Στις 17 Οκτωβρίου του 1982 ο Νικόλαος Κατσαφαρόπουλος απεκδύετο τα εγκόσμια για να χειροτονηθεί ιερέας. Μια μέρα πριν και εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά, στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Ρόμπερτ Λίπσκι ετοιμαζόταν για την πιο σημαντική μέρα της ζωής του· ντυνόταν με το γαμπριάτικο κοστούμι του για να ανταλλάξει όρκους αγάπης και αφοσίωσης με την αγαπημένη του. Οταν οι δύο άνδρες συναντήθηκαν έπειτα από μερικά χρόνια και μιλούσαν για τη ζωή τους, στάθηκαν για ώρα σε εκείνη την ημέρα –με τη διαφορά ώρας ήταν σχεδόν η ίδια μέρα– που σήμαινε πολλά και για τους δύο. Η σύμπτωση θα φαινόταν απίστευτη εάν λίγο καιρό πριν δεν είχαν μάθει κάτι που θα άλλαζε τις ζωές τους μια για πάντα· Ο Ρόμπερτ Λίπσκι και ο πατέρας Νικόλαος ήταν αδέλφια. Και μάλιστα δίδυμοι. Οι ζωές τους χωρίστηκαν λίγο μετά τη γέννα. Υιοθετήθηκαν από δύο διαφορετικές οικογένειες και μεγάλωσαν χωρίς ο ένας να ξέρει την ύπαρξη του άλλου.
«Οταν μου το είπαν δεν το πίστεψα. Ενιωσα να χάνεται ο κόσμος κάτω από τα πόδια μου», μας λέει σήμερα ο πατέρας Νικόλαος ο οποίος μέχρι τότε δεν ήξερε ότι ήταν υιοθετημένος. Το ίδιο σοκαρισμένος ήταν και ο αδελφός του όταν έμαθε τα νέα. «Μου είχε κοπεί η αναπνοή. Επειδή ήξερα ότι ήμουν υιοθετημένος για κάποιους ανεξήγητους λόγους νόμιζα ότι είχα μια αδελφή κάπου στον κόσμο. Δεν φανταζόμουν ποτέ έναν δίδυμο αδελφό και σοκαρίστηκα όταν το έμαθα. Και ενθουσιάστηκα. Ηταν ένα δώρο και μια ευλογία που δεν περιγράφεται», λέει ο κ. Λίπσκι. «Αλλαξε τον τρόπο που έβλεπα τον εαυτό μου», συνεχίζει.
Το δημοσίευμα
O 67χρονος Λίπσκι αναζήτησε τις ρίζες του όταν διάβασε ένα δημοσίευμα των New York Times τον Απρίλιο του 1996 για παράνομες υιοθεσίες παιδιών από την Ελλάδα στα μέσα της δεκαετίας του ’50, κοντά στη χρονιά της γέννησής του. Υστερα από μερικούς μήνες και με τη βοήθεια ενός δικτύου στην Αθήνα που έψαχναν παρόμοιες υποθέσεις έμαθε για τη βιολογική του οικογένεια στην Ελλάδα. Εκείνο το καλοκαίρι ταξίδεψε στη χώρα μας και γνωρίστηκε για πρώτη φορά με τον αδελφό του. Εμαθαν και οι δύο περισσότερες λεπτομέρειες για το παρελθόν τους, όπως ότι ο Νικόλαος υιοθετήθηκε γρήγορα, ενώ ο Ρόμπερτ δύο χρόνια αργότερα. Στο μεσοδιάστημα είχε βαφτιστεί χριστιανός Ορθόδοξος με το όνομα Μαρίνος αλλά μεγάλωσε ως Εβραίος από τη θετή του οικογένεια.
Ο Ρόμπερτ και ο πατέρας Νικόλαος μιλούν στην «Κ». Ηταν αδέλφια, δίδυμοι, χωρίστηκαν λίγο μετά τη γέννα και μεγάλωσαν χωρίς ο ένας να ξέρει την ύπαρξη του άλλου.
