«Επικεφαλής στον εμπορικό σταθμό ήταν δύο λευκοί άντρες». Με αυτή την κοφτή φράση ξεκινά η ιστορία δύο απλοϊκών, χοντροκομμένων ανδρών, βελγικής κατά πάσα πιθανότητα υπηκοότητας, των Κάιερτς και Καρλιέ, στη χώρα «του σκότους και της λύπης», όπως την αποκαλεί ο συγγραφέας, χωρίς να ξεκαθαρίζει αν αναφέρεται στο Βελγικό Κογκό ή στην Αφρική στο σύνολό της. Συνάγεται έμμεσα ότι βρισκόμαστε στα τέλη του 19ου αιώνα, με τον δυτικό πολιτισμό να προελαύνει εμπορικά και στρατιωτικά στην εν μέρει ανεξερεύνητη ακόμα Μαύρη Ηπειρο.
Οι δύο λευκοί («δύο εντελώς ασήμαντα και ανίκανα άτομα, που κατόρθωναν να υπάρχουν μονάχα λόγω της υψηλής οργάνωσης του πολιτισμένου πλήθους») προσλαμβάνονται για να συγκεντρώνουν στο όνομα της «Μεγάλης Εμπορικής Εταιρείας» ελεφαντόδοντο από τους πρωτογενείς συλλέκτες του, τους μαύρους ιθαγενείς, ανταλλάσσοντάς το, με τη βοήθεια του μαύρου επιστάτη Μακόλα, με ευτελή αγαθά. Ο σταθμός, το «προκεχωρημένο φυλάκιο της προόδου», βρίσκεται πάνω στο ποτάμι, πιθανότατα τον Κόγκο, τον οποίο ο ίδιος ο Κόνραντ (1857-1924) ανέπλευσε στα νιάτα του ως καπετάνιος βελγικού ατμόπλοιου, στην υπηρεσία μιας αντίστοιχης με τη μυθιστορηματική εμπορικής εταιρείας.
Η θλιμμένα ειρωνική ματιά του πάνω στην περιπέτεια των δύο λευκών, που θα κορυφωθεί κωμικά και ταυτόχρονα μακάβρια, αποτελεί πρώιμη απομυθοποίηση ψευδεπίγραφων ιδανικών και μιας προόδου-καρικατούρας, που επιστρατεύθηκε για την άπληστη και ανάλγητη εκμετάλλευση των ανθρώπινων και φυσικών πόρων της Μαύρης Αφρικής.
Η μοναχικότητα του ταξιδευτή, ως γοητευτική δοκιμασία της ανθρώπινης ύπαρξης στην προσπάθειά της να γνωρίσει τα όριά της και τα όρια του κόσμου, θα θυμίσει στον Ελληνα αναγνώστη, περισσότερο όμως σε άλλα έργα του ίδιου συγγραφέα, κάτι από την ατμόσφαιρα του Καββαδία.
Εδώ κυριαρχεί αποκλειστικά σχεδόν η εφιαλτική αίσθηση του άγριου και του άγνωστου, που κατατρώγει την ύπαρξη του βαθιά ανέτοιμου, ανασφαλούς και βάρβαρου κατ’ ουσίαν λευκού κατακτητή. Είναι μια μορφή νομοτελειακής εκδίκησης, που φαίνεται να πηγάζει από την ίδια τη φύση των πραγμάτων, από ένα είδος σατανικού πνεύματος της σκοτεινής παρθενικότητας που βιάζεται. Η ανθρώπινη σκληρότητα, εκδηλούμενη ιδίως ως βίαιη καταπίεση των ισχυρών εις βάρος των καταπιεσμένων λαών και εθνών, συνόδευσε τον Κόνραντ από τη γέννησή του.
Ο γιος του Πολωνού πατριώτη-επαναστάτη, του Απόλο Κορζενιόφσκι, έχασε νωρίς τους δυο γονείς του εξαιτίας των κακουχιών της εξορίας που οι Ρώσοι επέβαλαν στον πατέρα του. Εγκατέλειψε σε πολύ νεαρή ηλικία τη χώρα του για να ακολουθήσει το επάγγελμα του ναυτικού και έφτασε μέχρι το αξίωμα του πλοιάρχου, υπηρετώντας υπό την αγγλική σημαία, για να γίνει εντέλει Αγγλος πολίτης με το όνομα «Κόνραντ» (το τρίτο πολωνικό βαφτιστικό του) και να γράψει τα αριστουργήματά του στα αγγλικά.
Ως πρόπλασμα του μεταγενέστερου σπουδαίου έργου του «Η καρδιά του σκότους» (Πατάκη, 1999) η υπό συζήτηση νουβέλα γονιμοποίησε έμμεσα τουλάχιστον δύο μεγάλα έργα του νεότερου πολιτισμού: τη διάσημη ταινία «Αποκάλυψη τώρα» (Κόπολα, 1979) και το συγκλονιστικότερο ίσως κεφάλαιο του εμβληματικού έργου «Οι δακτύλιοι του Κρόνου» (Αγρα, 2009) του Μαξ Ζέμπαλντ (1944-2001).
Η διαχρονική δύναμη της οπτικής του Κόνραντ δεν έγκειται, νομίζουμε, τόσο στην καταγγελτική μαρτυρία των δεινών της αποικιοκρατίας. Η σκοτεινή μαγεία και η μεγάλη αξία του βρίσκονται στη θλιμμένη και χωρίς αναλγητικά αυτο-αποτύπωση, στη μαρτυρία, ακριβώς, της δυτικής οπτικής των πραγμάτων, με όλο τον παραλογισμό αλλά και τη βεβαιότητα του κακού τέλους που εγκλείεται μέσα της.
Είναι άραγε τυχαίο που ένας Αμερικανός σκηνοθέτης (ο Κόπολα) και ένας Γερμανός συγγραφέας (ο Ζέμπαλντ) εμπνέονται από τις σχεδόν τερατώδεις μορφές των δημίων του Κόνραντ; Οι ήρωές του Κάερτς και Καρλιέ, μεταλλαγμένοι στην «Καρδιά του σκότους» στον Κουρτς, που θα ενσαρκωθεί, με τη σειρά του, αξέχαστα από τον Μάρλον Μπράντο στην κινηματογραφική «Αποκάλυψη», αποτελούν σπουδή του «πολιτισμένου» εαυτού μας. Η εκ μέρους του τελευταίου βίαιη οικειοποίηση και καταστροφή φύσης και ανθρώπων άγνωστων, ακατανόητων και τρομαχτικών λειτουργεί ως καταλύτης, αποκαλύπτοντας τον πρωτόγονο που εξακολουθεί να βασιλεύει εντός μας.