Ηταν Τρίτη 7 Ιουλίου του 1981 όταν ο Γιάννης Τσαρούχης ξεκινούσε το σεμινάριο «Ιστορία τέχνης: Ελληνική ζωγραφική, Ανατολή και Δύση» στο Ιωνικό Κέντρο της Χίου, που είχε ιδρύσει ο Ισίδωρος Κιολέογλου. Σε όλη του τη ζωή δεν δεχόταν να μαγνητοφωνηθεί όταν μιλούσε. Ευτυχώς, όμως, αυτό δεν συνέβη στη συγκεκριμένη σειρά μαθημάτων, για τα οποία δέχθηκε να ηχογραφηθεί και να κινηματογραφηθεί. Αυτή υπήρξε επίσης η μοναδική φορά που αποδέχθηκε τον τίτλο του «δασκάλου».
Οι παραδόσεις γίνονταν κάθε πρωί στη Βιβλιοθήκη της Χίου και μαγνητοφωνήθηκαν συστηματικά από το Τρίτο Πρόγραμμα της ΕΡΤ και ερασιτεχνικά από μέλη του κοινού. Ο Τσαρούχης ήταν πλέον 71 ετών, κατασταλαγμένος στη σκέψη του για την τέχνη του και τη ζωή. Είχε πίσω του την εμπειρία του πολέμου, της δικτατορίας και πολλά χρόνια προσωπικής δουλειάς στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Συνεπώς, αυτά τα ντοκουμέντα συνθέτουν μια πλούσια κληρονομιά, μια πολύ λιγότερο γνωστή πτυχή της πορείας του, που μας κληροδότησε μαζί με το καλλιτεχνικό του έργο.
Αυτή η πτυχή αναδεικνύεται με το βιβλίο «Μαθήματα ζωγραφικής, 1981» (εκδ. Αγρα), που κυκλοφόρησε πρόσφατα. Η έκδοση πραγματοποιήθηκε χάρη στη συνεργασία, την υπομονή και την επιμονή της Ευφροσύνης Δοξιάδη, η οποία απομαγνητοφώνησε τα «Μαθήματα» και έγραψε τα σχόλια με τη βοήθεια του φιλολόγου Αχιλλέα Τζάλα. «Ακούγοντάς τον να μιλάει, μετέχει κανείς στη δικιά του σφαιρική εικόνα του κόσμου. Είναι σαν να βλέπεις έναν θόλο αστεροσκοπείου που περιέχει όλες του τις σκέψεις και τις πεποιθήσεις, όλες του τις αγάπες: τη ζωγραφική, το θέατρο, με τα σκηνικά και τα κοστούμια του, τον Καραγκιόζη και βέβαια τον Πειραιά, το σκηνικό μέσα στο οποίο μεγάλωσε», όπως σημειώνει η ίδια.
Ο Γιάννης Τσαρούχης, προλογίζοντας εκείνη την πολύ προσωπική ιστορία της τέχνης που παρέδωσε στους ακροατές του στη Χίο, είχε πει: «Μιλάω για ζωγράφους κυρίως και ζητώ συγγνώμη απ’ τους άλλους που δεν τα λέω φιλολογικά να τα καταλάβουνε». Ποτέ δεν έπαψε να τονίζει τη δυσκολία της ζωγραφικής ως τέχνης.
Συναφές με τα παραπάνω και κυρίως με τη φιλοσοφία του Τσαρούχη για τη ζωγραφική είναι το περιεχόμενο της έκθεσης «Ημουν και έμεινα ένας ερευνητής και ένας μαθητής», που φιλοξενείται αυτό το διάστημα στο Ιδρυμα Γιάννη Τσαρούχη, στο Μαρούσι. Παρουσιάζει αντιπροσωπευτικά και αγαπημένα έργα του ζωγράφου από διαφορετικές εποχές, κάποια από τα οποία δεν βλέπουμε συχνά. Πρόκειται για οκτώ ενότητες με θεματικές τοπία, σπίτια, στολές και φορεσιές, πορτρέτα, θρησκευτικά, μυθολογικά, άνθρωποι με φτερά και νεκρές φύσεις.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα της επιμελητικής προσέγγισης αποτελεί η πρώτη ενότητα, όπου αναδεικνύονται τα στοιχεία τα οποία καθόρισαν τη σχέση του ζωγράφου με τη φύση στη μελέτη των χρωμάτων. Υπάρχουν έργα που τα ζωγράφιζε εκ του φυσικού· στα φανταστικά τοπία, στα μυθολογικά, στα θρησκευτικά και στα σκηνικά εντάσσει στοιχεία από αυτή την έρευνα. Ο επισκέπτης, λοιπόν, βλέπει τον πίνακα «Ανατολή από το λιμάνι της Χίου», έργο εκ του φυσικού, και δίπλα σκηνικά όπως οι «Βάκχες» και φανταστικά τοπία («Νέος κοιμισμένος δίπλα στη θάλασσα») με ουρανούς εμπνευσμένους από την «Ανατολή». Την επιμέλεια της έκθεσης έχει η πρόεδρος Ιδρύματος Γιάννη Τσαρούχη, Νίκη Γρυπάρη. Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 21 Απριλίου.