ΑΠΟΣΤΟΛΗ-ΛΟΝΔΙΝΟ
Ο ηλεκτρισμός υπερβαίνει τη φύση και ανανεώνει την ανθρώπινη ευαισθησία. Η ενέργεια διαθέτει φρόνημα και ο έρωτας εξέγερση. Οι φουτουριστές καλλιτέχνες υπέγραψαν το μανιφέστο τους στα 1910, ένα από τα πρώτα ουτοπικά κινήματα του 20ού αιώνα. Ο Παναγιώτης Βασιλάκης προφανώς το ανακάλυψε πολλά χρόνια αργότερα, όταν πλέον είχε αρχίσει να δημιουργεί τον εαυτό του, και να μετασχηματίζεται σε έναν πολυσχιδή καλλιτέχνη που εκπροσώπησε την avant-garde της εποχής του. Μπορεί να ήταν στο Παρίσι όπου εγκαταστάθηκε από το 1954, στο Λονδίνο ή στη Νέα Υόρκη.
Πάντως, είναι βέβαιο ότι o Βασιλάκης, το φτωχόπαιδο της πολυμελούς αθηναϊκής οικογένειας, που έγινε ο γλύπτης Takis, κεντρική φυσιογνωμία των διεθνών καλλιτεχνικών και λογοτεχνικών κύκλων, υπήρξε με τον τρόπο του ένα φυσικό φαινόμενο μεγάλης ισχύος. Αυτοδίδακτος καλλιτέχνης και πολυμαθής, έθεσε στην υπηρεσία της γλυπτικής τις δυνάμεις που κυβερνούν το σύμπαν και έβαλε τον ηλεκτρομαγνητισμό στις αίθουσες τέχνης. Οι φουτουριστές θα τον αναγνώριζαν ως άξιο τέκνο τους για τις επιδόσεις του τόσο στην τέχνη όσο στην επιστήμη, στον έρωτα και στη νεωτερικότητα. Η δε Tate Modern, αυτό το καλοκαίρι τού αφιερώνει μια μεγάλη έκθεση, τη μεγαλύτερη στη Μεγάλη Βρετανία, ανανεώνοντας το ενδιαφέρον κοινού και κριτικών για μία από τις αυθεντικότερες καλλιτεχνικές φωνές της Ευρώπης από τη δεκαετία του 1960.
Magnetic Wall 9 (Red), 1961. Ακρυλικό σε καμβά, μαγνήτες, χάλκινο σύρμα, αφρός, πλαστικό, ατσάλι.
«Από πότε η σύγχρονη τέχνη μπορεί να είναι τόσο ευφάνταστη και παιχνιδιάρικη;», αναρωτήθηκε ο Mάικλ Ουέλεν, επιμελητής διεθνούς τέχνης της Tate Modern ξεκινώντας την ξενάγησή του στις αίθουσες της γκαλερί. «Πώς είναι δυνατόν να καταρρίπτει τις συμβάσεις με τέτοια χαρά;», συνέχισε μεταφέροντας σε όλους εμάς που τον ακούγαμε το πνεύμα και την επιθυμία του καλλιτέχνη για μια έκθεση χωρίς σοβαροφάνεια. Ο Takis, ενενηντάχρονος πλέον και με μια καριέρα 70 ετών στο ενεργητικό του, δεν ήταν παρών, αλλά έστελνε μέσω μαγνητικών κυμάτων την ακατάβλητη όρεξή του για δημιουργία και ανατροπή. Η εγκατάσταση, με τίτλο «Μαγνητικό πεδίο», εισάγει τον επισκέπτη απευθείας στη μαγεία που δημιουργεί με τη δουλειά του: ένα μοντέρνο «λιβάδι» όπου εκατοντάδες μικρά γλυπτά με μαγνητικά κεφάλια ενεργοποιούνται κάθε λεπτό μέσω μαγνητών που κρέμονται από την οροφή, σαν να ανταποκρίνονται σε ανεπαίσθητη πνοή ανέμου. Το έργο δεν έχει παρουσιαστεί ξανά από τη δεκαετία του 1970. Δημιουργήθηκε στη Νέα Υόρκη το 1969, στο στούντιο που είχε ο καλλιτέχνης στο ιστορικό πλέον Chelsea Hotel.
«Θέλω να πιστεύω ότι οι μαγνητικές δυνάμεις που εκλύονται από το έργο συναντούν κάπου την Τζάνις Τζόπλιν και τον Τζιμ Μόρισον», είπε ο Ουέλεν, κάνοντας μια εντυπωσιακή εισαγωγή.