«Η μυστικοπάθεια είναι κάτι το τρομερό», μας λέει η δημοσιογράφος και συγγραφέας Μαρία Καρδαρά. «Αυτοί οι δύο άνδρες μεγάλωσαν ως μοναχοπαίδια», σημειώνει για την ιστορία του Ρόμπερτ και του πατέρα Νικόλαου. «Οταν ο ιερέας συνάντησε τις κοινωνικές λειτουργούς και του είπαν για την υιοθεσία του τις κατηγόρησε ότι λένε ψέματα, ότι δεν βρήκαν τον σωστό άνθρωπο. Είναι δύσκολο να το αποδεχτεί κανείς αλλά τουλάχιστον είναι παπάς. Συγχωρεί», λέει γελώντας για να ελαφρύνει την ατμόσφαιρα.
Η Μαρία Καρδαρά συγκέντρωσε 14 μαρτυρίες υιοθετημένων ανδρών και γυναικών στο βιβλίο «Φωνές των χαμένων παιδιών της Ελλάδας», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Ποταμός. Στις σελίδες του παρουσιάζονται ιστορίες παιδιών –σήμερα ενηλίκων– που υιοθετήθηκαν από την Ελλάδα στα μέσα της δεκαετίας του ’50 και ταξίδεψαν σε πολιτείες των ΗΠΑ ή και στην Ευρώπη για να ξεκινήσουν μια καινούργια ζωή με τις νέες τους οικογένειες. Το βιβλίο δίνει σάρκα και οστά στην εξαιρετική έρευνα της Βελγίδας συγγραφέα και καθηγήτριας Γκόντα φαν Στιν (στο βιβλίο «Ζητούνται παιδιά από την Ελλάδα: Υιοθεσίες στην Αμερική του Ψυχρού Πολέμου» στις ίδιες εκδόσεις) για το κύμα υιοθεσιών και τις πολιτικές «εξαγωγής» χιλιάδων ελληνόπουλων στην Αμερική.
Οι 14 ιστορίες είναι ένα πολύ μικρό δείγμα από τη μεγάλη δεξαμενή των περίπου 3.200 παιδιών που υιοθετήθηκαν από την Ελλάδα μεταξύ του 1950 και του 1962 με διαδικασίες που ακολουθούσαν άλλοτε νόμιμα (και χρονοβόρα) πρωτόκολλα και άλλοτε τρόπους πιο αμφίβολους ή και εντελώς παράνομους. Η «ροή» των υιοθετημένων παιδιών, σημειώνει η Φαν Στιν στην εισαγωγή του βιβλίου, ελεγχόταν «από έναν μικρό κύκλο Ελλήνων κρατικών υπαλλήλων, διευθυντών ορφανοτροφείων, δημάρχων, γιατρών, δικηγόρων, δικαστών, ηγετών της ελληνοαμερικανικής κοινότητας, ακόμα και ταξιδιωτικών πρακτόρων με πολύ μικρή, άμεση ανάμειξη της ελληνικής κυβέρνησης ή εποπτεία από τις αμερικανικές ή πολιτειακές αρχές». Ο αριθμός αυξάνεται σε 4.000 παιδιά αν προστεθούν οι υιοθεσίες μέχρι και το 1975. Οταν αυτά τα παιδιά μεγάλωσαν άρχισαν να ψάχνουν το παρελθόν τους.
Στην Ευρώπη
Οι περισσότερες υιοθεσίες είχαν προορισμό την Αμερική και ελάχιστες ήταν σε χώρες της Ευρώπης. Μία από αυτές ήταν της Σόνιας Ρίνσντορπ που μεγάλωσε στην Ολλανδία. Στα 40 της χρόνια επανασυνδέθηκε με τη μητέρα της μέσω του Κέντρου Βρεφών «Μητέρα» και αργότερα γνώρισε την οικογένεια του πατέρα της, η οποία την καλωσόρισε αμέσως. «Μεγάλωσα με πολύ καλούς γονείς αλλά πάντα κάτι έλειπε. Αναρωτιόμουν τι θα γινόταν εάν έμενα στην Ελλάδα, αν μεγάλωνα με τη μητέρα μου και αν οι άνθρωποι γύρω της τη βοηθούσαν να μεγαλώσει ένα παιδί εκτός γάμου», μας λέει η κ. Ρίνσντορπ.
