Μπορεί το ChatGPT να είναι μόλις ενός έτους, αλλά το αποτύπωμα που αφήνει στον πολιτισμό είναι ήδη ευδιάκριτο παγκοσμίως. Για το 2023 για παράδειγμα, οι περισσότερες λέξεις της χρονιάς, το «αυθεντικό» ή οι «παραισθήσεις», σχετίζονταν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο με την τεχνολογία και την τεχνητή νοημοσύνη (Τ.Ν.).
Η διάσημη εφαρμογή της OpenAI έκανε σαφές ότι κανείς δεν μπορεί να μείνει απρόσβλητος απ’ το κύμα των αλλαγών, και πόσο μάλλον οι δημιουργικές βιομηχανίες, των οποίων οι εργασίες σχετίζονται άμεσα με τις καινοτόμες δυνατότητες των νέων εργαλείων της παραγωγικής ΤΝ. Ωστόσο, οι αλλαγές δεν περνούν χωρίς αντιδράσεις. Στις αρχές του φθινοπώρου, μια ομάδα επιφανών Αμερικανών συγγραφέων, ανάμεσά τους ο Τζόναθαν Φράνζεν, ο Τζον Γκρίσαμ και ο Τζορτζ Σόντερς, κατέθεσαν αγωγή εναντίον της OpenAI, για καταπάτηση των πνευματικών τους δικαιωμάτων. Ακολούθησαν κι άλλες αντιδράσεις διανοούμενων. Με ποιο δικαίωμα η εταιρεία χρησιμοποιεί τον πνευματικό μόχθο τους στην εκπαίδευση των μοντέλων της; αναρωτιούνται δημιουργοί και συγγραφείς.
«Οι όροι του εκδοτικού παιχνιδιού αλλάζουν», εξηγεί η κ. Ειρήνη Χριστοπούλου, υπεύθυνη απόκτησης δικαιωμάτων στις εκδόσεις Ψυχογιός. «Εχοντας πρόσβαση στο ψηφιοποιημένο κεφάλαιο της ανθρώπινης δημιουργικότητας αιώνων, εκδότες και δημιουργοί στέκονται, κατ’ αρχάς, αμήχανοι και μουδιασμένοι ως προς το πώς να το αξιοποιήσουν, αλλά και στους όρους της μεταξύ τους συνεργασίας. Πώς ένας εκδότης μπορεί να εμπιστευτεί ότι το έργο που παραλαμβάνει δεν είναι προϊόν ενός αναπαραγωγικού γλωσσικού μοντέλου; Πώς ένας συγγραφέας μπορεί να υποβάλει προς έκδοση έργα λόγου χωρίς να σκεφτεί ότι μπορούν να τροφοδοτηθούν σε γλωσσικά μοντέλα;».
«Η ορθότητα του περιεχομένου στα βιβλία που εκδίδουμε είναι ένα θέμα που μας απασχολούσε πάντα και συνεχίζει να μας απασχολεί», τονίζει ο εκδότης του οίκου Κλειδάριθμος, Γιάννης Φαλδαμής. «Εδώ και χρόνια, χρησιμοποιούμε προγράμματα και λογισμικά αναγνώρισης λογοκλοπής, τα οποία εξελίσσονται κι εκείνα παράλληλα με τα εργαλεία Τ.Ν., δημιουργώντας έτσι μια ισορροπία στον έλεγχο των κειμένων. Ομως, όσο περισσότερο αναπτύσσεται η τεχνολογία Τ.Ν., τόσο δυσκολότερη θα γίνεται η αναγνώρισή της στα κείμενα».
Διαδοχικά ρεπορτάζ στον αμερικανικό Τύπο αποκαλύπτουν ότι το διαδικτυακό βιβλιοπωλείο της Amazon κατακλύζεται ήδη από βιβλία που έχουν παραχθεί από εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης, ενώ ένα από τα αιτήματα της πολύμηνης απεργίας των σεναριογράφων του Χόλιγουντ ήταν να μπει ένα φρένο στη χρήση του ChatGPT. Από κοντά παρακολουθούν και οι εκδότες. «Η International Publishers Association (IPA), της οποίας μέλος είναι η Ενωση Ελληνικού Βιβλίου», σημειώνει ο κ. Νίκος Αργύρης, πρόεδρος της ΕΝΕΛΒΙ και εκδότης του ιστορικού εκδοτικού οίκου Ικαρος, «έχει ήδη αρχίσει και παρακολουθεί το θέμα στενά, ενώ έχει προχωρήσει και στη διοργάνωση σεμιναρίων ειδικά για το θέμα της Τ.Ν., με τη συμμετοχή εξειδικευμένων επιστημόνων και νομικών».
Η κ. Αγγέλα Σωτηρίου, διευθυντικό στέλεχος των εκδόσεων Ψυχογιός, συμμετέχει σε αυτές τις συζητήσεις και το φθινόπωρο παρακολούθησε ένα συνέδριο του περιοδικού Publishers Weekly με θέμα «Τ.Ν.: επανάσταση και ευκαιρία για το εμπόριο βιβλίων». «Η Τ.Ν. είναι εδώ για να μείνει και θα αλλάξει τον τρόπο που δουλεύουμε όλοι!» επισημαίνει η κ. Σωτηρίου. «Προσωπικά, με εντυπωσίασε το πόσο γρήγορα εφαρμόζεται ήδη από τον κλάδο μας, κυρίως στις ΗΠΑ, και με εξαιρετικά αποτελέσματα ως εργαλείο του μάρκετινγκ και των δημοσίων σχέσεων. Στο κομμάτι του περιεχομένου, τα πράγματα είναι ακόμη θολά, λόγω της προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων αλλά και της δουλειάς του επιμελητή και της διαδικασίας της επιμέλειας, που είναι κάτι πολύ προσωπικό».
