Η Εθνική Βιβλιοθήκη στην ιστορική έδρα της, στην οδό Πανεπιστημίου, αναμένει τη νέα εποχή. Προς το παρόν, αυτή αργεί, αλλά όταν έρθει, το παλαιό νεοκλασικό κτίριο θα λάμπει και θα είναι ένα ζωντανό κύτταρο πολιτισμού στην καρδιά της Αθήνας.
Ο πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, Σταύρος Ζουμπουλάκης έχει ένα όραμα για την Εθνική Βιβλιοθήκη ώστε το Βαλλιάνειο Μέγαρο, το νεότερο σε χρονολογική σειρά της Αθηναϊκής Τριλογίας, να εντάσσεται αρμονικά και δυναμικά στη ζωή του κέντρου της πρωτεύουσας. «Οραματίζομαι έναν παράδεισο», λέει, επισημαίνοντας ότι το μέλλον του κτιρίου δεν είναι να γίνει μουσείο του εαυτού του αλλά κομμάτι της αθηναϊκής ζωής.
Σήμερα, η όψη του ιστορικού μεγάρου, που ανεγέρθηκε με χορηγία των εκ Κεφαλληνίας αδελφών Βαλλιάνου, μελών της ελληνικής παροικίας του Λονδίνου (στην πρόσοψη βλέπει κανείς τον ανδριάντα του Παναγή Βαλλιάνου –«πατέρα του ναυτεμπορικού κόσμου»–, έργο του Γεωργίου Μπονάνου), βρίσκεται σε ένα μεταίχμιο επιβίωσης και παρακμής. Αν και ουδέποτε διέκοψε τη λειτουργία του, μετά τη μεταφορά της Εθνικής Βιβλιοθήκης στις νέες εγκαταστάσεις της στο ΚΠΙΣΝ (2018), το ιστορικό Βαλλιάνειο Μέγαρο συνεχίζει να λειτουργεί ως αναγνωστήριο εφημερίδων για ερευνητές αλλά χρήζει άμεσα μιας μελέτης συνολικής αποκατάστασης. Πρόσφατα ένα μέρος της εσωτερικής οροφής στο Αναγνωστήριο κατέπεσε με αποτέλεσμα το αρμόδιο κλιμάκιο των τεχνικών υπηρεσιών να εισηγηθεί τη διακοπή της χρήσης του χώρου για λόγους ασφαλείας και τη μεταφορά του αναγνωστηρίου στο γραφείο του γενικού διευθυντή. Είναι, φυσικά, μια λύση προσωρινή που δείχνει όμως τη γήρανση του κτιρίου και την ανάγκη επίσπευσης εκ μέρους των υπουργείων Παιδείας και Πολιτισμού της μελέτης αποκατάστασης.
Το μέλλον του κτιρίου δεν είναι να γίνει μουσείο του εαυτού του αλλά κομμάτι της αθηναϊκής ζωής, όπως επισημαίνει στην «Κ» ο πρόεδρος της Εθνικής Βιβλιοθήκης Σταύρος Ζουμπουλάκης.
Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης έχει πίστη στις δυνατότητες της Εθνικής Βιβλιοθήκης και στην ανάγκη ενίσχυσης των λειτουργιών στο κέντρο της Αθήνας. «Ολα τα ιστορικά μέγαρα των Εθνικών Βιβλιοθηκών σε άλλες χώρες», λέει, «συνέχισαν τη λειτουργία τους στο κέντρο των πόλεων με ανανεωμένο ρόλο. Σε όλα αυτά τα μέγαρα επιφυλάσσεται μια χρήση». Η ίδια αντίληψη θα ισχύσει και στην περίπτωση της δικής μας Εθνικής Βιβλιοθήκης. Το Εφορευτικό Συμβούλιο της Εθνικής Βιβλιοθήκης έχει εγκρίνει την πρόταση του Σταύρου Ζουμπουλάκη για τη μετεξέλιξη της ιστορικής έδρας σε έναν ζωντανό οργανισμό. «Θα λειτουργεί ως Αναγνωστήριο, όπως και σήμερα, αλλά με άλλον προσανατολισμό», λέει ο κ. Ζουμπουλάκης. «Θα υπάρχει ένας συγκεκριμένος αριθμός βιβλίων, 40 – 50.000 τίτλοι, της παγκόσμιας γραμματείας, όχι όμως για έρευνα αλλά για την αναγνωστική εμπειρία, για την απόλαυση της ανάγνωσης. Θα είναι ένας θησαυρός. Σκεφτείτε τις καλύτερες εκδόσεις του Σαίξπηρ ή του Γκαίτε… δεν θα υπάρχει εκεί η δευτερογενής βιβλιογραφία αλλά μόνο οι κορυφαίες εκδόσεις».
Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης σχεδιάζει επίσης να δώσει διαρκή λειτουργία και ζωή στο ιστορικό μέγαρο με αναβάθμιση του κήπου στο πίσω μέρος (όπου σήμερα παρκάρουν αυτοκίνητα του προσωπικού) και λειτουργία καφέ. «Να είναι κάτι ζωντανό στην καρδιά της Αθήνας». Η εικόνα ενός απονεκρωμένου μουσειακού καταλοίπου είναι στον αντίποδα των μελλοντικών σχεδίων. Η Αθήνα θα ευεργετηθεί από την Εθνική Βιβλιοθήκη, και η Εθνική Βιβλιοθήκη θα ευεργετηθεί από την πυκνότητα του αθηναϊκού κέντρου.
Η τριλογία
Η ιστορική έδρα της Εθνικής Βιβλιοθήκης, στη γωνία με την Ιπποκράτους, είναι έργο του Θεόφιλου Χάνσεν και ολοκληρώθηκε υπό την επίβλεψη του Ερνέστου Τσίλλερ. Εγκαινιάστηκε το 1903, μεταφερόμενη από το κτίριο του Πανεπιστημίου. Το δωρικό πρόπυλο είναι αντίγραφο του Ναού του Ηφαίστου στο Θησείο. Η Βιβλιοθήκη συμπλήρωσε την αθηναϊκή τριλογία με το Πανεπιστήμιο και την Ακαδημία να αποτελούν τα υπόλοιπα δύο μέρη, οργανώνοντας την προθήκη της πνευματικής και θεσμική υπόστασης του έθνους κατά τα πρότυπα του 19ου αιώνα. Η τριλογία συμπληρώνεται από τον διάσπαρτο γλυπτικό διάκοσμο και την επιλογή κατάλληλων (κατά την αρχική σύλληψη) δέντρων και θάμνων. Δυστυχώς ο περιβάλλων χώρος πάσχει.
Το κτίριο της Βαλλιανείου Βιβλιοθήκης θα δεχθεί προς το παρόν μια ευεργετική χειρονομία καθώς το υπουργείο Παιδείας ενέκρινε την αποκατάσταση της στέγης.