Είχε περάσει ήδη μισή ώρα και ήμουν ακόμη στην ουρά για το ταμείο μαζί με ως επί το πλείστον καλοβαλμένες κυρίες άνω των 60 ετών. Ευτυχώς, το free wifi μετρίασε την αναμονή, επιτρέποντας την πλοήγηση για αναζήτηση κριτικών σημειωμάτων σχετικά με την έκθεση. Η πρώτη που βρήκα δεν ήταν και πολύ ενθαρρυντική: «Αρχισα να εκνευρίζομαι πολύ νωρίς· όταν μπαίνοντας στην πρώτη κιόλας αίθουσα αντίκρισα έναν πίνακα του Τζον Κόνσταμπλ. Δύσκολα θα σκεφτόμουν άλλο ζωγράφο που να έχει τόσο λίγα κοινά στοιχεία με τον Ρούμπενς. Αλλά οι επιμελητές βρήκαν ένα που δεν θα μπορούσα ποτέ να φανταστώ: και οι δύο ζωγράφισαν ουράνια τόξα! Μ’ αυτή τη λογική, θα έπρεπε επίσης να συμπεριλάβουν στην έκθεση έργα του Καντίνσκι, και των αδελφών Τσάπμαν. Γιατί όχι;», έγραφε με ισχυρές δόσεις ειρωνείας ο Τζόναθαν Τζόουνς, τεχνοκριτικός της βρετανικής εφημερίδας «The Guardian».
Aν έξω είχε ωραία λιακάδα, και όχι αυτό το εκνευριστικό βρετανικό ψιλόβροχο σε συνδυασμό με δυνατό κρύο, ίσως και να προτιμούσα μια βόλτα στο Χάιντ Παρκ ― δεν θα ξόδευα και τις 15 λίρες (20 ευρώ περίπου) για το εισιτήριο της έκθεσης. Ευτυχώς, η επόμενη κριτική ήταν διαμετρικά αντίθετη. Τόσο, που σκέφθηκα ότι ο Μαρκ Χάντσον από την «Telegraph» είδε άλλη έκθεση: «Η δύναμή της είναι ότι κάνει την επιρροή του Ρούμπενς προφανή απλώς αντιπαραβάλλοντας πίνακες, χωρίς να καταφεύγει σε μακροσκελή επεξηγηματικά κείμενα. (…) Και το μήνυμά της είναι ότι δεν υπήρξε ούτε μια στιγμή που ο Ρούμπενς να μην έχει επηρεάσει τους ομοτέχνους του. Από τον Ρέμπραντ και τον Ντελακρουά στον Σεζάν και τον Πικάσο, η ευαισθησία του διατρέχει όλη τη δυτική τέχνη».
Η μεγάλη έκθεση «Ο Ρούμπενς και η κληρονομιά του», που αυτή την περίοδο παρουσιάζεται στη Βασιλική Ακαδημία Τεχνών του Λονδίνου, μπορεί να έχει διχάσει τους κριτικούς στη Μεγάλη Βρετανία, το κοινό, όμως, χωρίς να έχει πτοηθεί καθόλου, σχηματίζει ουρές για να σταθεί μπροστά στα αριστουργήματα του σπουδαίου Φλαμανδού ζωγράφου. Ισως επειδή σε όλους αρέσουν οι συγκρίσεις, ακόμη κι όταν κάποιοι ειδικοί της τέχνης λένε ότι είναι τραβηγμένες από τα μαλλιά! Θέλω να πω ότι οι επιμελητές της έκθεσης, με αρκετά ιντριγκαδόρικο τρόπο, προκαλούν το κοινό να ανακαλύψει πώς σπουδαία έργα του Ρούμπενς «συνομιλούν» με έργα των Βαν Ντάικ, Βατό, Ρέμπραντ, Σεζάν, Μανέ, Γκέινσμποροου, Πικάσο μεταξύ πολλών άλλων. Και αυτό προφανώς είναι ελκυστικό.
O Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς (1577 – 1640), παραπονιόταν ότι δούλευε πολύ περισσότερο από τους σύγχρονούς του καλλιτέχνες. Και η αλήθεια είναι πως είτε με τοπιογραφίες, προσωπογραφίες και έργα όπου αποθεώνει το μισόγυμνο και γυμνό γυναικείο σώμα που τόσο τον γοήτευε, είτε με θρησκευτικές σκηνές και μυθολογικά θέματα τα οποία αγαπούσε ιδιαίτερα, δεν λείπει από σχεδόν κανένα μεγάλο μουσείο και συλλογή του κόσμου. Εργάστηκε υπερεντατικά για τις βασιλικές αυλές της Αγγλίας, της Ισπανίας, της Γαλλίας –μόνο για τη γαλλική αυλή, μέσα σε τρία χρόνια, από το 1622 μέχρι το 1625, εκτέλεσε παραγγελίες ανάμεσα στις οποίες 21 πολύ μεγάλων διαστάσεων συνθέσεις και τρία πορτρέτα με τη ζωή της Μαρίας των Μεδίκων– και όταν πέθανε, η τέχνη του συνέχισε να επηρεάζει τις νεότερες γενιές καλλιτεχνών.