«Εχει και οφέλη»
«Η Τ.Ν. είναι μια ραγδαία αναπτυσσόμενη τεχνολογία, που ενδεχομένως να μας τρομάζει», λέει ο κ. Φαλδαμής, «αλλά αδιαμφισβήτητα έχει και πολλαπλά οφέλη. Η αποστολή μας τώρα δεν είναι ο περιορισμός ή η δαιμονοποίηση της νέας αυτής τεχνολογίας, αλλά η κατανόηση του ορθού τρόπου λειτουργίας και χρήσης της. Αυτή τη στιγμή, γεννώνται πολύ μεγάλα ερωτήματα, όπως τι θα συμβεί εάν καταχωρίσουμε όλη τη γνώση που υπάρχει σήμερα διαθέσιμη σε ένα σύστημα Τ.Ν.; Σε ποιον θα ανήκει αυτό, ποιος θα πληρωθεί από άποψη πνευματικών δικαιωμάτων;».
«Καλώς ή κακώς», προσθέτει ο κ. Αργύρης, «εμείς ακόμη δεν ελέγχουμε τα κείμενα που μας υποβάλλονται προς έκδοση. Φαντάζομαι πως είναι κάτι το οποίο θα προκύψει μετά την ανάγνωση κάποιου κειμένου, το οποίο και μπορεί να δημιουργήσει υποψίες πως πρόκειται για προϊόν Τ.Ν. Εχουμε ήδη δει σε συμβόλαια με ξένους συνεργάτες όρους περί απαγόρευσης χρήσης κειμένων που είναι προϊόν Τ.Ν., με κίνδυνο ακύρωσης των συμβολαίων σε περίπτωση παράβασης».
«Στην εκδοτική συνάντηση Let’s talk που πραγματοποιήθηκε στο Ινστιτούτο Γκαίτε μεταξύ εκδοτών της νοτιοανατολικής Μεσογείου και στελεχών του γερμανικού εκδοτικού χώρου, το θέμα του ψηφιακού μετασχηματισμού κυριάρχησε», υπογραμμίζει η κ. Χριστοπούλου. «Μου έκανε μεγάλη εντύπωση ότι στη Σλοβενία το Εθνικό Κέντρο Ερευνών τους αναπτύσσει ένα μοντέλο Τ.Ν. εκφώνησης σλοβενικών για να το χρησιμοποιούν οι εκδότες τους, πληρώνοντας φυσικά συμμετοχή, για τη δημιουργία audio book».
«Οι όροι του εκδοτικού παιχνιδιού αλλάζουν. Εκδότες και δημιουργοί στέκονται, κατ’ αρχάς, αμήχανοι και μουδιασμένοι», σημειώνει η Ειρήνη Χριστοπούλου του Ψυχογιού.
«Μία εκτίμησή μας για τις αλλαγές που θα φέρει στην έκδοση βιβλίων είναι ότι θα δημιουργήσει νέες απαιτήσεις, αλλά και νέα εργαλεία, νέους τρόπους διαχείρισης της δημιουργικότητας», λέει ο κ. Φαλδαμής. «Ορισμένες λειτουργίες είναι πιθανό να αυτοματοποιηθούν, αφήνοντας την ελευθερία και τον χώρο στους εκδότες και στους λοιπούς συντελεστές της παραγωγής να γίνουν περισσότερο δημιουργικοί και εφευρετικοί. Οι συγγραφείς, από την άλλη, θα κληθούν να υποστηρίξουν τις προσωπικές “φωνές” τους, καθώς πλέον ένα άρτια δομημένο κείμενο θα είναι εύκολα πραγματοποιήσιμο μέσω των εργαλείων Τ.Ν.».
«Η διαφάνεια και οι σχέσεις αμοιβαίας εμπιστοσύνης μάλλον είναι η λύση καθώς το σύνθετο ζήτημα της προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων εν μέσω αλματώδους τεχνολογικής εξέλιξης προβληματίζει τους νομικούς διεθνώς και το κανονιστικό πλαίσιο είναι υπό διαμόρφωση. Δηλαδή, ενώ η τεχνολογία θέτει προκλήσεις, η επιστροφή στις “βασικές μας αρχές”, στον ηθικό πυρήνα της σχέσης εκδότη – δημιουργού και στην αναγνώριση της πανανθρώπινης και πανάρχαιας ανάγκης για αφηγήσεις που νοηματοδοτούν την ύπαρξη, μοιάζει μονόδρομος», σχολιάζει η κ. Χριστοπούλου, παραθέτοντας τα λόγια της Μάργκαρετ Ατγουντ: «Δεν πρόκειται ποτέ να εξαλείψετε την αφήγηση ιστοριών γιατί είναι συνυφασμένη με την ανθρώπινη υπόθεση και τη φέρουμε εντός μας από κατασκευής μας».
