Με το που ανέβει τα σκαλιά από την 5η Λεωφόρο, ο επισκέπτης περνάει την είσοδο του κτιρίου, στρίβει αριστερά και την αντικρίζει: η Συλλογή Στερν, με τις 161 κυκλαδικές αρχαιότητες είναι από σήμερα ανοιχτή για το κοινό του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης (Met). Φαίνεται εντυπωσιακή, ενώ ο τίτλος της, «Cycladic Art: The Leonard N. Stern Collection on Loan from the Hellenic Republic», μοιάζει να επιχειρεί με τη λέξη «loan» («δάνειο») να εξηγήσει πώς έχουν τα πράγματα.
Ως γνωστόν, η προέλευση των 161 αρχαιοτήτων και ο τρόπος με τον οποίο πέρασαν στην κυριότητα της Ελλάδας, είχαν προκαλέσει αντιδράσεις. Η σχετική συμφωνία μεταξύ του υπουργείου Πολιτισμού, του Met, του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και του νεοσύστατου Ινστιτούτου Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού του Ντέλαγουερ, η οποία είχε επικυρωθεί από την ελληνική Βουλή τον Σεπτέμβριο του 2022, ήταν σίγουρα πρωτόγνωρη. Αυτό το χαρακτηριστικό της τονίζει στην «Κ» και ο διευθυντής του Met, Μαξ Χολάιν, ο οποίος σημειώνει ότι δεν πρόκειται μόνο για μια «ιστορική συνεργασία» και έναν «μακροχρόνιο δανεισμό», αλλά και για μια «πρωτοποριακή λύση και διευθέτηση». Οπως επίσης μας λέει ο Χολάιν, «πρόκειται τόσο για την πρώτη δημόσια έκθεση ολόκληρης της Συλλογής Στερν –της πιο ολοκληρωμένης ιδιωτικής συλλογής κυκλαδικής τέχνης που σχηματίστηκε εκτός Ελλάδας και εδρεύει εδώ στη Νέα Υόρκη– όσο και για τον μεγαλύτερο μεμονωμένο επαναπατρισμό αρχαιοτήτων στην Ελλάδα, μέχρι σήμερα».
Τον Νοέμβριο του 2022, 15 ειδώλια και αγγεία της συλλογής παρουσιάστηκαν στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης για ένα χρόνο. Ηταν η πρώτη φάση υλοποίησης της συμφωνίας μεταξύ του ΥΠΠΟ, του Met και του αθηναϊκού μουσείου, η οποία προβλέπει επίσης ότι η συλλογή θα βρίσκεται στο αμερικανικό ίδρυμα ως δάνειο για 25 χρόνια (συν άλλα 25 αν το αποφασίσει το ελληνικό κράτος). Με την έκθεση που ανοίγει σήμερα, οι αρχαιότητες θα παρουσιαστούν για μια δεκαετία σε αίθουσα με τα διακριτικά της Ελληνικής Δημοκρατίας και έπειτα θα επιστρέφουν σταδιακά στην Ελλάδα. Για μια συνεργασία που «συμβάλλει στην παγκόσμια προβολή του Κυκλαδικού Πολιτισμού», κάνει λόγο η πρόεδρος του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης Κασσάνδρα Μαρινοπούλου.
«Πρόκειται τόσο για την πρώτη δημόσια έκθεση ολόκληρης της συλλογής όσο και για τον μεγαλύτερο μεμονωμένο επαναπατρισμό αρχαιοτήτων στην Ελλάδα», λέει ο Μαξ Χολάιν.
«Μη θεωρείτε δεδομένα τα συν 25 χρόνια του δανεισμού», υπογραμμίζει στην «Κ» η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη. «Το υπουργείο Πολιτισμού τότε», συμπληρώνει, «μπορεί να μη συμφωνήσει». Σε κάθε περίπτωση, προσθέτει, με το αμερικανικό ίδρυμα έχει συμφωνηθεί η διεθνής προβολή και ανάδειξη του κυκλαδικού πολιτισμού για συνολικά 50 χρόνια. Εχει υπογραφεί επίσης σχετικό μνημόνιο συνεργασίας, που μεταξύ άλλων προβλέπει διοργάνωση συμποσίου με θέμα τον έλεγχο της προέλευσης αρχαιοτήτων – οι συζητήσεις με το Met έχουν ξεκινήσει. Τον ερχόμενο Σεπτέμβριο, σημειώνει η υπουργός, θα βγει και η πρώτη προκήρυξη για το «Cycladic Art Residencies Program» που θα απευθύνεται σε αρχαιολόγους, ενώ πρόσφατα ανακοινώθηκε και η ίδρυση του «Κέντρου Μελέτης Κυκλαδικού Πολιτισμού», ως τμήμα του υπό κατασκευήν Μουσείου Κυκλαδικού Πολιτισμού στη Νάξο. Το τελευταίο, λέει η κ. Μενδώνη, αποτελεί και τον τελικό προορισμό της Συλλογής Στερν.
Μιλώντας για επαναπατρισμούς, ας σημειωθεί ότι το περασμένο καλοκαίρι η εισαγγελία του Μανχάταν είχε κατασχέσει από την οικία της Σέλμπι Γουάιτ, συλλέκτριας και επίτιμου μέλους του διοικητικού συμβουλίου του Met, περίπου 70 αρχαιότητες. Το αμερικανικό μουσείο είχε ήδη ανακοινώσει την πρόθεσή του να ερευνήσει ενδελεχώς την προέλευση των αντικειμένων της συλλογής του. Οπως λέει στην «Κ» ο Μαξ Χολάιν, οι σχετικές δράσεις περιλαμβάνουν «αύξηση του προσωπικού που ερευνά την προέλευση των αντικειμένων, διερεύνηση έργων που συνδέονται με συγκεκριμένους εμπόρους και συλλέκτες, καθώς και διοργάνωση συνδιασκέψεων για ζητήματα πολιτιστικής κληρονομιάς».
«Είμαστε στη φάση οριστικοποίησης του διορισμού υπευθύνου για τη διερεύνηση της προέλευσης των αντικειμένων της συλλογής μας, καθώς και τριών ακόμα ερευνητών», προσθέτει ο διευθυντής. Πρόσφατη επανεξέταση των συλλογών του μουσείου, εξάλλου, οδήγησε στην επιστροφή αντικειμένων στο Νεπάλ, την Υεμένη, την Καμπότζη και την Ταϊλάνδη. «Συνεχίζουμε επίσης τις συνεργασίες μας με συναδέλφους και ιδρύματα σε όλο τον κόσμο», καταλήγει ο Χολάιν, «και δημιουργούμε σημαντικές συνεργασίες, όπως η συμφωνία μεταξύ του Met, του ελληνικού ΥΠΠΟ και του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, η οποία αποτελεί μια συναρπαστική και προοδευτική προσέγγιση και ένα μοναδικό μοντέλο συνεργατικού επαναπατρισμού».
