Πριν από σχεδόν δύο μήνες, μια δημοσιογραφική αποστολή έφτασε μπροστά στο Λιοντάρι της Χαιρώνειας. Το επιβλητικό μνημείο, περιστοιχισμένο από την πρασινάδα της εποχής, είναι γενικώς γνωστό, ωστόσο, πολύ λιγότεροι ξέρουν τις λεπτομέρειες της σημασίας του. Ωσπου να επιστρέψουμε στην Αθήνα, είχαμε κι εμείς πειστεί ότι η μάχη που έγινε στη βοιωτική πεδιάδα στις 2 Αυγούστου του 338 π.Χ. ήταν πράγματι «Μια μέρα που άλλαξε τον κόσμο». Αυτός είναι ο τίτλος της νέας έκθεσης που εγκαινιάζει σήμερα το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, καλώντας το κοινό να μάθει περισσότερα για ένα αιματηρό γεγονός, το οποίο όμως έφερε στο προσκήνιο μία από τις κορυφαίες φιγούρες της Ιστορίας: τον Μεγάλο Αλέξανδρο.
«Στην έκθεση εξετάζουμε την ίδια τη μάχη, αλλά και τις συνέπειές της, την καινούργια πραγματικότητα που ανοίγεται ύστερα από αυτή. Ο ελληνιστικός κόσμος αποτελεί μια ιστορική συγκυρία με πολύ σύγχρονες αναλογίες. Οι Ελληνες της εποχής ζουν μεταξύ μιας ανώτερης, αλλά κάπως μακρινής, διοικητικής αρχής και της πολύ πιο οικείας πόλης τους. Περίπου όπως συμβαίνει σήμερα με την Ε.Ε. και τις χώρες-μέλη της», ανέφερε ο εκ των επιμελητών δρ Παναγιώτης Ιωσήφ, καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Radboud της Ολλανδίας. Μαζί με τον συνάδελφό του δρα Ιωάννη Φάππα, του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, θα είναι, όπως πληροφορηθήκαμε χθες, και οι νέοι επιστημονικοί διευθυντές του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης. Οι δυο τους δημιούργησαν μια έκθεση δίχως πλήθος αντικειμένων, αλλά γεμάτη από ενδιαφέρουσες αφηγήσεις και… συναντήσεις.
Στην αίθουσα-πυξίδα, από όπου ξεκινάει η περιήγηση, τρεις προτομές κοιτούν σε διαφορετικές κατευθύνσεις: Ο θριαμβευτής της μάχης της Χαιρώνειας, Φίλιππος Β΄ (το σπάνιο πορτρέτο του ταξίδεψε από το Βατικανό), κοιτάζει την αίθουσα των πολεμιστών που του χάρισαν τη νίκη. Ο ηττημένος, Δημοσθένης, τα μνημεία για τους νεκρούς της πατρίδας του. Και ο νεαρός Αλέξανδρος, ο οποίος επικεφαλής του μακεδονικού ιππικού συνέτριψε τον αντίπαλο, ατενίζει τον μελλοντικό εαυτό του ως βασιλιά του κόσμου. Από εκεί και έπειτα, η τοπογραφική διάταξη ακολουθεί εκείνη του πεδίου της μάχης. Μια σειρά από επιλεγμένα ευρήματα, κυρίως ταφικά, ανασυνθέτουν τον Μακεδόνα πολεμιστή: ένας ακέραιος σιδερένιος θώρακας με χρυσές λεπτομέρειες· η φοβερή «μάχαιρα», το μακεδονικό ξίφος, ικανό να κόψει με ένα μόνο χτύπημα το χέρι του αντιπάλου, όπως μας παραδίδουν οι πηγές· ένα επάργυρο κράνος, όμοιο με αυτό που σύμφωνα με τον Πλούταρχο φορούσε ο Αλέξανδρος στη μάχη· η κατάκοσμη ασπίδα, με την επιγραφή «Αλεξάνδρου Βασιλέως», εξάπτει ακόμη περισσότερο τη φαντασία.
«Στην έκθεση εξετάζουμε την ίδια τη μάχη, αλλά και τις συνέπειές της, την καινούργια πραγματικότητα που ανοίγεται ύστερα από αυτή», λέει ο επιμελητής Π. Ιωσήφ.
Στην αντίπερα όχθη, οι αντίπαλοι των Μακεδόνων: Αθηναίοι, Θηβαίοι και οι σύμμαχοί τους. Το μνημείο του Λέοντα σημαίνει τη δική τους θέση. Στην έκθεση βλέπουμε για πρώτη φορά τον σκελετό ενός νεκρού Ιερολοχίτη. Μαζί με τους συντρόφους του, έπεσαν μέχρις ενός και θάφτηκαν επιτόπου σε ακριβή παράταξη μάχης, μένοντας να «πολεμούν αιωνίως», όπως ανέφερε ο κ. Ιωσήφ στην ξενάγηση.
Τους νεκρούς Μακεδόνες, αντιθέτως, δεν περίμενε ταφή αλλά καύση, όπως γινόταν με τους ευγενείς. Δίπλα τα όπλα και τα προσωπικά τους αντικείμενα. Μοιάζει παράξενο, όμως, για πρώτη φορά βρισκόμαστε, από αρχαιολογικής άποψης, τόσο κοντά στον Αλέξανδρο. Ολοι αυτοί οι πεσόντες είναι εκείνοι που στάθηκαν δίπλα του, τον προστάτευσαν ή προσπάθησαν να του πάρουν τη ζωή. Σε μια γειτονική αίθουσα βλέπουμε το επιτύμβιο μνημείο ενός νεαρού Αθηναίου που έπεσε στη Χαιρώνεια, το οποίο προέρχεται από τις αποθήκες του Κεραμεικού.
Η καταστροφή της Θήβας
Ενα άλλο πολύ πιο ταπεινό, αλλά εξίσου συγκινητικό έκθεμα, βρίσκεται στην αίθουσα που αφιερώνεται στον καινούργιο ελληνιστικό κόσμο: ένας σωρός κεραμικών οστράκων από το στρώμα καταστροφής της Θήβας, των μοναδικών που έφτασαν έως τις μέρες μας για να μαρτυρήσουν την οργή του Αλέξανδρου. Για το φινάλε, οι επιμελητές της έκθεσης κράτησαν μια έκπληξη για μικρούς και μεγάλους. Μια πελώρια μακέτα αναπαριστά τη μάχη με ειδικά διαμορφωμένα Playmobil. Οι δύο στρατοί, αποτελούμενοι από μοναδικές φιγούρες, βρίσκονται παγωμένοι την ώρα του κρίσιμου ελιγμού που οδηγεί το ιππικό των Μακεδόνων κατευθείαν πάνω στον Ιερό Λόχο. Στη διπλανή αίθουσα, δύο σύντομα φιλμ, δημιουργημένα με τη μηχανή γραφικών των βιντεοπαιχνιδιών Assassins Creed, μας ταξιδεύουν στην επαύριο της μάχης, ενώ πάνω στους τοίχους ένα κόμικς συνοψίζει ολόκληρη την αφήγηση.
