ΛΟΥ ΑΝΤΡΕΑΣ ΣΑΛΟΜΕ
Φένιτσκα
εισαγωγή-σχόλια-μεταφραστική
επιμέλεια: Αναστασία Αντωνοπούλου
σελ. 160
ΛΙΝΤΕ ΖΑΛΜΠΕΡ
Λου Αντρέας Σαλομέ
μτφρ. Χριστίνα Λούμελ-Αυγερινού
εκδ. Μελάνι, σελ. 205
Πριν από λίγους μήνες κυκλοφόρησε στα ελληνικά η νουβέλα της Λου Αντρέας Σαλομέ, από τις εκδόσεις Σόκολη, με τίτλο «Φένιτσκα». Ανήκει στα πρώιμα λογοτεχνικά έργα της και περιγράφει την εσωτερική πάλη της ηρωίδας με το όνομα Φένια ή Φένιτσκα που διεκδικεί για τη ζωή της κάτι δύσκολο για τις γυναίκες των δύο προηγούμενων αιώνων. Γιατί άραγε μας αφορά σήμερα αυτή η πάλη;
Παράλληλα αν ανατρέξει κανείς στο εξώφυλλο της βιογραφίας τής Λου Αντρέας Σαλομέ θα διαβάσει τον τίτλο «Η βιογραφία μιας μοιραίας γυναίκας» (κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μελάνι). Γιατί επελέγη για τη Σαλομέ ο προσδιορισμός «μοιραία»; Πόσο σύγχρονα παραμένουν τα θέματα που θίγει με τη ζωή και το έργο της; Και τι σημαίνει ακριβώς να είναι μια γυναίκα σήμερα «μοιραία»;
Παραμένει ανοιχτό σε ερμηνείες το τι σημαίνει και σήμερα να είναι κάποια «μοιραία» γυναίκα. Μοιραία σημαίνει αυτοκαταστροφική; Η σκέτα καταστροφική; Ερωτική; Ομορφη; Ή σεξουαλική;
Διαβάζοντας τη νουβέλα συνειδητοποιεί κανείς, σε συνδυασμό με τη βιογραφία της, ενδεχομένως την απάντηση στη λέξη «μοιραία».
Ενας κόσμος ανδρών
Πόσο ταπεινωτικό είναι να θυμούνται μια γυναίκα ως μούσα και ερωμένη «μεγάλων» ανδρών, τη στιγμή κατά την οποία εκείνη καταθέτει έργο εξίσου σημαντικό με μεγάλο σθένος και πρωτοπορία για την εποχή της. Αυτή είναι η Λου Αντρέας Σαλομέ. Οι περισσότεροι τη θυμούνται ως «ανεκπλήρωτο έρωτα» του Νίτσε, του Ρέε, ως «ερωμένη» του Ρίλκε, ως «εκλεκτή μαθήτρια και φίλη» του Φρόιντ.
Λίγοι όμως γνωρίζουν ότι έχει αφήσει λογοτεχνικό και δοκιμιακό έργο, ημερολόγια, αλληλογραφία και αυτοβιογραφικά σημειώματα. Λίγοι αναφέρουν ότι συνομιλούσε στο ίδιο επίπεδο με τον Νίτσε και αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για όλους αυτούς τους σημαντικούς άνδρες, όχι μόνον επειδή τους γοήτευε, αλλά επειδή βρισκόταν και ένα βήμα μπροστά με τη φιλοσοφική και κατόπιν με την ψυχαναλυτική της σκέψη.
Η Λου Αντρέας Σαλομέ γεννήθηκε το 1861 στην Αγία Πετρούπολη, με το όνομα Λουίζε φον Σαλομέ. Ο πατέρας της, στρατηγός του τσαρικού στρατού, καταγόταν από γαλλογερμανική οικογένεια Ουγενότων και η μητέρα της, γερμανοδανικής καταγωγής, καταγόταν από εύπορη οικογένεια. Μεγάλωσε με τα αδέλφια της σε αστικό αριστοκρατικό περιβάλλον, με μητρική γλώσσα τη γερμανική.
