Εχει ιστορικές ανακρίβειες το πρόσφατο ντοκιμαντέρ του Netflix για τον Μέγα Αλέξανδρο; Οπως συμβαίνει συχνά σε αυτές τις περιπτώσεις, ναι, έχει και ορισμένες τις κατέγραψε πρόσφατα η «Κ» (2/2/24). Ομως το ντοκιμαντέρ έφτασε μέχρι τη Βουλή, έπειτα από επίκαιρη ερώτηση του προέδρου της Νίκης, Δημήτρη Νατσιού, η οποία εστίαζε και στη σχέση του Αλεξάνδρου με τον Ηφαιστίωνα. Η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, σημείωσε ότι η σειρά του Netflix «δεν εξυπηρετεί την ιστορική αλήθεια» και επιδιώκει «τον εύκολο εντυπωσιασμό»· υπογράμμισε όμως και ότι το ΥΠΠΟ δεν λογοκρίνει, αλλά απαντά σε τέτοια ζητήματα με το αρχαιολογικό έργο που επιτελεί στις Αιγές, με τελευταία προσθήκη το νέο ψηφιακό μουσείο για τον Μακεδόνα βασιλιά.
Αφού όμως έπρεπε η πολιτεία να ασχοληθεί, σε τέτοιο βαθμό και στη συγκεκριμένη συγκυρία, με ένα ντοκιμαντέρ ιδιωτικής πλατφόρμας, ας σταχυολογήσουμε και εμείς με τη σειρά μας μερικές από τις σύγχρονες απεικονίσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Χρονολογικά μιλώντας, η πρώτη σημαντική εμφάνισή του στον κινηματογράφο γίνεται με τη μορφή του ηθοποιού Ρίτσαρντ Μπάρτον, ο οποίος τον υποδύθηκε στο σινεμασκόπ επικό δράμα «Μέγας Αλέξανδρος» (1956), του Ρόμπερτ Ρόσεν.
Η ταινία γυρίστηκε στην Ισπανία και στο Μαρόκο και είχε ένα βεστιάριο 11.000 κοστουμιών, καθώς και ένα καστ… 430 αλόγων. Οι σκηνές μάχης ήταν εντυπωσιακές για την εποχή, όμως το εγχείρημα είχε μέτρια εμπορική επιτυχία. Λέγεται ότι ο Τσάρλτον Ιστον είχε αρνηθεί να πρωταγωνιστήσει, εκτιμώντας ότι «μια ταινία για τον Αλέξανδρο είναι το είδος που μπορεί εύκολα να γίνει με κακό τρόπο». Χρόνια αργότερα, ο ιστορικός Ρόμπιν Λέιν Φοξ θα επέκρινε το φιλμ για την ιστορική του ακρίβεια. Η καθολική οργάνωση National Legion of Decency, πάντως, είχε κρίνει ότι, γενικά, η ταινία ήταν «ηθικά μη επιλήψιμη».
Η μεταφορά στο σινεμά και στην τηλεόραση αρχαίων ελληνικών ηρώων προκαλούσε πάντα αντιδράσεις και συζητήσεις – το ντοκιμαντέρ του Netflix έφτασε χθες στη Βουλή.
Ο Ρόμπιν Λέιν Φοξ θα εργαζόταν το 2004 ως ιστορικός σύμβουλος στον «Αλέξανδρο» του Ολιβερ Στόουν, όπου πρωταγωνιστούσε ο Κόλιν Φάρελ. Εστω κι έτσι πάντως, η ταινία είχε προκαλέσει κάποιες αντιδράσεις, για τους αναμενόμενους λόγους: τη σχέση του Αλεξάνδρου με τον Ηφαιστίωνα και τον ευνούχο Βαγώα. Τελικά, ο «Αλέξανδρος» του Στόουν συζητήθηκε έντονα και για άλλους, λιγότερο ή περισσότερο καλλιτεχνικούς λόγους (του αποδόθηκε οριενταλισμός, ελαφρώς ακαδημαϊκή προσέγγιση κ.ά.), σημείωσε όμως εμπορική επιτυχία και τελικά ελάχιστοι θα αμφισβητούσαν την ακρίβεια της ταινίας στις απεικονίσεις των μαχών και ειδικά εκείνης στα Γαυγάμηλα το 331 π.Χ.
