Οι γιορτές πυροδοτούν, μεταξύ πολλών άλλων, και ένα πλήθος παραμυθένιων επινοήσεων. Είναι μια αφορμή για να καλπάσει η φαντασία, μικρών και μεγάλων· ένα καλούπι έτοιμο να υποδεχτεί καινούργιες ιστορίες που, με τη σειρά τους, θα το μετασχηματίσουν.
Η πιο φημισμένη ίσως επινόηση με αφορμή τα Χριστούγεννα έρχεται από τον 19ο αιώνα: είναι ο Εμπενίζερ Σκρουτζ του Ντίκενς. Αλλά και στη δική μας εποχή παράγονται διάσημοι γιορταστικοί μύθοι, όπως το «Πολικό Εξπρές» που ξεκίνησε από βιβλίο και έγινε δημοφιλής ταινία με τον Tομ Χανκς, ή το μιούζικαλ «Χριστουγεννιάτικος Εφιάλτης», στο οποίο συνέπραξαν ο Τιμ Μπάρτον, ο Χένρι Σέλικ και ο Ντάνι Ελφμαν.
Στο φετινό αφιέρωμα στα παιδικά βιβλία με ιστορίες πλεγμένες γύρω από τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά, αναζητήσαμε και προτείνουμε αφηγήσεις που φυτρώνουν μέσα στον μύθο και τη γιορτή ενώ αναπτύσσονται, στην πραγματικότητα, αυτόνομα, για να πουν εντέλει η καθεμιά το δικό της.
Η Εμμα Τόμπσον, για παράδειγμα, «πιάνεται» από το γεγονός ότι ο σερ Χένρι Κολ (1808-1882), πρώτος διευθυντής του μουσείου Βικτωρίας και Αλβέρτου του Λονδίνου, που δημιούργησε (πριν γίνει διευθυντής του μουσείου) την πρώτη χριστουγεννιάτικη κάρτα, είχε και ένα αγαπημένο, διαρκώς ατημέλητο τεριέ, τον Τζιμ. Μαζί με τον πικάντικο Γερμανό εικονογράφο Αξελ Σέφλερ (τον γνωρίζουμε από τη συνεργασία του με την Τζούλια Ντόναλτσον στον «Γκρούφαλο» και σε πολλά ακόμη ωραία βιβλία) η γνωστή ηθοποιός και συγγραφέας επινοεί μια ιστορία για το πώς αυτή η κάρτα έφτασε από τον σερ Χένρι Κολ στη βασίλισσα και, μέσω αυτής, καθιερώθηκε, με τη βοήθεια φυσικά του Τζιμ. Πώς λέμε ότι οι Γάλλοι είναι ασυναγώνιστοι στα βιβλία γνώσεων; Ε, οι Βρετανοί είναι ασυναγώνιστοι στα χριστουγεννιάτικα παραμύθια, πάει και τέλειωσε. Κατέχουν το μυστικό εκείνο χαρμάνι που συνδυάζει χιούμορ και τρυφερότητα και καλά κρυμμένη λύπη και εντέλει γλύκα και παρηγοριά. «Τα φανταστικά Χριστούγεννα του Τζιμ» (εκδόσεις Πατάκη) είναι απλώς άλλη μια απόδειξη ότι η παραδοσιακή συνταγή αποτελεί σταθερή αξία.
