Και να θέλεις να ξεχάσεις τη νεανική της εικόνα, δεν μπορείς, ξαναβλέποντας τις παλιές ελληνικές ταινίες όπου η φινετσάτη καλλονή με το μπλαζέ βλέμμα μαγνητίζει τον φακό στα χρόνια της δεκαετίας ’60-70. Εκείνο το κινηματογραφικό πρόσωπο το άφησε πίσω της από νωρίς η Μπέττυ Αρβανίτη, καθώς δόθηκε ολοκληρωτικά στο θέατρο. Αυτό λάτρευε από έφηβη.
Οταν κάποτε η μητέρα της τής ζήτησε να καθαρίσει το σπίτι, εκείνη το αντιμετώπισε σαν ανάθεση ρόλου. «Είχα θεατρικές φαντασιώσεις», λέει γελώντας γάργαρα σήμερα. «Εκείνο το πρωινό έπλεξα δυο κοτσίδες στα μαλλιά και ένιωσα ότι ήμουν η Σταχτοπούτα. Μόνο έτσι πήρα τη σκούπα και μπήκα στον ρόλο». Θέατρο έπαιζε και όταν τρύπωνε στο ιατρείο του πατέρα της, δίνοντας ρόλους και φωνές στα μπουκαλάκια που απαγορευόταν να αγγίζει. «Από παιδί ήθελα να έχω κοινό».
Εκτοτε πέρασαν πολλές δεκαετίες με πολλούς μεγάλους ρόλους στη σκηνή, κλασικά και σύγχρονα έργα και πολλές μεταμορφώσεις που τσαλάκωναν την παλιά αψεγάδιαστη –αγαπημένη στο ευρύ κοινό– εικόνα της. Η «Φόνισσα» του Παπαδιαμάντη ήταν ένας τέτοιος ρόλος, τώρα ο «Βασιλιάς Ληρ» του Σαίξπηρ. «Ο Ληρ είναι ρόλος ζωής. Και μεγάλο ρίσκο που ήθελα να δοκιμάσω. Οταν είδα ότι και βιολογικά μπορώ να τον προσεγγίσω, είπα να το προσπαθήσω με τη βοήθεια του Στάθη Λιβαθινού με τον οποίο κάναμε σημαντικές συνεργασίες. Συνεννοούμαστε πια με ένα βλέμμα», λέει στην «Κ».
«Αν όχι τώρα, πότε;»
Τρεις Ληρ φέτος: του Σταύρου Λίτινα που συνέδεσε τον σαιξπηρικό ήρωα με το φλαμένκο στο θέατρο Arroyo, η δική της παράσταση στο Θέατρο Κεφαλληνίας που αρχίζει στις 23 του μηνός και του Γιάννη Χουβαρδά αργότερα στο Εθνικό Θέατρο. Δεν τη φοβίζει αυτό; «Αντιθέτως έχει μεγάλο ενδιαφέρον. Για μένα δεν υπάρχει σπουδαιότερος ρόλος από του βασιλιά Ληρ. Αν δεν παίξω τώρα τον Ληρ, πότε θα το κάνω;» απαντά και θυμίζει ότι τον ρόλο αγάπησαν πολλές γυναίκες όπως η Γκλέντα Τζάκσον που τον ερμήνευσε στα 80 και έπειτα στα 82 της, αλλά και η Κάθριν Χάντερ στο σινεμά. «Είναι απαραίτητο να έχεις μια ηλικία και βιώματα για να το τολμήσεις», λέει η Μπέττυ Αρβανίτη. «Δεν υπάρχει μεγαλύτερο έργο από τον Ληρ. Ακουμπάει τα πάντα στον άνθρωπο, τη διαδρομή του από τη ζωή στον θάνατο. Αγγίζει τις σχέσεις παιδιών – γονέων, την ηλικία, τον θάνατο, την εξουσία, τα γηρατειά, την αγάπη, την τρέλα, τις συναισθηματικές αντιξοότητες, τον αυταρχισμό, την ηθική και την έλλειψή της».
Δεν αποκαλύπτει λεπτομέρειες για το ανέβασμα, όμως εστιάζει στην πρωτότυπη διασκευή του Στρατή Πασχάλη. «Είναι ήδη θέμα ότι υποδύομαι έναν άνδρα. Αλλά νομίζω ότι το γήρας δεν έχει φύλο. Ο ίδιος ο ήρωας λέει κάποια στιγμή “τι είναι ο άνθρωπος, ένα ανέστιο, ολόγυμνο ζώο με δυο ποδάρια;”. Η διαδρομή του Ληρ από την απόλυτη εξουσία στην πλήρη ταπείνωση και την τρέλα είναι καθηλωτική».