Παιχνίδι με το φως
Ακολουθώντας τον περνάμε ανάμεσα στα 80 έργα της έκθεσης, που στην πλειονότητά τους αλλάζουν με την κάθε μας ματιά. Η γλυπτική τού Takis –μεγάλα μεταλλικά κομμάτια, υλικό φαινομενικά σκληρό και δύσπλαστο– ακυρώνει τη βαρύτητα, παίζει με το φως, μετατρέπει το αόρατο σε ορατό και τη στατικότητα σε κίνηση. Η ροή της ενέργειας ζωντανεύει άχρηστα ευρήματα (objets trouvés) σε έργα τέχνης, και υποχρεώνει τα μηχανολογικά εξαρτήματα αεροπλάνων να φλερτάρουν μεταξύ τους σαν χορευτές σε μαγνητικό μπαλέτο. Το μπλε φως του υδραργύρου ακτινοβολεί στην αίθουσα μαζί με τα πολύχρωμα σινιάλα που στέλνουν οι ομώνυμες εγκαταστάσεις («Signal»). Παντού κυριαρχούν η ορμή και ο δυναμισμός της επιστήμης σε συνδυασμό με τη χάρη και την εφευρετικότητα της αυθεντικής δημιουργίας. Ο επιμελητής δίνει πληροφορίες για τα εκθέματα και παράλληλα μας μεταφέρει στοιχεία που συνθέτουν την προσωπικότητα του καλλιτέχνη, τα οποία αντικατοπτρίζονται στο έργο του: τη συμμετοχή του στην ελληνική Εθνική Αντίσταση και το ενδιαφέρον του για τα κοινά, την εγκατάστασή του στο εξωτερικό, τη γνωριμία με τον Αλμπέρτο Τζακομέτι και τον Ιβ Κλάιν, τη συναναστροφή με τους Αμερικανούς Beat, την αναγνώριση από τον Mαρσέλ Ντισάν. Πολλές φορές τα λόγια του καλύπτονται από τον δυνατό ήχο που έρχεται από την τελευταία αίθουσα και δονεί όλο τον χώρο, γεγονός που μάλλον θα ενθουσίαζε τον γλύπτη, ο οποίος δεν συμπαθεί τις θεωρητικές αναλύσεις και χαρακτηρίζει τον εαυτό του «ενστικτώδη επιστήμονα» και «λαϊκό καλλιτέχνη».
Telelumiere No4 (λεπτομέρεια), 1963-64. Μεταλλικά τμήματα μηχανών, λάμπες, ξύλο, ορείχαλκος, ατσάλι, ηλεκτρομαγνήτες.
Ξεκινώντας από ένα τεράστιο παράθυρο που έχει θέα στον Τάμεση και στη Millenium Bridge, η αίθουσα που ολοκληρώνει την έκθεση –η αγαπημένη του Μάικλ Ουέλεν και δική μας– φιλοξενεί 2 μεγάλα μουσικά έργα: το «Musical Sphere» (1985) και το «Gong» (1978), που είναι κατασκευασμένο από τη σκουριασμένη δεξαμενή ενός τάνκερ. Ηδη, από το 1965 ο Takis δημιούργησε μουσικά γλυπτά-μηχανήματα με μαγνητισμό και ηλεκτρισμό, σε μια προσπάθεια να συλλάβει και να αποδώσει τον ήχο του σύμπαντος. Σε τακτά χρονικά διαστήματα ένας από τους φροντιστές της έκθεσης χτυπά την τεράστια κυρτή επιφάνεια του γκογκ και ο βροντερός ήχος καλύπτει όλες τις φωνές. «Το χτυπάμε κάθε 15 λεπτά, για να δώσουμε αρκετό χρόνο στους επισκέπτες να διαλογίζονται», διευκρινίζει ο επιμελητής. Τόσο το «Gong» όσο και τα «Signal Forests» –λεπτά και ψηλά γλυπτά, που θυμίζουν άλλοτε ραδιοκεραία και άλλοτε μεταλλαγμένα φυτά ή έντομα– έφτασαν στο Λονδίνο απευθείας από την Αθήνα και το Ιδρυμα Takis.
Στην Πάρνηθα
Εκτός αυτού του χώρου, δεν έχουν παρουσιαστεί εδώ και πολλές δεκαετίες. Οχι μόνον τα συγκεκριμένα, αλλά και πολλά από τα έργα του καλλιτέχνη μπορεί να τα δει κανείς στο «Κέντρο ερευνών για την τέχνη και την επιστήμη». Εχει ιδρυθεί από τον ίδιο σε μια έκταση 10 στρεμμάτων στον λόφο Γεροβουνό στους πρόποδες της Πάρνηθας, και εκεί βρίσκεται εκτός του μουσείου το σπίτι και εργαστήριό του, ενώ μερικά από τα μεγάλα γλυπτά αναμετριούνται με το φως και τα φυσικά φαινόμενα στον κήπο.
Telepainting (λεπτομέρεια), 1964. Κεραμικό, σίδερο, λαμπτήρες, μαγνήτες, νάιλον νήμα, πλαστικό, ρεοστάτες, βινύλιο, ξύλο.
Σε αυτόν τον τόπο που επελέγη για τα υψηλά μαγνητικά πεδία του λόφου, συνάντησαν οι επιμελητές Μάικλ Ουέλεν και Γκάι Μπρετ τον γλύπτη, προαναγγέλλοντας την έκθεση. «Σκοπός της Tate Modern ήταν να επαναφέρει στο προσκήνιο το έργο ενός από τους πιο καινοτόμους δημιουργούς του 20ού αιώνα», σημειώνεται στον κατάλογο, ο οποίος συνοδεύει την έκθεση και περιέχει καινούργιες έγχρωμες φωτογραφίες των έργων και κριτικά δοκίμια. Η έκθεση διοργανώνεται από την Tate Modern σε συνεργασία με το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Βαρκελώνης –όπου θα μεταφερθεί τον προσεχή Νοέμβριο– και το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, το οποίο θα τη φιλοξενήσει από τον Μάιο του 2020.
Takis: Sculptor of Magnetism, Light and Sound, έως 27 Οκτωβρίου 2019.