Σε ένα θεωρητικό κουίζ αθηναϊκών γνώσεων, η αθώα ερώτηση «πού βρίσκεται η συνοικία της Νεάπολης;» θα ήταν πιθανότατα η ερώτηση του ενός εκατομμυρίου. Ισως όχι πιθανότατα για έναν τακτικό αναγνώστη της «Κ», αλλά μετά βεβαιότητος για την πλειονότητα των Αθηναίων. Είναι καταπληκτικό πώς μέσα στη χοάνη του χρόνου η πρώτη επέκταση της μικροσκοπικής πρωτεύουσας των μέσων του 19ου αιώνα, το πρώτο της πραγματικό «προάστιο», σταδιακά απώλεσε τη θέση του στη συλλογική μνήμη και επιβιώνει σήμερα μόνο ως εξεζητημένο τοπωνύμιο στα ασαφή όρια ανάμεσα στα Εξάρχεια και στο Κολωνάκι.
Από αυτήν την άποψη, η νέα μεγάλη αθηναιοκεντρική έκθεση της Ελληνοαμερικανικής Ενωσης έρχεται να μας αφυπνίσει από έναν ιστορικό λήθαργο που έχει καταδικάσει τη Νεάπολη σε ένα καθεστώς επιλεκτικής αμνησίας, το οποίο μας απομακρύνει από μια πληθωρική και αδιανόητη σε έκταση και βάθος αστική δεξαμενή.
Η ιδέα ήταν του προέδρου του Hellenic American University, Λεωνίδα-Φοίβου Κόσκου, ο οποίος τα τελευταία οκτώ χρόνια έχει συνδέσει το όνομά του με μια συνειδητή πρωτοβουλία ανέλκυσης της Νεάπολης στη δημόσια σφαίρα. Την έκθεση, που εγκαινιάζεται απόψε στη γκαλερί της Ελληνοαμερικανικής Ενωσης (με συνδιοργανωτή τον Σύλλογο των Αθηναίων), έχουν επιμεληθεί ο δημοσιογράφος και συνάδελφός μας στην «Κ» Νίκος Βατόπουλος και η ιστορικός τέχνης Ιρις Κρητικού, το επιμελητικό «δίδυμο» της πολύ επιτυχημένης έκθεσης για την αθηναϊκή πολυκατοικία.
Τοποθετημένη γεωγραφικά ανάμεσα σε δύο λόφους (του Λυκαβηττού και του Στρέφη), η Νεάπολη αναπτύσσεται μετά το 1850, όταν αναζητούνταν ελεύθερα οικόπεδα στις αδόμητες εκτάσεις βορειοανατολικά της «παλιάς» πόλης, δηλαδή πέρα από την Πλάκα και το Μοναστηράκι. Η χωροθέτηση του Πανεπιστημίου Αθηνών στην περιοχή είναι η σπίθα που πυροδοτεί την οικοδομική δραστηριότητα: εκτός από τα ονομαστά εκπαιδευτήρια, ανεγείρονται σπίτια για να στεγάσουν τους φοιτητές που καταφθάνουν από την επαρχία και από τα μεγάλα κέντρα της ελληνικής διασποράς.
Πολύ γρήγορα, η νέα συνοικία αποκτά έντονη πνευματική ταυτότητα (και κινητικότητα), στεγάζοντας μεγάλα ονόματα των γραμμάτων μας (Δροσίνης, Παλαμάς, Χαλεπάς, Ξενόπουλος, Σουρής, Μυριβίλης κ.ά.). Ομως η Νεάπολη, η πιο παλιά από τις «νέες» συνοικίες της άγουρης πρωτεύουσας, δεν είναι μόνο ένα διανοητικό χωνευτήρι αλλά και η πλουραλιστική, διαταξική, «μοντέρνα» προμετωπίδα της νέας Αθήνας όπως αναπτύσσεται στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού.
Ανασυστήνοντας την ατμόσφαιρα των καφενείων, της καθημερινότητας και των ανώνυμων πρωταγωνιστών της, η έκθεση επιχειρεί να αναδείξει την κοινωνική και αρχιτεκτονική παρακαταθήκη της.
Οι δύο επιμελητές, αξιοποιώντας ένα συναρπαστικό αρχειακό φωτογραφικό απόθεμα από πλήθος πηγών και την εικαστική αποτύπωση της περιοχής μέσα από έργα σύγχρονων Ελλήνων καλλιτεχνών, επιλέγουν περισσότερο μια σκηνογραφική αφήγηση προκειμένου να φωτίσουν όσο περισσότερες από τις όψεις αυτής της παραγνωρισμένης αλλά τόσο γοητευτικής αθηναϊκής φέτας ζωής και ιστορίας. Οπως υπογραμμίζουν οι ίδιοι, θέλησαν να προβάλουν τη Νεάπολη ως μια πνευματική κοιτίδα, χωρίς να αγνοήσουν τον ανθρωπολογικό της πλούτο.
Ανασυστήνοντας την ατμόσφαιρα των καφενείων και των σαλονιών, της καθημερινότητας και των ανώνυμων πρωταγωνιστών της, πάνω στον καμβά του απλού και αβίαστου ρυθμού της γειτονιάς με τα νεοκλασικά σπίτια και τις αυλές, τα βιβλιοπωλεία και τα βιβλιοδετεία, τις σπιτονοικοκυρές και τις πόρνες, τους φοιτητές και τους υπαλλήλους, η έκθεση επιχειρεί να αναδείξει τόσο την πνευματική όσο και την κοινωνική και αρχιτεκτονική παρακαταθήκη της. Το αποτέλεσμα είναι αντάξιο της κληρονομιάς της Νεάπολης.
«Νεάπολις, “κοιτίς αμεριμνησίας και νεότητος”», γκαλερί Ελληνοαμερικανικής Ενωσης (Μασσαλίας 22), εγκαίνια 19.30, έως 25 Μαΐου, είσοδος ελεύθερη.