Ζητάω τη γνώμη της για τα λόγια της Πόλα Μάραντζ Κόεν, κοσμήτορα και καθηγήτριας Αγγλικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Ντρέξελ, η οποία στη Wall Street Journal υποστήριξε ότι το έργο, αν και μεγαλοφυές, δεν αρέσει εύκολα στο κοινό. Επίσης ότι ο Ληρ δεν είναι πολύ δημοφιλής, γιατί μπορεί να γίνει πλήρως κατανοητός μόνο από κοινό άνω των 60. «Καταλαβαίνω τι εννοεί, αλλά δεν νομίζω ότι έχει απόλυτο δίκιο», απαντά η ηθοποιός. «Η σκηνή της μοιρασιάς του βασιλείου του με αντάλλαγμα το μέγεθος της αγάπης που θα του δηλώσει κάθε μια από τις τρεις κόρες του μπορεί να φαίνεται αστεία σε έναν 20άρη, αλλά έχει σημασία πώς τη φωτίζεις. Η δική μας ανάγνωση έχει πολλές ανατροπές».
Η σκηνή που συγκινεί την Μπέττυ Αρβανίτη είναι η μετάβαση του ήρωα στην τρέλα. «Είναι μεγάλη ήττα ότι ενέδωσε στην κολακεία των δύο θυγατέρων και δεν πίστεψε στην αλήθεια της τρίτης. Η τρέλα είναι μια φυγή. Οταν είδε την αλήθεια, ότι δεν είναι παντοδύναμος, δεν άντεξε».
«Είναι ήδη θέμα ότι υποδύομαι έναν άνδρα. Αλλά νομίζω ότι το γήρας δεν έχει φύλο».
Η ίδια λέει ότι θα προτιμούσε να εγκαταλείψει το θέατρο, παρά να επαναλαμβάνει τη νεανική της εικόνα. Οι ηρωίδες που αγαπά δεν ήταν οι ωραίες, αλλά οι πολύπλευρες, σκληρές, δυναμικές, ακραίες, μοχθηρές. «Ποτέ δεν μου άρεσε ο ρόλος της γλυκιάς – εξαντλείται γρήγορα. Το να στραπατσάρεις την εικόνα σου, σου ανοίγει προοπτικές. Ολα τα έχουμε μέσα μας. Σε εμάς τους ηθοποιούς, το υλικό μας είμαστε εμείς».
Πόσο θα τη βαραίνει συναισθηματικά ο νέος της ήρωας, τα βράδια όταν πέφτει η αυλαία; Τι τής προκαλούν η ηλικία, οι ρυτίδες, ο χρόνος; «Πράγματι παίζω ένα γέρο στα πρόθυρα του θανάτου, δεν είναι εύκολος ρόλος. Για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους, στην τελευταία μου πορεία είμαι κι εγώ. Οπότε έχω τη γεύση που έχει και ο Ληρ. Είναι σαν εξοικείωση με ένα αληθινό κομμάτι της ζωής. Είναι εμπειρία να βλέπεις πως θα είσαι αδύναμος. Για κάποιο λόγο αντέχω».
Πρωταθλήτρια κολύμβησης στην ομάδα του Παναθηναϊκού από τα σχολικά της χρόνια στου Μωραΐτη, εν συνεχεία από τα πιο λαμπερά πρόσωπα του κινηματογράφου, δεν καταφεύγει στο παρελθόν.
Από το ’87 στο θέατρο
«Εχω τρυφερή αίσθηση για εκείνη την εποχή, αλλά δεν τη μυθοποιώ. Νέοι ήμασταν, καλά κάναμε και τα ζήσαμε, αλλά ας μη μιλάμε και πολύ σοβαρά γι’ αυτά. Δεν είναι τυχαίο ότι από το 1987 είμαι στο Θέατρο της Οδού Κεφαλληνίας και ακολουθώ άλλη διαδρομή».
Θα περίμενε κανείς ότι μια πρωταγωνίστρια του Φίνου θα άνοιγε το θέατρό της σε κεντρικό σημείο της Αθήνας. Ομως η Αρβανίτη με τον τρίτο σύζυγό της –τον δραστήριο πολιτικό μηχανικό και παραγωγό Βασίλη Πουλαντζά– στέγασαν τα όνειρά τους στην πρώην καπναποθήκη Καπερνάρου στην Κυψέλη. Την ακολούθησε ένα μέρος του αστικού θεάτρου, αλλά κέρδισε και καινούργιους θεατές. Κάποιοι σοκαρίστηκαν από την πρώτη επιλογή, το «Τα πικρά δάκρυα της Πέτρα φον Καντ» του Φασμπίντερ με σκηνοθέτιδα τη Ρούλα Πατεράκη. «Εμεινε άναυδο το κοινό που ερμήνευσα μια λεσβία», είχε πει σε παλιότερη συνέντευξή μας. Το πρώτο ξάφνιασμα διαδέχτηκε επισκέψεις γυναικών μετά την παράσταση στο καμαρίνι της που εξομολογούνταν τις δικές τους αλήθειες. «Ηρθαν κοντά μου και κυριούλες από τα χρόνια της Φίνος Φιλμ. Ηταν μεγάλο ρίσκο που θα καθόριζε όλη μου την πορεία. Η παράσταση έσκισε δυο χρόνια. Το κοινό μας ώθησε να συνεχίσουμε και φτιάξαμε με τον Βασίλη και δεύτερη σκηνή. Μέχρι τότε έπαιζα στα όνειρα των άλλων που με διάλεγαν στο θέατρο επιδιώκοντας να αναπαράγουν το κινηματογραφικό πρόσωπο. Μόνο αν εκτεθείς προσωπικά δείχνεις τι εννοείς μιλώντας για καλό θέατρο».