Μέντοράς της ο Ολλανδός πάστορας Χενρί Γκιλότ, που την εισήγαγε στη φιλοσοφική σκέψη. Διαβάζουν μαζί Σπινόζα, Λάιμπνιτς, Καντ, Κίρκεγκορ. Η σχέση τους στενή, διατηρείται σε μεγάλο βαθμό αν και πιο αραιά και στην ενήλικη ζωή της. Η Λου διακόπτει όμως τη στενή αρχική τους σχέση, αν και εξαρτημένη από εκείνον, όταν της κάνει πρόταση γάμου.
Από πολύ νωρίς δείχνει τις πνευματικές της ανησυχίες και τίποτα δεν θέλει να σταθεί εμπόδιο στην αναζήτηση του εαυτού της, και της θέσης της στη ζωή. Αγαπημένο κορίτσι του πατέρα της, σε μόνιμη σύγκρουση με τη μητέρα της, επιλέγει να αφοσιωθεί στην αναζήτηση γνώσης συνάπτοντας κυρίως πλατωνικές σχέσεις με άνδρες αλλά αρνούμενη σθεναρά να υποταχθεί στον ρόλο της ερωμένης, της συμβίας, της συζύγου κατ’ αποκλειστικότητα.
Διεκδίκησε για τον εαυτό της την ελευθερία να αλλάζει συνομιλητές, να αλλάζει συντρόφους, κυρίως με μοναδική επιθυμία να προχωρήσει όσο πιο βαθιά μπορούσε στην εξερεύνηση της γυναικείας ψυχής, μέσω της απάρνησης της δέσμευσης.
Φένιτσκα, όπως φεμινισμός
Η ηρωίδα της Φένιτσκα είναι ένα κορίτσι που γίνεται φοιτήτρια το 1898, πρωτοποριακό για την εποχή. Τόπος της νουβέλας αρχικά το Παρίσι, όπου η νεαρή ηρωίδα στην επιθυμία της να μην ανήκει πουθενά, ζηλεύει τις grizettes, τις εργάτριες που θεωρούνται «επιλήψιμες» για την εποχή.
Στα μάτια της υπάρχει αυτός ο διχασμός. Η γυναίκα της διανόησης αντιμετωπίζεται ως απειλή για άνδρες και γυναίκες. Επιθυμεί να μην ελέγχεται η σκέψη της, να κυκλοφορεί ελεύθερη τα βράδια, όπως ακριβώς οι grizzettes, αδιαφορώντας για τα βλέμματα του κόσμου.
Το δεύτερο μέρος λαμβάνει χώρα στην Αγία Πετρούπολη. Φίλος και συνοδοιπόρος είναι ο Μαξ Βέρνερ, καθηγητής της Ψυχολογίας, που αρθρώνει τον ανδρικό λόγο της επιθυμίας για τη Φένια. Είναι το δίπολο της αρσενικής και θηλυκής κατανόησης του κόσμου. Η γυναίκα παραμένει ανεξερεύνητη. Η ηρωίδα της Σαλομέ διεκδικεί την ελευθερία της. Αναζητεί τον έρωτα, και μάλιστα τον παθιασμένο έρωτα, που δεν οδηγεί όμως σε γάμο και οικογένεια. Παράλληλα αναζητεί την πληρότητα μέσα από τις επιστήμες και τα γράμματα, τη σκέψη και τη διανόηση.
Το έργο της Σαλομέ βαδίζει παράλληλα με τη ζωή της. Η ζωή της διέθετε τη γενναιότητα –παρά τις εσωτερικές συγκρούσεις που βίωνε– να απαρνηθεί για πάρα πολλά χρόνια τη σεξουαλική ζωή για να κατορθώσει να σταθεί στο ίδιο ύψος της πνευματικής ζωής με τους άνδρες της εποχής της. Απαρνιέται τη μητρότητα, και επιλέγει να δοθεί ερωτικά για πρώτη φορά σε προχωρημένη ηλικία σε έναν άνδρα κατά πολύ μικρότερό της. Αυτός δεν ήταν καν ο σύζυγός της. Το μοιραίο ίσως στη Σαλομέ και στις γυναίκες της στόφας της, ανεξαρτήτως εποχής, είναι ότι ο ερωτισμός και η σκέψη συνδιεγείρονται. Και τα δύο τρέφονται από την ακατανίκητη επιθυμία για αυτοδιάθεση και αυτοπροσδιορισμό, ζητούμενο ακόμα και σήμερα για τον προχωρημένο 21o αιώνα.
