ΝΙΚΟΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ
Eρωτες στο παρασκήνιο
εκδ. Καστανιώτη, 2022, σελ. 415
Καλεί τον δεκαεννιάχρονο γιο της, που σπουδάζει στον Καναδά, να γυρίσει για λίγο στην Ελλάδα. Να αφήσει τις σπουδές του για ένα μήνα, να ανατρέψει ελάχιστα τη ζωή του, για να τη βοηθήσει με τη δική της ζωή που έχει ήδη ανατραπεί σοβαρά. Η Μαργαρίτα Παπανδρέου, η δυναμική, πολιτικοποιημένη, μαχητική και αγέρωχη γυναίκα, η οργανωτική οραματίστρια μιας άλλης καθημερινότητας για την Ελληνίδα, νιώθει αδύναμη να αντιμετωπίσει τον άνδρα της και το συναίσθημά του για μιαν άλλη γυναίκα, την ταράζει η απουσία του τα βράδια, όλο και πιο συχνά. Ο Νίκος θα έρθει. Χωρίς ακριβώς να κατανοεί τον ρόλο του, χωρίς να αισθάνεται σίγουρος ότι του αναλογεί αυτή η συζήτηση με τον γονιό του, απλώς για να ανακουφίσει τη βαθιά θλιμμένη μητέρα του.
Ερχόμενος, μας ανοίγει διάπλατα την πόρτα του σπιτιού στο Καστρί κι αποκαλύπτει τις ζωές όσων κατοικούν, δουλεύουν, επισκέπτονται αυτό το σπίτι που είναι συνώνυμο του μύθου της οικογένειας Παπανδρέου. Πρόσωπα υπαρκτά, που μας πηγαίνουν σ’ ένα παρελθόν που άλλοι το ζήσαμε και για άλλους είναι τώρα πια μόνον διηγήσεις, αναμνήσεις και ιστορία, πρόσωπα επινοημένα που δημιουργούν τη μυθιστορηματική πλοκή.
Η αυγή του ΠΑΣΟΚ
Τρία χρόνια μετά την πτώση της χούντας και στην πολιτική σκηνή επικρατεί αναβρασμός. Το ΠΑΣΟΚ οργανώνεται, ο Ανδρέας εμπνέει τους δικούς του και οραματίζεται καλύτερες μέρες για όλους, αντιμετωπίζει τις εσωτερικές αναταράξεις στο κόμμα, προσπαθεί να προσδιορίσει τον ρόλο του καθενός, ελάχιστοι είναι δεδομένα έμπιστοι, ειλικρινείς, ταγμένοι όχι μόνο στον στόχο του, αλλά και στον ίδιον. Ηγετικός και ανασφαλής, ενθουσιώδης και παρορμητικός, με πυγμή κι εκείνο το σπινθηροβόλο βλέμμα της γοητείας, της ευφυΐας, του αφοπλισμού.
«Και ποιος είσαι εσύ που θα μου πεις τι πρέπει και δεν πρέπει να κάνω;» θα εκσφενδονίσει το θυελλώδες ερώτημα στον γιο του όταν εκείνος λίγο πριν επιστρέψει στον Καναδά θα τολμήσει να του ανοίξει το θέμα που τον έφερε στην Ελλάδα. Παραφράζοντας τον Ντεκάρτ, ο Ανδρέας θα ομολογήσει «σφάλλω άρα υπάρχω» και θα κλείσει το ζήτημα. Πώς συμβιβάζεται η ειλικρίνεια, η αλήθεια, το ηθικό ανάστημα του ηγέτη που συνεπαίρνει με τη σοσιαλιστική του θέση με τούτη τη βολική ασυνέπεια της ζωής του;
Η Μαργαρίτα οργανώνει την Ενωση Γυναικών Ελλάδος με πάθος, πίστη, πείσμα και ακλόνητη πειθαρχία στα πιστεύω της. Συγκεντρώνει συνεχώς τις γυναίκες του πυρήνα του εγχειρήματός της, περιοδεύει σε πόλεις, κωμοπόλεις και χωριά, ξεσηκώνει τις απλές νοικοκυρές, τις σκληρά εργαζόμενες γυναίκες της υπαίθρου, βάζει ζιζάνια αμφισβήτησης των κοινωνικών δεδομένων, προκαλεί σκέψεις, ανισορροπίες, μικρές επαναστάσεις στα μυαλά των γυναικών. Σε κάποιες αλλάζει κυριολεκτικά τη ζωή. Πώς συμβιβάζεται αυτή η μάχη για αυτοσεβασμό και αξιοπρέπεια χωρίς υποχωρήσεις και προσβολές, με τη δική της στάση απέναντι στον άνδρα της; Απέναντι στον παραγκωνισμό της και στην προσωπική του ζωή που είναι αποκλειστικά δική του πια, δεν τη μοιράζεται μαζί της μα με μιαν άλλη;
«Η πολλή ανάλυση καταστρέφει ορισμένα μυστήρια της ζωής, όπως τα αισθήματά μας».
Ο συγγραφέας φτιάχνει μια μυθιστορηματική πλοκή που του επιτρέπει, αναμειγνύοντας πραγματικά πρόσωπα και γεγονότα με μυθιστορηματικούς ήρωες και καταστάσεις, να αναδείξει μια εποχή ενδιαφέρουσα, ανατρεπτική, καινούργια και προκλητική για τον τόπο από κάθε άποψη. Νύχτα και ναρκωτικά, εξουσία και παράκεντρα, ίντριγκες και σκοτάδια, η φωτεινή αστική κοινωνία και η μαύρη λούμπεν πλευρά της.
Δεν γράφει ως ο γιος που αφηγείται, με το προνόμιο της εκ των έσω ματιάς και αντίληψης. Μα βγαίνει από αυτόν τον ρόλο, αποστασιοποιείται, γίνεται συχνά ένας ουδέτερος παρατηρητής που περιγράφει, διαπιστώνει, υποθέτει, αμφιβάλλει κι άλλοτε μπαίνει στη θέση των ηρωίδων του για να τις καταλάβει, να τις αποδεχθεί μέσα στην αντίφασή τους, μέσα στην ανάγκη τους να είναι πολιτικοποιημένες, ελεύθερες, ανεξάρτητες και αυτεξούσιες.
Μόνο που είναι η ανδρική ματιά εκείνη που θα τις καθηλώνει, η ανδρική αγκαλιά που θα τις ημερεύει, το ανδρικό μυαλό που θα τις ενεργοποιεί με εκείνον τον γνωστό άλλο τρόπο, τον τρόπο του έρωτα. Μέσα σε όλη αυτή την ταραχή, την επαναστατικότητα, το απείθαρχο και αγωνιστικό κλίμα, έρχεται και πάλι ο και σήμερα επίκαιρος λόγος του Ανδρέα: «Ζούμε σε μια εποχή όπου τοποθετούμε το κάθε πρόβλημα στο τραπέζι του χειρουργού και κάνουμε μια ανατομία με τη λεπίδα της λογικής ώσπου να λύσουμε τον κάθε γρίφο. Ομως κάποια στιγμή ο άνθρωπος αντιδρά. Η πολλή ανάλυση καταστρέφει ορισμένα μυστήρια της ζωής, όπως τα αισθήματά μας».
Η αντίφαση. Ο ορισμός του ανθρώπου. Πάντα.