Αν στους δύσκολους καιρούς αναζητούμε απαντήσεις για την παρελθούσα και τη μελλοντική πορεία μας, η μονογραφική έκθεση για το έργο του Κοσμά Ξενάκη, που εγκαινιάζεται απόψε στο Μπενάκη Πειραιώς, οφείλει να μας προβληματίσει ως προς το εξής: γιατί ένας από τους πιο χαρισματικούς και πρωτοπόρους καλλιτέχνες της μεταπολεμικής περιόδου, με πολυσχιδές έργο, κινδυνεύει από τη λήθη. Γιατί, 30 ολόκληρα χρόνια μετά τον αδόκητο θάνατό του σε ηλικία 59 ετών, το πνευματικό του κληροδότημα παραμένει άγνωστο, με εξαίρεση μια μεγάλη αναδρομική στην Εθνική Πινακοθήκη. Ισως η εξήγηση βρίσκεται στο σύντομο, πικρό κείμενο που υπογράφει ο επιμελητής της έκθεσης, ο εικαστικός Γιώργος Χατζημιχάλης, αλλά και στον εξαιρετικό κατάλογο του ΜΙΕΤ που συνδιοργανώνει το αφιέρωμα: είναι η ανικανότητα και βαθιά απροθυμία της σύγχρονης Ελλάδας να καταγράφει το «σήμερα», συνυπολογίζοντας κάθε φορά το φορτίο, τα πεπραγμένα, την ιστορική συνέχεια.
Αποκλείεται να περάσει κανείς το κατώφλι της έκθεσης και να μην αισθανθεί έκπληξη. Ο Κοσμάς Ξενάκης –αδελφός του γνωστού συνθέτη Ιάννη– ήταν ζωγράφος, γλύπτης, αρχιτέκτων, πολεοδόμος, δημιουργός καινοτόμων δράσεων στο θέατρο. Ενας άνθρωπος-ορχήστρα, ένας ακάματος εργάτης της τέχνης που δεν σταμάτησε ποτέ να παράγει. Μόνο στο ατελιέ του βρέθηκαν περίπου 2.500 έργα και σχέδια. Ταυτόχρονα, υπήρξε ένας δραστήριος επαγγελματίας που, ως μέλος της ομάδας του γραφείου Δοξιάδη, σχεδίασε πόλεις στο Ιράκ και εργάστηκε εντατικά και στην Ελλάδα.
Πανόραμα
Ο θεατής βρίσκεται μπροστά σ’ ένα πανόραμα δεκάδων έργων, γλυπτών, σχεδίων, ακόμη και συνθέσεων με γεωργικά εργαλεία τα οποία συνέλεγε. Διακρίνει κανείς έντονα τις εκλεκτικές συγγένειες με τον Διαμαντόπουλο, τον Τσαρούχη, τον Κοκκινίδη, αλλά και το πώς κατάφερε, κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο Παρίσι, να αφομοιώσει όλα τα ρεύματα της εποχής του. Το πλέον σημαντικό στοιχείο που φέρνει στην επιφάνεια η έκθεση είναι η συνθετική ικανότητα του Ξενάκη. Υπήρξε πομπός και δέκτης, ανοικτός στις νέες ιδέες, τις οποίες μετουσίωνε με τον τρόπο του. Ισορρόπησε ανάμεσα στην ελληνικότητα και τον κοσμοπολιτισμό, βρήκε το δικό του ιδίωμα, υπήρξε παραστατικός και αφαιρετικός, απόλαυσε τις ζωγραφικές του εμμονές, αφουγκράστηκε, επέδρασε πάνω στη γενιά του. Η έκθεση θα διαρκέσει ώς τις 10/5