Μπορεί η Tate Modern, που ιδρύθηκε το 2000 στη νότια όχθη του Τάμεση, να κλέβει πάντοτε τα φώτα της δημοσιότητας για το μέγεθος και τη δημοφιλία της. Ομως, το πιο χαριτωμένο «παράρτημα» της ιστορικής Πινακοθήκης του Λονδίνου βρίσκεται στην Κορνουάλη. Σε μια τεράστια παραλία, με κατάλευκη άμμο, τη σκούρα θάλασσα και τον αναιμικό ήλιο του Βορρά, ένα όμορφο κτίριο αντικρίζει το κύμα.
Η Tate Saint Ives, που άνοιξε τις πόρτες της το 1993, δεν βρίσκεται τυχαία σε αυτήν την τοποθεσία. Το μικρό ψαροχώρι αγαπήθηκε ιδιαίτερα από τους καλλιτέχνες τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα για τα χαρίσματά του: την εγγύτητα με το υγρό στοιχείο, το ιδιαίτερο φως, την απλότητα της ζωής. Δίπλα της βρίσκεται ένα ακόμα μουσείο με έργα της γλύπτριας Μπάρμπαρα Χέπγουορθ, η οποία επίσης λάτρεψε τον τόπο και εμπνεύστηκε από αυτόν.
Πριν από λίγο καιρό, βρέθηκε στην Ελλάδα ο διευθυντής του παραρτήματος, Σαμ Θορν, ο οποίος ανέλαβε πρόσφατα το πόστο. Δεν είναι μόνο ο δυναμισμός της νιότης του, αλλά το μελετημένο σχέδιο που έχει για το μέλλον, που εντυπωσιάζει τους συνομιλητές του. Κυρίως για το τι θα πρέπει να κάνουν τα μουσεία, έτσι ώστε να μείνουν όρθια στην εποχή της οικονομικής κρίσης, συσπειρώνοντας ταυτόχρονα το κοινό.
«Νομίζω ότι μια βασική παράμετρος είναι η συνεργασία ανάμεσα σε ευρωπαϊκά μουσεία που έχουν διεθνή φήμη. Είναι κάτι που ήδη συμβαίνει και βγαίνουν όλοι κερδισμένοι, καθώς μοιράζονται αποκτήματα από τις μόνιμες συλλογές τους. Κανείς δεν μπορεί να παραμείνει στη φυσαλίδα του, με τους δικούς του θησαυρούς, με μια κλειστή ακτίνα κοινού. Δανείζοντας έργα, αποκτάς διεθνή εμβέλεια και δημοσιότητα».
Οχι άλλοι σταρ
Ο Θορν, σε αντίθεση με άλλους συναδέλφους του, δεν τοποθετεί στο κέντρο των εξελίξεων το έργο τέχνης αλλά τον ίδιο τον καλλιτέχνη. Οχι με την έννοια του σταρ, όπως έγινε με τη γενιά των Young British Artists του Ντέιμιεν Χερστ, που έγιναν διάσημοι, πλούσιοι και με προνομιακές σχέσεις με συλλέκτες, μουσεία και επιμελητές. «Δεν αναφέρομαι σε αυτό που συνέβη κατά κόρον στη δεκαετία του ’90. Η ανάδειξη αυτών των καλλιτεχνών ήταν μια στρατηγική επιλογή της νεοεκλεγείσας κυβέρνησης του Τόνι Μπλερ, που ήθελε να δείξει ότι αγκαλιάζει την Cool Britania, τη μόδα και την τέχνη. Μιλάω για τον δημιουργό που μπορεί να εμβαθύνει και να εκφράσει τη συλλογική σκέψη μιας ολόκληρης κοινωνίας. Στην οικονομική κατάσταση που είμαστε σήμερα, υπήρξε μια αντίδραση που καταδικάζει το σύστημα των καλλιτεχνών που στοχεύουν μονάχα στο χρήμα και τις μεγάλες συλλογές, αυτήν την εκβιομηχάνιση της τέχνης».
