«Το πένθος για τους νεκρούς, η ταφή, ο θρήνος, τα ταφικά έθιμα βρίσκονται στη ρίζα του ανθρώπινου πολιτισμού», γράφει στο βιβλίο της «Νιόβη, το αδύνατο πένθος στον καιρό της πανδημίας» (εκδόσεις Αγρα, 2020) η ψυχίατρος Κατερίνα Μάτσα, με το σπουδαίο επιστημονικό και κοινωνικό έργο. «Θα μπορούσαμε να πούμε ότι σ’ αυτές τις τελετές το πρόσωπο του νεκρού αποκαλύπτεται μέσα και από τους επικήδειους λόγους και ταυτόχρονα παραμένει κρυμμένο, αφού δεν θα μπορέσουμε ποτέ να φτάσουμε στο βάθος της ύπαρξής του», προσθέτει σε άλλο σημείο η κ. Μάτσα.
Ανέσυρα τα δύο αποσπάσματα από το πρόγραμμα της παράστασης «Goodbye, Lindita», μία σύλληψη του 23χρονου Μάριο Μπανούσι (τη σκηνοθέτησε επίσης), που παρουσιάζεται εκ νέου λόγω της μεγάλης της επιτυχίας στο Εθνικό Θέατρο.
Δεν μου αρέσουν οι επικήδειοι λόγοι. Μοιάζει να θέλουν να φωτίσουν τα χαρίσματα του νεκρού, ωστόσο οι άνθρωποι είμαστε γεμάτοι με τόσα ελαττώματα και λάθη. Η συγκίνηση που μπορεί να μεταδίδουν οι συγγενείς όταν μιλούν δημόσια σε μια πολύ φορτισμένη, πένθιμη ατμόσφαιρα για τον άνθρωπό τους, είναι ο καθρέφτης των δικών τους συναισθημάτων για τον νεκρό όταν τον φέρνουν στον νου τους. Οχι των υπολοίπων παρευρισκομένων.
Ο αποχαιρετισμός είναι πάντα πικρός. Και ως εκ τούτου περιέχει τη μισή αλήθεια, αφού ο πόνος δεν μας επιτρέπει να ανασύρουμε τις στιγμές της χαράς που ζήσαμε μαζί του.
Παρακολουθώντας προ ημερών το «Goodbye, Lindita» –για δεύτερη φορά ομολογώ– θυμήθηκα τη μόνη κηδεία σε κοιμητήριο στην οποία έως τώρα έχω βρεθεί, σε πολύ μικρή ηλικία, σε κάποια επαρχία της Ελλάδας. Θυμάμαι τις μαυροφορεμένες γυναίκες να μοιρολογούν, γύρω από μία άλλη γυναίκα στα μαύρα ντυμένη πατόκορφα.
«Πενθούσε για τη ζωή της», όπως κωμικοτραγικά ο Αντον Τσέχοφ βάζει τη Μάσα να λέει στον «Γλάρο». Ο νεκρός δεν την άκουγε. Διέκρινα πως μόνο κάποιοι γύρω της την πρόσεχαν – και μάλιστα επειδή ήθελαν να ελέγξουν την αλήθεια του μοιρολογιού. Πόσο ψέμα υπάρχει στις κηδείες!
Η στιγμή του αποχαιρετισμού κυριαρχείται μόνο από τις αναμνήσεις καθενός από όλους εμάς για τον νεκρό. Τα υπόλοιπα είναι «φλύαρα» λόγια. Ο καθένας, προσωπικά όμως και όχι σε δημόσια θέα, θυμόμαστε εκείνα που δεν ζήσαμε με τον νεκρό, όσα δεν του είπαμε, όλα αυτά που θα θέλαμε να κάνουμε και να του προσφέρουμε, αλλά δεν τα τολμήσαμε. «Νιώθω πως το πένθος είναι κάτι βουβό, πνιχτό, που τα λόγια απουσιάζουν ή δεν έχουν τόση σημασία τελικά», λέει ο Μπανούσι, που εντυπωσίασε με την τόσο ιδιαίτερη παράστασή του. Στην παράσταση, μέσα από το πένθος του αποχωρισμού γεννιέται η ζωή.
Οι νεκροί κείτονται θαμμένοι. Δεν ξέρουν τη θλίψη μας, δεν θα γνωρίσουν ποτέ τα επόμενα βήματά μας. Τα οποία οφείλουμε να κάνουμε, να αφεθούμε στο συναίσθημα της λαχτάρας για ζωή που κατακλύζει νομοτελειακά την ανθρώπινη ύπαρξη. Αλλωστε, μόνο όταν γευόμαστε τη ζωή αποδεικνύουμε –στον εαυτό μας και μόνο– ότι έχουμε μάθει κάτι από τις απώλειες. Απαιτεί δύναμη να ανοίγεσαι στον κόσμο των ανθρώπων.