«Το μάτι της Κωνσταντινούπολης» είναι το παρατσούκλι του. Ενα μάτι άγρυπνο, φιλοπερίεργο, ευαίσθητο στις αλλαγές των καιρών αλλά και στην παντοτινή ανθρώπινη αλήθεια. Ο Αρά Γκιουλέρ, ο 88χρονος Αρμένης φωτογράφος, που έβαλε τους κατοίκους και τα μνημεία της Πόλης στις σελίδες των διεθνών ειδησεογραφικών μέσων, ήδη από τη δεκαετία του ’50, και διέσωσε την ατμόσφαιρα μιας ολόκληρης εποχής, επιστρέφει στην Ελλάδα για μία μόνον ημέρα, μέσα από ένα ντοκιμαντέρ και μία έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη.
Παλαιός γνώριμος
Στην Πειραιώς, άλλωστε, είχαμε απολαύσει πριν από μερικά χρόνια και ένα χορταστικό αφιέρωμα, που ιχνηλατούσε το μοναδικό του ταλέντο. Ο Γκιουλέρ αποτυπώνει ρεαλιστικά την πραγματικότητα με την ενάργεια και δύναμη, με την ίδια μαεστρία που είχε ο Καρτιέ Μπρεσόν, το ίδιο ένστικτο για την «αποφασιστική στιγμή». Εχει τη σοφία να επιλέγει τα στιγμιότυπα που έκλεισαν μέσα τους ιστορίες, συναισθήματα, νοήματα στο βυζαντινό, οθωμανικό και τουρκικό παλίμψηστο του Βοσπόρου.
Μετά την Αγκυρα, τη Θεσσαλονίκη, την Ουάσιγκτον και το Σαν Φρανσίσκο, παρουσιάστηκε χθες και στην Αθήνα το φιλμ «Το μάτι της Κωνσταντινούπολης», σε σκηνοθεσία Fatih Kaymak και Binnur Karaevli, και σε παραγωγή της Umran Safter. Το νήμα ξεκινά από την πρόσφατη προετοιμασία μιας αναδρομικής έκθεσης του Γκιουλέρ στην Πόλη, για να μας συνδέσει με τον ανάπλου της ζωής του μέσα σε εξήντα λεπτά. Η ομάδα που βρίσκεται πίσω από την προσπάθεια επισκέφθηκε την Αθήνα και μίλησε χθες στον Τύπο. «Η φωτογραφία του Γκιουλέρ έχει το χάρισμα να πιάνει μια στιγμή και να τη μεταφέρει στο μέλλον», είπε ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Nazih Tavlas, προσθέτοντας ότι οι συντελεστές επέλεξαν επίτηδες να μην υπάρχει κεντρικός αφηγητής στο φιλμ αλλά να κυριαρχούν οι λήψεις και τα λόγια του φωτογράφου. Στην ουσία, το ντοκιμαντέρ είναι η ζωντανή διήγηση πίσω από κάθε κλικ, μια αφορμή να θυμηθεί και να εξηγήσει, σταχυολογώντας εικόνες από το πλούσιο αρχείο του.
Παράλληλα με την προβολή, εγκαινιάστηκε και μια μικρή αλλά αντιπροσωπευτική έκθεση με ασπρόμαυρες φωτογραφίες του, έτσι ώστε να πλαισιωθεί το φιλμ. «Δεν είμαι φωτογράφος. Είμαι ένας ιστορικός που χρησιμοποιεί το οπτικό μέσον για να αιχμαλωτίσει την ιστορία της ανθρωπότητας», είπε κάποτε. Και προσέθεσε: «Εσωσα την Κωνσταντινούπολη από το να χαθεί για πάντα. Η παλιά Πόλη εξακολουθεί να ζει μέσα από τις λήψεις μου».
Ο πατέρας του είχε φαρμακείο στην Ιστικλάλ και ο πιτσιρίκος μεγάλωσε παρατηρώντας αυτό το τεράστιο «ποτάμι» με ανθρώπους κάθε λογής. Εκεί όξυνε την παρατηρητικότητά του και καλλιέργησε την ανάγκη του «να βλέπει».Και δεν είναι τυχαίο ότι βάζει σε πρώτο πλάνο τον μόχθο, τη στέρηση, τη συνύπαρξη, το λιμάνι, τα σοκάκια, τα μαγαζιά. Αυτό είναι το σκηνικό όπου εξελίσσεται ο ρους των πραγμάτων τις δεκαετίες του ’50 και του ’60.
Καφέ Ara
Επίσης δεν είναι συγκυριακό ότι επέλεξε την Ιστικλάλ (για την ακρίβεια, ένα στενάκι λίγο πιο μέσα) ως ιδανικό μέρος για να ανοίξει το καφέ Ara. Είναι από τα ωραιότερα στέκια της Πόλης, με τις φωτογραφίες του στους τοίχους αλλά και τα σουπλά. Ο ίδιος περνά πολλές ώρες της ημέρας σε ένα συγκεκριμένο τραπέζι και έτσι οι θαυμαστές έχουν την ευκαιρία να τον γνωρίσουν και να του μιλήσουν. Στα 88 του παραμένει όρθιος, γεμάτος σοφία, με μεγάλη αγάπη για τους Ρωμιούς, τους οποίους θεωρεί αναπόσπαστο κομμάτι του ιστού της Πόλης.