Κωνσταντίνος Ι. Αιλιανός
«Η ρήξη, 1867. Γεώργιος Α΄ – Αλέξανδρος Κουμουνδούρος»
εκδ. Επίκεντρο
σελ. 142
Βαθαίνοντας την έρευνά του στη διπλωματική ιστορία, ο πρέσβης ε.τ. Κωνσταντίνος Ι. Αιλιανός μας οδηγεί σε ένα εν πολλοίς άγνωστο κεφάλαιο, αυτό της ρήξης του 1867. Με αφορμή το φλέγον Κρητικό Ζήτημα και την εν γένει αλυτρωτική πολιτική της Μεγάλης Ιδέας, συγκρούστηκαν δύο αντιλήψεις στην εγχώρια πολιτική σκηνή: του βασιλέως Γεωργίου Α΄ και του πρωθυπουργού Αλέξανδρου Κουμουνδούρου.
Ο Κωνσταντίνος Ι. Αιλιανός στηρίζει την ανάλυση του θέματος, με όλες τις προεκτάσεις του, στο ημερολόγιο που άφησε ο υπουργός Χαράλαμπος Χριστόπουλος (1809-1871) κατά το πρώτο εξάμηνο του 1867. Καταγόμενος από την Ανδρίτσαινα, ο Χ. Χριστόπουλος είχε μακρά πείρα και είχε αναλάβει διάφορα χαρτοφυλάκια, ανάμεσα σε αυτά και των Εξωτερικών. Η Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη Ανδριτσαίνης είχε εκδώσει το 2016 τη μελέτη του Παναγιώτη Ξ. Νικολακόπουλου «Το ημερολόγιο του υπουργού Χαράλαμπου Χριστόπουλου, από 26.12.1866 μέχρι 11.7.1867», έκδοση που δίνει πολλά στοιχεία, όπως σημαντική είναι και η συμβολή μιας ακόμη μελέτης του Κωνσταντίνου Ι. Αιλιανού, «Ανέκδοτες επιστολές του 1867. Αγνωστη αλληλογραφία του βασιλέως Γεωργίου Α΄ προς τον πρωθυπουργό Αλέξανδρο Κουμουνδούρο» (εκδ. Ευρασία, 2016).
Στη νέα εργασία του, ο κ. Αιλιανός προχωράει σε μια ανασύνθεση του υλικού με νέα αναλυτικά εργαλεία και παραδίδει μια πυκνή μελέτη που, πέραν της γεωπολιτικής αξίας και των ιστορικών στοιχείων που παραθέτει, αποτελεί και μια τομή στο ψυχικό τοπίο της Μεγάλης Ιδέας.
Επί της ουσίας, συγκρούονται και αντιπαρατίθενται δύο αντιλήψεις και κοσμοθεωρίες: της προσεκτικής ανάγνωσης του διεθνούς περιβάλλοντος και των ρευστών ισορροπιών εκ μέρους του βασιλέως Γεωργίου Α΄ και της αλυτρωτικής πάση θυσία εμμονής που εξέφραζαν ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος και ο πολιτικός περίγυρός του. Η διαφορετική εκτίμηση των καταστάσεων οδήγησε σε ρήξη και εντέλει σε παραίτηση της κυβέρνησης Κουμουνδούρου.
Το 1867, τα οικονομικά της χώρας ήταν σε οικτρή κατάσταση. Παρ’ όλα αυτά, η κυβέρνηση επιθυμούσε να προκαλέσει κρίση στις παραμεθόριες περιοχές, στη Θεσσαλία και στην Ηπειρο, και να εμπλακεί πολεμικά με την Τουρκία. Η εμμονή του Κουμουνδούρου για ανάφλεξη στα σύνορα είχε ενταθεί μετά το αδιέξοδο στο Κρητικό Ζήτημα και την απροθυμία των ξένων δυνάμεων να ενθαρρύνουν ένα μέτωπο αστάθειας στη Μεσόγειο.
Εκείνα τα χρόνια (και ώς το 1914), οι περισσότερες χώρες της Ευρώπης ήταν μοναρχίες. Οι βασιλείς εξασκούσαν κατά κανόνα εξωτερική πολιτική ή έστω η άποψή τους είχε βαρύνουσα θέση.
Ο Γεώργιος Α΄ παρά το νεαρό της ηλικίας του και τη σχετική απειρία του (είχε αναλάβει τον θρόνο μόλις το 1863 σε ηλικία 17 ετών) είχε μια σχετικά ώριμη αντίληψη των γεωπολιτικών ισορροπιών και ήταν σε διαρκή επικοινωνία με τους λοιπούς μονάρχες και τις βασιλικές αυλές. Γνώριζε πως η Ελλάδα, μικρή και αδύναμη, δεν ήταν σε θέση να αναλάβει ένοπλο αγώνα, χωρίς οικονομική και διπλωματική υποστήριξη, προοπτική που δεν διαφαινόταν από πουθενά. Για τον λόγο αυτό, και καθώς ενέτεινε τη διασύνδεση της χώρας με τα διεθνή δίκτυα (το 1867 παντρεύτηκε την Ολγα της Ρωσίας), ήταν σταθερός στη θέση του. Η Ελλάδα έπρεπε να κάνει υπομονή και να προετοιμάζεται μεθοδικά με γνώση της διεθνούς συγκυρίας.
Η σύναψη συμφωνίας με τη Σερβία κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με δεσμευτικό χαρακτήρα, αν και εξέπεσε αργότερα, ήταν ένα ακόμη σημείο τριβής ανάμεσα στον πραγματισμό του Γεωργίου Α΄ και τον παρορμητισμό του Κουμουνδούρου. Η Ελλάδα όφειλε πρωτίστως να αγωνιστεί για να αποκτήσει ένα καλό όνομα στην προηγμένη Δύση. Αυτό πρέσβευε ο βασιλέας, που είχε γνώση της διεθνούς εικόνας της χώρας.
Η έρευνα του Κωνσταντίνου Ι. Αιλιανού (με πρόλογο του καθηγητή Ιάκωβου Μιχαηλίδη) ανοίγει μια ενδιαφέρουσα συζήτηση για τη διπλωματική ισχύ της χώρας και τον ρεαλισμό της εγχώριας πολιτικής τον 19ο αιώνα.