Οι Γάλλοι ιμπρεσιονιστές του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα, τον αποκάλεσαν «ζωγράφο των ζωγράφων», αναγνωρίζοντας την επίδρασή του, ενώ ήδη, ο Ευγένιος Ντελακρουά είχε γράψει ότι «ο Ρούμπενς τράνταξε συθέμελα τη ζωγραφική με την κρυμμένη δύναμη και την εσωτερική ζωή που έβαζε στο καθετί», χαρακτηρίζοντάς τον, «Ομηρο της ζωγραφικής». Οι επιμελητές της έκθεσης εξηγούν το ισχυρό του αποτύπωμα, υποστηρίζοντας ότι πηγάζει από το πλούσιο ρεπερτόριό του –σε συνδυασμό με τη μεγάλη παραγωγή έργων– το οποίο παρουσιάζουν μέσα από έξι θεματικές ενότητες: Ποίηση, κομψότητα, δύναμη, συμπόνια, βία και λαγνεία, και περίπου 160 έργα ζωγραφικής, σχέδια και χαρακτικά που προέρχονται από μερικές από τις καλύτερες συλλογές διεθνώς. Σε κάθε ενότητα, μικρά, πυκνά κείμενα, παρουσιάζουν στιγμιότυπα της ζωής του.
Στην εποχή του, ο Ρούμπενς, ήταν ο γνωστότερος Φλαμανδός ζωγράφος και αυτός με τη μεγαλύτερη και επιφανέστερη πελατεία. Ελάχιστοι ζωγράφοι έχουν υπάρξει τόσο «μελετηροί» και παραγωγικοί. Ακόμη και την τελευταία δεκαετία της ζωής του, ενώ υπέφερε από αρθρίτιδα, ήταν απίστευτα δημιουργικός. Ηταν επίσης, παθιασμένος συλλέκτης. Στο σπίτι του είχε έργα του Τιτσιάνο, του Τιντορέτο, του Ντύρερ, του Βερονέζε. Δεν έχουν περάσει πολλά χρόνια από τη μεγάλη έκθεση με τίτλο «Ρούμπενς ο συλλέκτης», που παρουσιάστηκε στο σπίτι του στην Αμβέρσα.
Η τωρινή έκθεση στο Λονδίνο είναι σημαντική. Αν κανείς προσπαθήσει να τη δει μέσα από ένα αυστηρά τεχνοκριτικό φίλτρο, είναι πολύ πιθανό να βρει ατέλειες και αστοχίες. Αν αφεθεί άνευ όρων στην ομορφιά της ζωγραφικής, θα απολαύσει το μεγαλείο της.
Ενα παράδειγμα: Ο Βατό και ο Κόνσταμπλ επηρεάστηκαν εμφανώς από τα περίφημα τοπία του Ρούμπενς και ο Ντελακρουά από τα θρησκευτικά του έργα και τα τυπικά χαρακτηριστικά του μπαρόκ, οι συγκρίσεις, όμως, δεν είναι παντού έκδηλες. Aλλά, μεταξύ μας, πόση σημασία έχει αυτό; Βγαίνοντας από τη Βασιλική Ακαδημία του Λονδίνου είχα την αίσθηση ότι ο ευφυής, παθιασμένος, ικανότατος, φιλόδοξος και ακαταπόνητος Φλαμανδός, ο ζωγράφος με την τόσο ευρεία γκάμα θεμάτων, τη λαμπρότητα του χρώματος, τον πρωτοφανή λυρισμό, τον δυναμισμό, τη φινέτσα, την εκπληκτική σχεδιαστική ακρίβεια, άλλαξε την τέχνη. Ανοίγοντας νέους δρόμους στην εποχή του.
Αν βρεθείτε στο Λονδίνο, μη χάσετε την έκθεση. Ο Ρούμπενς δεν είναι ένας ζωγράφος που έχουμε δει πολύ στην Ελλάδα. Για την ιστορία, η τελευταία φορά που είδαμε έργο του, ήταν στην Εθνική Πινακοθήκη το 2011, όταν για λίγες μέρες εκτέθηκε «Το κυνήγι του Καλυδώνιου Κάπρου» λίγο πριν επιστρέψει στη βάση του. Είχε κλαπεί το 2001 από το Μουσείο της Γάνδης, και βρέθηκε από την Ασφάλεια Αττικής, στα χέρια δύο Ελλήνων, μιας τηλεπαρουσιάστριας και ενός αντικέρ, τη στιγμή που προσπαθούσαν να το πουλήσουν.
Η έκθεση στη Βασιλική Ακαδημία του Λονδίνου θα διαρκέσει έως τις 10 Απριλίου.