LΑΝΑ BASTASIC
Πιάσε το λαγό
μτφρ.: Ισμήνη Ραντούλοβιτς
εκδ. Gutenberg, σελ. 328
Η μία από τις δύο, η Λέιλα, έχει αυτή την κυρίαρχη, αγέρωχη, τη δεσπόζουσα θέση στη φιλία τους. Είναι σιωπηλή, μυστηριώδης, χλευαστική, κυνική. Καθοδηγεί με σκληρότητα τη σχέση τους, ακόμη κι όταν ζητάει τη χάρη του κοινού ταξιδιού τους από τη Βοσνία στη Βιέννη, παραμένει απρόσιτη και σκοτεινή, προκαλεί αμηχανία και φόβο. Κι όσο η Σάρα, αδύναμη, εξαρτημένη, ενοχική, προσπαθεί να προσπεράσει, να εκλογικεύσει, να υποτιμήσει την ανωτερότητα, την επιρροή, την καταπίεση, τόσο σπάει σε χίλια κομμάτια αναμνήσεων, θυμού, αποστροφής, συμπόνιας και τρυφερότητας. Eχουν ζήσει όλη την παιδική τους ηλικία μαζί, φίλες δεμένες χωρίς καμία λογική –τόσο διαφορετικές που ήταν–, συμμαθήτριες που χώρισαν μετά την αποφοίτηση. Η Σάρα θα φύγει για την Ευρώπη, θα εγκατασταθεί στο Δουβλίνο, με δουλειά, σύντροφο, σκύλο κι ένα θνησιγενές αβοκάντο που προσπαθεί με πείσμα να διασώσει. Η οργανωμένη ζωής της, ως Ευρωπαίας πια, ανακόπτει κάθε διάθεση επιστροφής στη Βοσνία, μιλάει άλλη γλώσσα κυριολεκτικά και μεταφορικά κι αυτό την απομακρύνει από όλους. Κι από τη Λέιλα που έμεινε πίσω; Που έζησε τον πόλεμο και τώρα βιώνει τη φτώχεια, δουλεύει σερβιτόρα κι έχει έναν κακοποιητικό σύντροφο; Τη Λέιλα, που της τηλεφωνεί και της ζητάει να επιστρέψει για να ταξιδέψουν μαζί στη Βιέννη, εκεί βρίσκεται ο εξαφανισμένος αδελφός της, ζει.
Τις ένωνε κι εξακολουθεί να τις ενώνει, μ’ έναν αδιόρατο αλλά ισχυρό τρόπο, η αγάπη για τον αδελφό της Λέιλα, τον Αρμιν, αυτή η αγάπη που θα προκαλέσει την επιστροφή στη χώρα, στις αναμνήσεις, στην αμηχανία, στην ντροπή. Κι η ιστορία γίνεται ένα road movie πια. Οι δυο τους μέσα στο μικρό αυτοκίνητο θα διασχίζουν τα φοβερά Βαλκάνια με τον φόβο των συνόρων όπου μπορεί να τις σταματήσουν, με τον φόβο της παλιάς κοινής τους ζωής που βάζει σε κίνδυνο το παρόν, έτοιμο να διαλυθεί από όσα λέγονται, όσα νιώθουν, όσα έχουν ζήσει η καθεμιά μόνη της όλα αυτά τα δώδεκα χρόνια που χάθηκαν, όσα αποσιωπώνται αλλά τις ορίζουν. Η Σάρα αρχίζει να θυμάται εντατικά, προσπαθεί με νέα ματιά να ξαναδεί την παλιά της ζωή, οι παιδικές αναμνήσεις γιγαντώνονται, η χώρα και η απαρνημένη γλώσσα την καταδιώκουν, την κάνουν έναν κυνηγημένο λαγό. Η μνήμη της θα καταληφθεί από τη σχέση που είχε με τη Λέιλα. Μια σχέση γεμάτη από συναισθήματα που συγκρούονται, το εκκρεμές ταλαντώνεται ανάμεσα στην αγάπη, στην αποδοχή, στον θαυμασμό, στην αποστροφή, στην υποτίμηση, στη χλεύη, σε ένα αδιόρατο μίσος, στην ολοφάνερη ζήλια. Δύσκολη σχέση ζωής, καθοριστική, στηριγμένη στην ανομολόγητη ανάγκη αποδοχής από τη Λέιλα των επιλογών της Σάρας, της φυγής της, της επιστροφής της. Στο τέλος του ταξιδιού δεν θα έχει καμία σημασία πια, αν θα ξαναδούν τον Αρμιν, αν θα τον αναγνωρίσουν μέσα σ’ ένα έργο τέχνης, αν η φιλία τους θα συνεχιστεί ή θα χαθεί.
Ο επίλογος
Ο επίλογοςΕίναι αποκαλυπτικός ο επίλογος που παραθέτει στο τέλος, πιεσμένη από τον εκδότη της όπως παραδέχεται, για να εξηγήσει τις συνθήκες υπό τις οποίες έγραψε, να ερμηνεύσει τα πρόσωπα που δημιούργησε, να δώσει το αυθεντικό νόημα όσων γράφει. Το βιβλίο, όπως και κάθε έργο τέχνης, όταν φεύγει από τα χέρια του δημιουργού του ανήκει σε όποιον το προσεγγίζει, εδώ τον αναγνώστη. Που θα δει μια γραφή για τον πόλεμο και τις συνέπειές του, την εσωτερική αγωνία και την απελευθέρωση, τις επιλογές και το βάρος που τις συνοδεύει, τη μετανάστευση ως φυγή από την ασφυξία στην ελευθερία, που όμως δεν μοιάζει ικανή να λυτρώσει από το βαθύ συναίσθημα, τον νόστο, τη νοσταλγία, τις Ερινύες.
Η Λάνα Μπάστασιτς, γεννημένη στο Ζάγκρεμπ, έλαβε το 2020 με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας γι’ αυτό το βιβλίο της. Μετά τη βράβευση, θα πει σε συνέντευξή της: «Πιστεύω ότι υπάρχουν πολύ δυνατές γυναικείες φιλίες, κάποιες φορές δεν είναι φιλίες, κάποιες φορές είναι κάτι λιγότερο και άλλες πάλι κάτι περισσότερο. Κάποιες φορές είναι τοξικές, αλλά πιστεύω ότι όλοι έχουμε σχέσεις βάθους που μας κάνουν αυτό που είμαστε και χωρίς αυτούς τους ανθρώπους θα ήμασταν τελείως διαφορετικοί. Εύχομαι να μπορούμε να έχουμε σχέσεις βάθους που κάποιες φορές δεν θα είναι τοξικές».