Ο Μπίλι και οι θείοι του
Τρεις θείοι(!), που μάλλον παραπέμπουν και σε κάποια εβραϊκή καταγωγή, ο Λουί, ο Χανς και ο Λεβί, είναι «οι καλύτεροι κατασκευαστές παιχνιδιών της πόλης» και ο ανιψιός τους, ο μικρός Μπίλι (Βασίλης), που «γεννήθηκε σε ένα σπίτι γεμάτο αγάπη», πιάνει δουλειά στο μαγαζί τους. Αλλά ο θείος Λεβί είναι και λίγο μάγος. Οταν λοιπόν οι άλλοι δύο ολοκληρώσουν την κατασκευή των παιχνιδιών (ο Χανς τα φτιάχνει, ο Λουί τα επιθεωρεί), αναλαμβάνει αυτός, ο τρίτος αδελφός, να προσθέσει σε κάθε παιχνίδι λίγη μαγεία, έτσι ώστε όλα τα παιχνίδια των Αδερφών Βασίλη να οδηγούνται «κατευθείαν στα χέρια των παιδιών για τα οποία είναι φτιαγμένα». Ο μικρός Βασίλης θα θελήσει να μοιράσει δώρα στα πολύ φτωχά παιδιά των υπονόμων, το έλκηθρο Yule 3000 θα πετάξει «χάρη σε δύο ελικοφόρους ταράνδους» αλλά θα χρειαστεί και να βάλουν ένα χεράκι, δηλαδή ένα φωτάκι, μερικές χιλιάδες πυγολαμπίδες. Και, όπως λέει στο τέλος ο θείος Λεβί «…αυτό το χαρούμενο τέλος δεν ήταν παρά η αρχή» για «Το παιδί των Χριστουγέννων στο παιχνιδοπωλείο των αδερφών Βασίλη», που έγραψε και εικονογράφησε φαντασμαγορικά ο Ντέιβιντ Λίτσφιλντ (εκδόσεις Μικρή Σελήνη).
Την απορία την είχαμε όλες και όλοι στα παιδικά μας χρόνια, και την εκφράζει απερίφραστα ο τίτλος του βιβλίου «Πώς κατεβαίνει ο Αγιος Βασίλης από τις καμινάδες;» (εκδόσεις Μάρτης), που γράφτηκε από τον Μακ Μπάρνετ και εικονογραφήθηκε από τον Τζον Κλάσεν, με το γνωστό του πανούργο και κυνικό ζωγραφικό ύφος. Το βιβλίο αποτελείται από μια σειρά εικονογραφημένες εικασίες. Μήπως αυτό; Μήπως εκείνο; Και γιατί δεν τον γαβγίζουν τα σκυλιά; «Μπορεί να τους λέει καλά λόγια και να τα αποκαλεί με το όνομά τους, το οποίο γνωρίζει μαγικά. Κι είναι σίγουρο πως τα αφήνει να τον γλείψουν στη γενειάδα, αν είναι, βέβαια, από τα σκυλιά που γλείφουν τους άλλους». Αλλά και πάλι: «Μήπως φοράει γυαλιά θερμικής απεικόνισης; Γιατί μπορεί να προτιμάει να τα βλέπει όλα κόκκινα!». Το συμπέρασμα σας περιμένει στο τέλος – πάντως η άσκηση είναι δημιουργική. Γονείς και παιδιά θα παρακινηθούν να τη συνεχίσουν, επινοώντας τρόπους αγιοβασιλιάτικης εισβολής στις εστίες – επ’ άπειρον.
Την απορία την είχαμε στα παιδικά μας χρόνια, «Πώς κατεβαίνει ο Αγιος Βασίλης από τις καμινάδες;», προσπαθούν να απαντήσουν οι Μακ Μπάρνετ και Τζον Κλάσεν.
«Ολα είναι χάλια!»
Αν γνωρίζετε ήδη τον ζοχάδα Τζιμ, το διαρκώς νευριασμένο μαϊμουδάκι, δεν θα απορήσετε για το νέο αυτό επεισόδιο της σειράς που δημιούργησαν η Αμερικανίδα Σούζαν Λανγκ (κείμενο) και ο σύζυγός της Μαξ (εικονογράφηση). «Τέλεια μέρα για Χριστούγεννα» είναι ο τίτλος του βιβλίου (εκδόσεις Παπαδόπουλος) και υπονοείται το αντίθετο ακριβώς. Η μέρα είναι γκρίζα και βροχερή, ο Τζιμ πεινάει και δεν βρίσκει τι να φάει, όλα τον εκνευρίζουν, «δεν είχε καμία όρεξη για γιορτές». Δεν ξέρω πώς θα το πάρουν οι μικρές αναγνώστριες και οι μικροί αναγνώστες, ξέρω πάντως κάμποσους ενήλικες που συμμερίζονται τα αισθήματα του Τζιμ στο έπακρον, καθώς οι γιορτές πλησιάζουν. «Να γιορτάσω; Εγώ;». Πάντως στο τέλος λυγίζει και προσχωρεί στη γιορταστική ατμόσφαιρα, αφού, βέβαια, έχει προηγουμένως ουρλιάξει «Ολα είναι χάλια!». «Καμιά φορά είναι δύσκολο να προσέχεις τα όμορφα πράγματα γύρω σου όταν έχεις ένα σωρό παράπονα», του λέει ο Νόρμαν, ο γορίλας. Αδικο έχει;
«Στη γειτονιά των Χριστουγέννων» θα συναντήσουμε πολλές διαφορετικές οικογένειες και θα πληροφορηθούμε τα έθιμα που επικρατούν σε χώρες της ηπείρου μας.