Βασιλιάς Ληρ: Μπέττυ Αρβανίτη, Nίκος Αλεξίου, Αντώνης Γιαννακός, Νέστορας Κοψιδάς, Ερατώ Πίσση, Γκαλ Ρομπίσα, Εύα Σιμάτου, Βιργινία Ταμπαροπούλου.
«Ο,τι έζησα, το πλήρωσα»
Τη ζωή της τη χαρακτηρίζει ριψοκίνδυνη. Δύο μηνών έγκυος ξεκίνησε στη δραματική σχολή του Κουν.
«Δεν φαινόταν η εγκυμοσύνη μου, ήμουν αδύνατη. Εγινα μητέρα και πρέπει να πω ότι είχα τη στήριξη του Κώστα Σταμάτη που ήταν ο πρώτος σύζυγός μου. Από τους γονείς δεν είχα βοήθεια, δεν τους άρεσε, όπως ήταν φυσικό εκείνα τα χρόνια. Κι εγώ είχα μια άγνοια κινδύνου που ακόμη με ακολουθεί».
«Εβλεπα όλα τα λάθη μου και οι ενοχές ήταν φοβερές. Ο γιος μου με βοήθησε να τις ξεπεράσω».
Τα έζησε όλα νωρίς. Γάμο, παιδί, διαζύγιο, δεύτερο γάμο με τον Φαίδωνα Γεωργίτση που ερωτεύθηκαν στη σχολή. Την ώρα που οι συνομήλικές της ονειρεύονταν μια ροζ ζωή, εκείνη τα ζούσε όλα γρήγορα.
«Μετά ήρθε το κέρδος»
«Ο,τι έζησα, το πλήρωσα. Οπως το πλήρωσε και ο γιος μου (σ.σ. ο συγγραφέας Αλέξης Σταμάτης) με τον οποίο μεγαλώσαμε μαζί. Ομως μετά ήρθε το κέρδος, τα μετέτρεψε έτσι η ζωή. Μόνο το καλό αισθάνομαι ότι υπάρχει πια, γερό δέσιμο και ουσιαστική σχέση».
Υπήρξαν και εποχές που διαλυόταν ψυχολογικά, όπως όταν ο γιος της έγραψε την περιπέτεια που είχε με το αλκοόλ στο βιβλίο του «Ο έβδομος ελέφαντας».
«Εβλεπα όλα τα λάθη μου σ’ αυτό και οι ενοχές ήταν φοβερές. Ο γιος μου με βοήθησε να τις ξεπεράσω, ήμασταν και σ’ αυτό μαζί. Τώρα έβγαλε καινούργιο βιβλίο, το “Υπήρξα τόσοι άλλοι” (εκδ. Καστανιώτη) που δεν το διάβασα ακόμη και δεν το κρύβω, τρέμω γιατί είναι αρκετά προσωπικό. Νομίζω ότι θα βρω και άλλα πράγματα εκεί μέσα για την κοινή μας πορεία».
Ο ρόλος της γιαγιάς
Αν για τη μητρότητα στα 20 της χρόνια δεν ήταν προετοιμασμένη, τον ρόλο της γιαγιάς τον περίμενε καιρό. «Ο Ερμής είναι κούκλος, πανέξυπνος, ταλαντούχος σε όλα, του αρέσει η μουσική, μιλάει πολύ καλά για την ηλικία του, είμαι ερωτευμένη μαζί του. Δεν ήμουν τυπική μητέρα, ήμουν νέα, έβλεπα τον γιο μου σαν παιχνίδι, σαν κούκλα. Αλλά η ζωή έφερε αυτό που δεν έζησα τότε. Κοιτάζω μια φωτογραφία του εγγονού μου και γεμίζει η ψυχή μου, είναι σαν βάλσαμο. Το μόνο κακό είναι ότι δεν θα μάθω τι θα γίνει ο Ερμής όταν μεγαλώσει, δεν θα προλάβω όσο κι αν θέλω».