To αγγλικό ρήμα «rave» το οποίο βάφτισε και το διάσημο μουσικό κίνημα των ’90s σημαίνει παραληρώ, μαίνομαι. Και η εικόνα που έχουμε από όσους σύχναζαν στα ολονύχτια ρέιβ πάρτι ήταν αυτή ανθρώπων σε έκσταση. To κατά πόσο ίσχυε αυτό έχει να κάνει σε μεγάλο βαθμό με το πού απηύθυνες την ερώτηση. Oσοι συμμετείχαν μιλούν για μια ευφρόσυνη διάθεση, για μια φυγή από την πραγματικότητα, ενώ όσοι έμεναν απέξω συνέδεαν αυτές τις συναντήσεις με παραβατικές πράξεις και έκρυθμες καταστάσεις.
Πού βρισκόταν η αλήθεια; Πώς επιτυγχανόταν αυτή η κορύφωση και η απελευθέρωση των σωμάτων; Μέσω του χορού; Των ψυχοτρόπων ουσιών ή της ομαδικής έκφρασης; Ανάλογες εικόνες και απορίες τρέφουν το συλλογικό μας φαντασιακό για τα Ελευσίνια Μυστήρια. Γραπτή μαρτυρία που να επιβεβαιώνει την ευφορική διάθεση όσων μυούνταν στις μυστηριακές τελετές δεν υπάρχει. Τα Ελευσίνια Μυστήρια περιβάλλονταν από άκρα μυστικότητα και οι παραβάτες τιμωρούνταν με θάνατο.
Ο επιμελητής Πάνος Γιαννικόπουλος αντλώντας από τις ερμηνείες του ρήματος «rave», τη μυθολογία των ρέιβ πάρτι αλλά και των Ελευσινίων Μυστηρίων αναζητά το νήμα που ενώνει δύο διαφορετικές στιγμές στην ιστορία της πόλης. Είκοσι Eλληνες και ξένοι καλλιτέχνες και δημιουργικές ομάδες καταδεικνύουν μέσα από performances, εγκαταστάσεις, γλυπτά, ζωγραφικά, έργα σε ύφασμα και βίντεο, πώς ο χορός, από την αρχαιότητα έως τις σύγχρονες υποκουλτούρες, υπηρέτησε πολλούς διαφορετικούς ρόλους, λειτουργώντας άλλοτε ως μέσο ίασης και άλλοτε ως απόλαυση, απόδραση ή εκτόνωση από μια ασφυκτική πραγματικότητα.
«Στην ομαδική έκθεση Μυστήριο 151 “Α Rave Down Below” εστιάσαμε στον μύθο της κατάβασης της Περσεφόνης στον Αδη, στο μοίρασμα ανάμεσα σε δύο κόσμους, το φως και το σκοτάδι αλλά και την ιεροτελεστία και τη χρήση του ψυχεδελικού κυκεώνα – του αρχαίου ποτού που κατανάλωναν οι μύστες των Ελευσίνιων Μυστηρίων, το οποίο έχει “ενοχοποιηθεί” για την παραισθησιογόνο δράση του. Αυτά είναι στοιχεία που συνδέονται και με τη νεότερη πολιτισμική ιστορία της πόλης», υπενθυμίζει ο επιμελητής, αναφέροντας πως στη δεκαετία του ’90 εγκαταλελειμμένοι, υποφωτισμένοι βιομηχανικοί χώροι αλλά και το παραλιακό μέτωπο της Ελευσίνας είχαν ενεργοποιηθεί από την ελληνική rave σκηνή ως τόποι συνάντησης. Ενώ μου εξηγεί, το μάτι μου πέφτει πάνω σε μια αφίσα των ’90s –μέρος του αρχειακού υλικού της έκθεσης– που προσκαλεί τον κόσμο σε ένα rave πάρτι στο club «Ελευσίνια Μυστήρια». «Με ένα rave ολονύκτιο πάρτι θα κλείσουν και τα εγκαίνια της έκθεσης», αναφέρει και η υπεύθυνη δημόσιου προγράμματος Αγγελική Τζωρτζακάκη.