Δύο Ελληνίδες, η Βασιλική Μαρκάκη (κείμενο) και η Λέλα Στρούτση (εικόνες) είχαν την ωραία ιδέα να οικοδομήσουν, στην (εικονική) κυριολεξία τα Χριστούγεννα με τη μορφή μιας γειτονιάς, που αποτελεί μικρογραφία ενός πανευρωπαϊκού χωριού. «Στη γειτονιά των Χριστουγέννων» (εκδόσεις Ψυχογιός) θα συναντήσουμε πολλές και διαφορετικές οικογένειες, κάποιες από αυτές μεικτής εθνικής προέλευσης, και θα πληροφορηθούμε τα χριστουγεννιάτικα έθιμα που επικρατούν σε πολλά μέρη της ηπείρου μας. Στον αριθμό ένα της οδού Μοσχοκάρυδου, πάντως, κατοικεί σωστά και δίκαια η Γερμανίδα κυρία Γκρέτσεν Χάνενμποργκ – κανείς δεν διακοσμεί και δεν φτιάχνει γλυκά για τα Χριστούγεννα όπως οι Γερμανοί. Το βιβλίο περιλαμβάνει και συνταγές ζαχαροπλαστικής, που δεν φαίνονται καθόλου άσχημες. Επιβεβαιώνεται, πάντως, με τη βοήθεια του Ιρλανδού κυρίου Μακάρθι (στον αριθμό 9 της οδού Χιονονιφάδας) ότι η χριστουγεννιάτικη πουτίγκα είναι υπόθεση σύνθετη και χρονοβόρα για ένα αποτέλεσμα, ας μας επιτραπεί, μάλλον απογοητευτικό.
Και τα ζώα γιορτάζουν
Τα πολύ μικρά παιδιά δικαιούνται και αυτά τα δικά τους, στοιχειώδη χριστουγεννιάτικα αναγνώσματα, που οφείλουν να απαντήσουν στο εξίσου στοιχειώδες ερώτημα όπως αυτό τίθεται με τη βοήθεια του Ιρλανδού Οουεν ΜακΛάφλιν (κείμενο) και της Βρετανίδας Πόλι Ντάνμπαρ (εικονογράφηση) στο βιβλίο «Τι είναι Χριστούγεννα;» (εκδόσεις Μεταίχμιο). Μια αλεπού, ένας σκαντζόχοιρος, μια χελώνα, μια κουκουβάγια, ένα κουνέλι, κάτι ποντίκια, απλά και χαρούμενα ζωγραφισμένα, δείχνουν στα παιδιά τα βασικά: ένα σωρό δώρα, ένα σωρό γλυκά, αλλά και στολισμό δέντρου, και σκούφους, και κασκόλ, και ένα λαμπερό αστέρι, και αγάπη για τους ξεπαγιασμένους και τους μοναχούς.
Για «Μια τέλεια χειμωνιάτικη μέρα» (εκδόσεις Μίνωας) γράφει και ζωγραφίζει η Ολλανδή Ανίτα Μπάιστερμπος. Δεν είναι αναγκαστικά Χριστούγεννα ή Πρωτοχρονιά, έχει όμως μπόλικο χιόνι. Η αλεπού, το ποντίκι, το ρακούν, η κουκουβάγια το ρίχνουν στο παιχνίδι, να προσεχθεί όμως και το μοναχικό πουλάκι στα εσώφυλλα. Και αν γείρουμε το βιβλίο και μετά γυρίσουμε σελίδα, οπ, θα κυλήσει η χιονόμπαλα και θα ανέβει το βουνό. Με τη δική μας βοήθεια, φυσικά. Καλοφτιαγμένο, κεφάτο και χιονισμένο το βιβλίο καταλήγει με έναν ωραιότατο χιονάνθρωπο.