Τροία και Ζίνα
Εχει ενδιαφέρον ότι όλες οι παραπάνω απεικονίσεις του Αλεξάνδρου συγκεντρώνουν σήμερα ιδιαίτερα χαμηλές βαθμολογίες στο Imbd: κυμαίνονται γύρω στο 5/10 και αυτό ίσως κάτι λέει για τα πάθη και τις αντιδράσεις που εγείρουν. Αρκετά καλύτερες βαθμολογικές επιδόσεις σημειώνουν στο μεταξύ άλλες ταινίες που αντλούν την έμπνευσή τους από την αρχαία Ελλάδα, όπως η «Τροία» (2004) του Βόλφγκανγκ Πέτερσεν και οι «300» (2006) του Ζακ Σνάιντερ, που βασίστηκαν στο ομώνυμο κόμικς του Φρανκ Μίλερ.
Ο δρ Γκίντεον Νίσμπετ, που διδάσκει κλασική γραμματεία και αρχαία ιστορία στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ, έχει υποστηρίξει σε μελέτη του για τη σύγχρονη πρόσληψη της αρχαιότητας ότι οι δύο ταινίες, μαζί με τον «Αλέξανδρο» του Στόουν, συνιστούν κάτι σαν «ελληνική αναβίωση» στην ποπ κουλτούρα των αρχών του 21ου αιώνα, η οποία μάλιστα καθυστέρησε να εμφανιστεί, εν μέρει λόγω της γοητείας που ασκούσε για δεκαετίες η αρχαία Ρώμη στον κινηματογράφο.
Οι ίδιοι οι αρχαίοι Ρωμαίοι, λέει ο Νίσμπετ, είχαν οικειοποιηθεί τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό σε τέτοιο βαθμό, ώστε ακόμη και χιλιετίες αργότερα ήταν πιο δημοφιλείς στη συνείδηση ενός κοινού που ήθελε να βλέπει ταινίες εποχής, χωρίς να στερείται το αυτοκρατορικό μεγαλείο ή τις ίντριγκες. Η «Τροία» έφερε την Ιλιάδα (ή, ορθότερα, μια κινηματογραφική εκδοχή της) ενώπιον ενός mainstream κοινού, ενώ οι «300» σημείωσαν ανάλογη επιτυχία, συνδυάζοντας ταυτόχρονα την επιθετική αρρενωπότητα, με το camp ή ακόμη και το queer στοιχείο.
Αφήνοντας πάντως κατά μέρος τα πιο «ελαφρά» θεάματα, όπως ο «Ηρακλής» με τον Κέβιν Σόρμπο, η «Ζίνα» με τη Λούσι Λόουλες ή η «Τιτανομαχία» με τον Λίαμ Νίσον ως Δία, τα οποία μόνο δάφνες ιστορικής ακρίβειας δεν διεκδικούσαν, αρκετές αντιδράσεις συγκέντρωσαν τα λίγα τελευταία χρόνια και ο «μαύρος Αχιλλέας» (που εμφανίστηκε στην τηλεοπτική σειρά «Troy: Fall of a city» του BBC ) ή η «μαύρη Κλεοπάτρα» (από το ντοκιμαντέρ «Βασίλισσα Κλεοπάτρα» του Netflix). Εδώ και αν υπήρξε δυσαρέσκεια: ο «μαύρος Αχιλλέας» βαθμολογήθηκε με 4,1/10 στο Imbd και η «μαύρη Κλεοπάτρα» έπιασε μόλις 1,2/10. Η τελευταία είχε προκαλέσει και αυτή θεσμικές αντιδράσεις και συγκεκριμένα της αιγυπτιακής κυβέρνησης.