Τώρα είναι μια ροζ ελληνική σημαία στο γενικό προξενείο της Νέας Υόρκης. Πριν από λίγους μήνες, στο πλαίσιο της έκθεσης «Ελαιώνας ’23 – Χθόνιο και Ανθρωπόκαινος», ήταν το έργο «Ο ευνουχισμός του Ουρανού» στον σταθμό μετρό «Ελαιώνας», που ο δημιουργός του Ζήσης Κοτιώνης υποχρεώθηκε να του αφαιρέσει το (συμβολικό) πέος του Ουρανού για λόγους προστασίας δημοσίας αιδούς.
Ο 21ος αιώνας, στην Ελλάδα, έχει ήδη αρκετά περιστατικά λογοκρισίας της τέχνης που παρουσιάζεται σε δημόσιους χώρους. Ξεκινούν από το 2003 όταν, στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας, το έργο του Βέλγου καλλιτέχνη Τιερί ντε Κορντιέ «Πότισέ με», που απεικόνιζε ένα ανδρικό γεννητικό όργανο μαζί με έναν σταυρό, εξόργισε την Εκκλησία. Το έργο χαρακτηρίστηκε βλάσφημο και ο Γιώργος Καρατζαφέρης, ως πρόεδρος του ΛΑΟΣ, κινήθηκε τότε δικαστικά κατά του επιμελητή. Τελικά οι διοργανωτές απέσυραν το έργο με τη συναίνεση του καλλιτέχνη για να αποφύγουν περαιτέρω προβλήματα και βανδαλισμούς.
Το 2007 ήταν η σειρά της εικαστικού και σκηνοθέτιδος Εύας Στεφανή να υποστεί τις συνέπειες μιας άγριας λογοκρισίας, που στην περίπτωσή της συνοδεύτηκε από προσωπικό διασυρμό στα Μέσα και μια δίκη. Το έργο, που προσέβαλε τον τότε εκπρόσωπο του ΛΑΟΣ Αδωνι Γεωργιάδη ήταν το μονόλεπτο βίντεο «Εθνικός ύμνος», που παρουσιάστηκε στο πλαίσιο της Art Athina. Το βίντεο δημιουργήθηκε από ένα ελάχιστο τμήμα παλιού και φθαρμένου πορνογραφικού υλικού, «μια ξεφτισμένη εικόνα, που πάνω της ακούγεται ένα πομπώδες εμβατήριο, ο ελληνικός εθνικός ύμνος εκτελεσμένος από στρατιωτική μπάντα», περιγράφει σήμερα η Εύα Στεφανή. Τόσο η εικόνα όσο και ο ήχος στον «Εθνικό ύμνο» ήταν με πρόθεση «τσαλαπατημένα», διευκρινίζει η καλλιτέχνις, με την οποία επικοινωνήσαμε με αφορμή το πολύ πρόσφατο περιστατικό της απόσυρσης του έργου της Γεωργίας Λαλέ «Neighborhood Guilt», ύστερα από παρέμβαση του υπουργού Εξωτερικών.
«Μπορεί το έργο να ήταν επιτυχημένο ή ατυχές, αλλά σκοπός μου δεν ήταν να προκαλέσω», λέει η Στεφανή αναφερόμενη στην καθαίρεση του «Εθνικού ύμνου». «Ηθελα να παρουσιάσω μια πολύ προσωπική γυναικεία πράξη, σε αντίθεση με τον βαρβάτο, ανδροπρεπή λόγο. Ηταν εκ μέρους μου ένα μάλλον χιουμοριστικό σχόλιο, ένα παιχνίδι που κατέληξε στο δικαστήριο με την κατηγορία της εμπορίας πορνογραφικού υλικού σε ανηλίκους, μια που δεν ευσταθούσε η κατηγορία της προσβολής εθνικών συμβόλων».
Η Στεφανή αθωώθηκε, με την εισαγγελέα να δηλώνει πως η συγκεκριμένη υπόθεση δεν έπρεπε καν να φτάσει στο δικαστήριο, αλλά στο μεταξύ είχε δοθεί αρκετή τροφή στα Μέσα εις βάρος της, προβάλλοντας fake news –οπτικό υλικό που δεν συμπεριλαμβανόταν στο βίντεο και λανθασμένες πληροφορίες– πολύ πριν ο όρος γίνει διάσημος και στην Ελλάδα.
Τη ρωτάμε πώς σχολιάζει το πρόσφατο επεισόδιο λογοκρισίας, 15 χρόνια μετά τη δική της ταλαιπωρία. «Δεν μπορεί να ξαναρχίζουμε από την αρχή. Είναι δείγμα μιας βαθιά συντηρητικής κοινωνίας», απαντάει. «Η περιγραφή ενός έργου δεν συνιστά την ουσία του και δεν είναι η θεματολογία, αλλά η φόρμα που το καθιστά ή όχι προσβλητικό ή χυδαίο. Νομίζω όμως πως ο καλλιτέχνης καλείται να αναρωτηθεί πάνω σε ό,τι θεωρείται “κανονικό” ή κοινωνικά αποδεκτό και να αγκαλιάσει την παρέκκλιση χωρίς απαραίτητα να την ενστερνιστεί. Το να διερωτάσαι είναι ένας τρόπος να δημιουργήσεις τέχνη και ο καλλιτέχνης οφείλει να έχει μια κριτική ανάγνωση της πραγματικότητας. Μια ανοιχτή κοινωνία οφείλει να είναι πολυφωνική και οι καλλιτέχνες ξέρουμε από πολυφωνία».