Ωραία, ας υποθέσουμε ότι οι σημερινοί νέοι καλλιτέχνες δεν λαχταρούν αυτού του τύπου την επιτυχία. Σε τι στοχεύουν; «Νομίζω ότι βλέπουν τον εαυτό τους σαν κάποιον που αποτελεί έναν κρίκο σ’ ένα μεγάλο ανθρώπινο δίκτυο. Επίσης, θα έλεγα ότι υπάρχει μια επιστροφή στη χειροτεχνία, στην απτή τέχνη σαν αντίλογο στην κυριαρχία του διαδικτύου» επισημαίνει ο Θορν.
Κυψέλη καλλιτεχνών
Ρωτάμε πώς αισθάνεται ο νέος διευθυντής, έχοντας να ανταγωνιστεί τις υπόλοιπες Tate (δύο στο Λονδίνο και μια στο Λίβερπουλ). «Το μεγαλύτερό μας πλεονέκτημα είναι η εξαιρετική μας τοποθεσία. Το Saint Ives ήταν και είναι μια κυψέλη καλλιτεχνών. Ενας μικρός τόπος, όπου ζωγράφοι, γλύπτες, συγγραφείς βρίσκουν πνευματική τροφή στο τοπίο, τη φύση. Ακόμα και πρωτοπόροι μουσικοί βρήκαν εδώ το ιδανικό μέρος. Εχουμε μια καταπληκτική καλλιτεχνική κληρονομιά αλλά κι ένα ακμαίο παρόν, που εξακολουθεί να προσελκύει εδώ ενδιαφέροντες ανθρώπους».
Σύμφωνοι! Μόνο που οι περισσότεροι σύγχρονοι καλλιτέχνες αναζητούν ερεθίσματα στον αστικό ιστό. Αφηγούνται ιστορίες όπου η πόλη έχει τον κεντρικό ρόλο. «Δεν θα συμφωνήσω» λέει ο Θορν. «Εχουν γίνει έρευνες που λένε ότι οι νέοι Βρετανοί, από τα 20 μέχρι τα 35 τους χρόνια, εγκαταλείπουν το Λονδίνο, με το όνειρο να εγκατασταθούν σε κάποιο μέρος της επαρχίας. Το ίδιο συμβαίνει και με άλλες πόλεις, όπως το Λος Αντζελες και τη Νέα Υόρκη. Ο λόγος είναι ότι πολλές πόλεις έχουν γίνει αποτρεπτικά ακριβές και οι καλλιτέχνες αναγκάζονται να αναζητήσουν άλλο περιβάλλον με συνθήκες φιλικές στη δημιουργία. Νομίζω ότι θα βγούμε κερδισμένοι, μιας και χάρη στο διαδίκτυο δεν έχει σημασία πού ζεις. Είσαι παντού ορατός και ενήμερος για όλα».
Ο Σαμ Θορν ξέρει, από πρώτο χέρι, πόσο δύσκολο είναι να βρει κανείς χορηγίες.«Πρέπει να σκεφτούμε με τρόπο δημιουργικό και ανορθόδοξο, καθώς όλες οι παλιές μέθοδοι δεν αποδίδουν πλέον. Παράλληλα ασκείται μεγάλη πίεση και κριτική στα μουσεία που ενδίδουν στις απαιτήσεις των ευκατάστατων μελών του Δ.Σ. Ο Τσαρλς Σαάτσι προσφέρθηκε να δώσει ένα μέρος στη συλλογή του στην Tate και το μουσείο αρνήθηκε. Η δυναμική έχει αλλάξει και όποιος προσπαθεί μέσα από τον πλούτο του να επιβάλει τους όρους του, αντιμετωπίζει την εχθρότητα. Πάντα χρειάζονται οι συλλέκτες, αλλά ο ρόλος τους έχει αλλάξει σε σχέση με την περασμένη 20ετία».