πού πάει το πράγμα. Ολα αυτά έως τις 7. Από τις 7 που βγαίνουν τα exit polls και μετά, τίποτα».
«Μέχρι και κορυφαίος πολιτικός στο παρελθόν μού έχει πει ότι δεν πιστεύει τις δημοσκοπήσεις», εκμυστηρεύεται ο κ. Τσαουσάκης. Οπως λένε, η καχυποψία αυτή οφείλεται και στο ότι ενίοτε οι έρευνες έχουν γίνει εργαλείο προπαγάνδας. «Μια έρευνα είναι εργαλείο ανάγνωσης για να δεις πώς είναι περίπου τα πράγματα τη δεδομένη στιγμή. Οταν την παίρνεις και την κάνεις κομμάτι της επικοινωνίας, τότε το πράγμα αλλάζει. Της έρευνας δεν της αναλογεί να είναι πρωτοσέλιδο. Δεν είναι πολιτική είδηση».
Οι έρευνες αξιοποιούνται επικοινωνιακά από όλα τα μέρη, ακόμη και από αυτόν που χάνει, όπως στην περίπτωση του ΣΥΡΙΖΑ, που δαιμονοποίησε προεκλογικά τις δημοσκοπήσεις και είδε τη διαφορά ακόμη μεγαλύτερη. «Σε κάθε περίπτωση, δεν χάνουν ούτε κερδίζουν τις εκλογές οι επικοινωνιολόγοι και η επικοινωνία, οι πολιτικοί και η πολιτική τις κερδίζουν», λέει ο Πέτρος Ιωαννίδης. «Οι ειδικοί βοηθάμε να γίνει πράξη μια καμπάνια, αλλά αυτοί που τρέχουν, κερδίζουν ή χάνουν είναι οι πολιτικοί». Εν προκειμένω, προσθέτει ο Ηλίας Τσαουσάκης, «η καμπάνια του ΣΥΡΙΖΑ είχε πολλά προβλήματα, αλλά το κεντρικό πρόβλημα ήταν βαθιά πολιτικό».
Δυνατές καμπάνιες
Ποιες καμπάνιες ξεχωρίζουν; «Ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα, την καμπάνια του Γ. Παπανδρέου το 2004», απαντά ο Π. Ιωαννίδης. «Το ΠΑΣΟΚ ήταν πολύ χαμηλά στις δημοσκοπήσεις, γίνεται η αλλαγή ηγεσίας λίγο πριν και ο ΓΑΠ κάνει εκεί την πιο επιθετική καμπάνια που έχει γίνει στη χώρα. Κάνει εκλογή από τη βάση, κάνει αμφίπλευρη διεύρυνση, μειώνεται η ψαλίδα, αλλά τελικά χάνει».
«Εξαιρετική καμπάνια ήταν και της Ν.Δ. το 2000», λέει ο Ηλ. Τσαουσάκης. Ηταν η περίφημη καμπάνια «Υπάρχει καλύτερη Ελλάδα και τη θέλουμε». «Ηταν πολύ φρέσκια για τα δεδομένα της Ελλάδας. Παίρνοντας το σλόγκαν οι ΑΜΑΝ είχαν πολλαπλασιάσει το μήνυμα. Τελικά η Ν.Δ. έφτασε στην πηγή αλλά νερό δεν ήπιε. Επίσης, χωρίς να είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακές, πολύ καλές ήταν οι καμπάνιες του ’19 και του ’23 της Ν.Δ., που ήταν πολύ στοχευμένες και έκαναν focus σε πολύ συγκεκριμένα μηνύματα και χτίστηκαν γύρω από το πρόσωπο του Μητσοτάκη».
Οι καμπάνιες σήμερα στηρίζονται σε data. «Αν μια καμπάνια αρέσει αισθητικά αλλά δεν είναι στοχευμένη στα κοινά που θέλεις, δεν είναι καλή. Αυτό έκανε η Ν.Δ. στις εκλογές του ’23. Ελεγε συγκεκριμένα πράγματα, και τα συγκεκριμένα κερδίζουν».