«Ακόμη κι αν είχες μια καλή ανατροφή ως υιοθετημένο άτομο υπάρχει μια μεγάλη αίσθηση απώλειας, διότι για να δημιουργηθεί μια οικογένεια έπρεπε να καταστραφεί μια άλλη, να χαθεί», λέει η κ. Καρδαρά, η οποία αφηγείται και τη δική της ιστορία μέσα στο βιβλίο. Μεγαλωμένη στην Καλιφόρνια από μια ελληνική οικογένεια μεταναστών, γνώριζε από μικρή ότι ήταν υιοθετημένη αλλά δεν έψαξε τη βιολογική της οικογένεια μέχρι τον θάνατο των θετών γονιών της. «Τότε ένιωσα μια απέραντη θλίψη και αναρωτήθηκα ποια είμαι», μας λέει. Αποφασιστική και αποτελεσματική στην έρευνα, η κ. Καρδαρά κατάφερε να βρει τα ίχνη της μητέρας της και προσπαθούσε να την πείσει να συναντηθούν από κοντά αλλά δεν τα κατάφερε. Η βιολογική της μητέρα πέθανε το 2021. Η έρευνά της για την ταυτότητα του βιολογικού της πατέρα την οδήγησε στο ΠΙΚΠΑ της Πεντέλης το 2022. Γεννήθηκε στο Μαιευτήριο Αθηνών, πέρασε εννέα μέρες με τη μητέρα της πριν πάει στο Δημοτικό Βρεφοκομείο Αθηνών και για λίγο στο ΠΙΚΠΑ προτού φύγει για την Αμερική. Η αίτηση για να ανοιχτεί ο φάκελός της –τον οποίο είδε με τα μάτια της κατά την επίσκεψή της– εκκρεμεί ακόμα.
Το άνοιγμα των αρχείων και των φακέλων που περιέχουν πολύτιμες πληροφορίες για τις υιοθεσίες και την ταυτότητα γονιών και παιδιών είναι ένα από τα αιτήματα που διεκδικεί η κ. Καρδαρά και μια μεγάλη ομάδα υιοθετημένων από την ελληνική κυβέρνηση, όπως και η αναγνώριση της ελληνικής τους υπηκοότητας για όσους το επιθυμούν.
Ο ρόλος του κράτους
«Θέλουμε η κυβέρνηση να αναγνωρίσει τον ρόλο που έπαιξε το κράτος στο παρελθόν επειδή ήταν ένα σκάνδαλο. Το έχουν κάνει όλες οι χώρες που ενεπλάκησαν σε παρόμοιες υποθέσεις, όπως η Ισπανία, η Ιρλανδία, η Αυστραλία αναγνώρισαν τα λάθη του παρελθόντος», προσθέτει.
Το άνοιγμα αρχείων και φακέλων που περιέχουν πολύτιμες πληροφορίες για τις υιοθεσίες και την ταυτότητα γονιών και παιδιών είναι ένα από τα αιτήματα προς την ελληνική κυβέρνηση.
Υπάρχει τελικά «σωστή» υιοθεσία; Καταφατικά απαντά η κ. Καρδαρά. «Να υιοθετήσει ένα ζευγάρι αλλά να είναι ξεκάθαροι με το παιδί», απαντά κατηγορηματικά.
Πριν κλείσουμε το τηλέφωνο ρωτάμε τον πατέρα Νικόλαο για τον αδελφό του σήμερα. Η μεγάλη απόσταση έχει κρατήσει τους δίδυμους μακριά αλλά αυτό δεν φαίνεται να έχει μεγάλη σημασία. «Αρκεί που ξέρω ότι έχω έναν δικό μου άνθρωπο κάπου στον κόσμο», καταλήγει.