Στο Ιδρυμα Β & Μ Θεοχαράκη όλοι βρίσκονται σε αναταραχή. Η συνάντησή μας με τον Κώστα Βαρώτσο γίνεται δύο μέρες πριν από τα επίσημα εγκαίνια της νέας του έκθεσης με τίτλο «Κώστας Βαρώτσος 2008-2018». Ενώ κουβεντιάζουμε σχετικά με αυτό, ένας τεχνίτης είναι σκαρφαλωμένος στην κορυφή μιας στήλης που έχει τη βάση της στον προθάλαμο του κτιρίου και τα «κλαδιά» της φτάνουν ψηλότερα από την οροφή.
Το έργο είναι φτιαγμένο από συσσωρευμένα κομμάτια μαρμάρου και καθώς ολοκληρώνεται, ο τεχνίτης κολλά με προσοχή όλο και πιο ψηλά μακρόστενα γυαλιά. Γι’ αυτό το παράξενο γλυπτό «δέντρο», πολύ χαρακτηριστικό της δουλειάς του διεθνούς καλλιτέχνη, βαρύ και φαινομενικά ασταθές, ακίνητο κι όμως σε διαρκή μεταμόρφωση λόγω του φωτός που παίζει μαζί του, ο Κώστας Βαρώτσος λέει πως θα μπορούσε να είναι μια φασολιά. Η φασολιά του παραμυθιού που ρίζωνε στη Γη, αλλά περνούσε μέσα από τα σύννεφα.
Είναι πραγματικά παράξενο πώς αυτός ο δημιουργός μνημειακών έργων με τεράστιο βάρος τα οποία απαιτούν σχολαστική κατασκευαστική μελέτη, ο γλύπτης που δουλεύει κατεξοχήν με σκληρά υλικά –γυαλί, μέταλλο, μάρμαρο– αναφέρει το παραμύθι ως στοιχείο της δουλειάς του. Μας εξηγεί: «Παραμύθι είναι η επιθυμία, το όνειρο.
Είναι η στιγμή που κάθεσαι στον καναπέ σου χωρίς να κάνεις τίποτε. Ολοι μας έχουμε ανάγκη από ένα παραμύθι για να αντιμετωπίσουμε την πραγματικότητα. Και η τέχνη έχει αυτή την ικανότητα, να εξασκεί το αντιληπτικό μας σύστημα και να μας οδηγεί σε έναν λυτρωτικό ονειρικό χώρο».
Την ίδια αίσθηση του ονείρου δημιουργούν τα μεγάλα «Στάχυα» που έχουν στηθεί στην πρώτη από τις αίθουσες όπου απλώνεται η έκθεση. Οι ψηλές σιδερένιες βάσεις τους λυγίζουν σαν μίσχοι στη δύναμη του ανέμου που κάνει τα «κεφάλια» τους από πολυεστέρα να κυματίζουν. Ο τρόπος με τον οποίο μεταμορφώνονται τα υλικά από τον Βαρώτσο μοιάζει μαγικός, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι απλός. «Αλλο πράγμα η έμπνευση, το συναίσθημα», λέει, «και άλλο η εκτέλεση. Ξεκινώ πάντοτε κυνηγώντας το αδύνατο και η αγωνία μου είναι να αποδείξω ότι η αρχική ιδέα είναι εφικτή».
Ισως γι’ αυτόν τον λόγο οι σχολιαστές του έργου του τον ονομάζουν «έναν γλύπτη που ζει ονειρευόμενος». Αλλά εκείνος έχει τα πόδια του γερά στη γη: «Η παραγωγή ενός γλυπτού είναι μια πρακτική εργασία. Εργάζομαι σαν να χτίζω ένα σπίτι, όποια κι αν είναι η κλίμακα αυτού που φτιάχνω. Δεν είμαι άνθρωπος των κλειστών χώρων. Χάρη στη δημιουργία δημόσιων γλυπτών που τοποθετούνται στις πόλεις ή στη φύση, έχω μάθει να μιλάω με τους ανθρώπους, να προσπαθώ να επικοινωνήσω μαζί τους. Κατά αυτήν την έννοια, είμαι ένας λαϊκός καλλιτέχνης».
Για λόγους που δεν είναι καλλιτεχνικοί, αλλά σχετίζονται με την ασφάλεια των έργων και των επισκεπτών, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας θα εγκαινιάσει την έκθεση στον όροφο με τις «σπασμένες» σημαίες, ένα έργο που σε συνέχεια εκείνου που εκτέθηκε με επιτυχία στο Κάσελ σχολιάζει εικαστικά το παρόν του δυτικού κόσμου.
«Με ρωτούν αν τα έργα μου είναι πολιτικά, επειδή έχουν αναφορές στη σύγχρονη πραγματικότητα: την κατακερματισμένη Ευρώπη, τα μεταναστευτικά κύματα που κυριολεκτικά πνίγονται στο νερό, τις αναταράξεις μιας κοινωνίας που έχει γίνει ασταθής. Απαντώ ότι η ίδια η πράξη της τέχνης είναι πολιτική. Πίσω από κάθε έκθεση υπάρχει ένα μήνυμα, που προκύπτει από τη σύνθεση της ιστορικής στιγμής με τη συνολική δουλειά του καλλιτέχνη ο οποίος παρουσιάζει το έργο του. Για μένα αυτή η έκθεση μιλά για ένα πέρασμα, τη μετάβαση από πολιτισμική συνθήκη σε μια άλλη. Μιλά για μια αλλαγή».
Ιδρυμα Β & Μ Θεοχαράκη, Βασ. Σοφίας 9 και Μέρλιν. Διάρκεια: 21/6 έως 21/10.