Eλληνες και ξένοι καλλιτέχνες δείχνουν πώς ο χορός υπηρέτησε διαφορετικούς ρόλους, άλλοτε ως μέσο ίασης και άλλοτε ως απόλαυση, απόδραση ή εκτόνωση από μια ασφυκτική πραγματικότητα.
Προχωρώντας στο εσωτερικό του Παλαιού Ελαιουργείου Ελευσίνας, παρατηρώ πως οι καλλιτέχνες έχουν αντλήσει από διαφορετικά ερεθίσματα, συχνά με χιουμοριστική διάθεση. Ετσι, ο Γιώργος Σαπουντζής στο βίντεο του «Night Life» επιλέγει να παίξει με την αίσθηση της αταξίας που σου χαρίζει η νύχτα. Πλησιάζει σταθμευμένα αυτοκίνητα, κλωτσάει τις μπροστινές ρόδες για να ενεργοποιηθεί ο συναγερμός και επιδίδεται σε έναν υπνωτιστικό χορό. Επαναλαμβάνει αυτήν τη διαδικασία με άλλα αυτοκίνητα, κάθε φορά σε διαφορετικό ρυθμό. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το λάβαρο του Κλάους Γιούργκεν Σμιντ. Ο καλλιτέχνης φωτογράφισε πατημασιές σε μπετόν κατά μήκος της πολυεπίπεδης, διαβρωμένης διαδρομής από την Ιερά Πύλη του Κεραμεικού προς τα Ελευσίνια Προπύλαια, στην περιοχή όπου ακόμα συχνάζει η γκέι κοινότητα για εφήμερες γνωριμίες και το εγκαταλελειμμένο ιερό της Αφροδίτης κατά μήκος της Ιεράς Οδού, προς τον εκθεσιακό χώρο. Τα εκτύπωσε στη συνέχεια πάνω σε πανί και τα τοποθέτησε με τέτοιο τρόπο ώστε να δίνουν την εντύπωση μιας παραληρηματικής χορογραφίας.
Σύμβολα και ψυχισμός
Στον ίδιο χώρο βρίσκεται και η εντυπωσιακή γλυπτική εγκατάσταση του Πέτρου Μώρη, «Spirit Structures». Πέντε απροσδιόριστες μορφές μιλούν για τη σημασία όσων κρύβονται κάτω από το δέρμα, μεταφορικά και κυριολεκτικά. Μιλάει για τη γεωλογία, το εσωτερικό του σώματος, τον ανθρώπινο ψυχισμό, τις υποκουλτούρες του χορού και ταυτόχρονα παίζει με τα σύμβολα που συνδέονται με τους μύθους της Ελευσίνας, του Κάτω Κόσμου, της Δήμητρας, της Περσεφόνης.
Τα έργα που περισσότερο καταφέρνουν κατά τη γνώμη μου τη σύνδεση ανάμεσα στον αρχαίο κόσμο και τη rave κουλτούρα είναι το ζωγραφικό έργο της Κατερίνας Παπαζήση «Το Hell and Back», που φέρνει στον νου από τη μια βακχικό γλέντι και από την άλλη τον πολύχρωμο, ηδονιστικό κόσμο των ρέιβ πάρτι και απέναντί του ακριβώς, το «Liquid Transfers», τo τρικάναλο βίντεο της Πορτογαλίδας Ντιάνα Πολικάρπο (Diana Policarpo) που εστιάζει στο σύμπαν των μανιταριών και των μυκήτων και στις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις της χρήσης τους από την αρχαιότητα έως τη σύγχρονη ιστορία. «Η έρευνά της αφορά την ιστορία της ερυσίβης», λέει ο κ. Γιαννικόπουλος, «του λοιμογόνου παράγοντα που εμφανίζεται στη σίκαλη, η οποία συνδέεται και με τα Ελευσίνια Μυστήρια καθώς υπάρχει η άποψη ότι ήταν συστατικό του κυκεώνα, προκαλώντας έντονες εμπειρίες στους συμμετέχοντες των μυστηρίων, ενώ παράλληλα ανήκει και στα στοιχεία του LSD».
Από 18/11 έως 28/1, www.2023eleusis.eu.