Μία ημέρα του σωτήριου έτους 1515, ο Αλμπρεχτ Ντίρερ κάθισε στο εργαστήρι του σκεπτόμενος τα άστρα. Αυτό λέει ο Φίλιπ Χοάρε (Philip Hoare) στο εκπληκτικό βιβλίο του «Ο Αλμπερτ και η Φάλαινα» (Albert and the Whale, εκδ. Estate, σελ. 304).
Ο Αγγλος συγγραφέας από το Σαουθάμπτον, με μια γόνιμη εμμονή στα θαλασσινά κήτη, εκκινεί από το ταξίδι του Ντίρερ να δει από κοντά και να αποτυπώσει μια ξεβρασμένη φάλαινα στις ολλανδικές ακτές.
Εκείνη όμως την ημέρα, ένα χρόνο μετά τη δημιουργία της περίφημης «Μελαγχολίας», ο Ντίρερ σκεφτόταν τον ουρανό. Ενας λόγος ήταν ότι είχε αναλάβει να χαράξει δύο έργα για τον Γιοχάνες Στάμπιους (1450-1522), Αυστριακό χαρτογράφο και αστρονόμο.
Επρόκειτο για ένα ζευγάρι έργων, μέσα από τα οποία αποτυπώνονταν οι αστερισμοί στον ουρανό. Τα ζώα που συμβόλιζαν τον κάθε αστερισμό έκαναν τον Ντίρερ να αισθάνεται άνετα: όπως σημειώνει ο Χοάρε, τα ζώα του Ντίρερ διακρίνονται από μιαν απίθανη ακρίβεια, την ίδια στιγμή όμως ακροβατούν κάπου ανάμεσα στη ζωολογία και στην κρυπτοζωολογία ή, αλλιώς, στην πραγματικότητα και στην επινόηση.
Ομως ο Ντίρερ ενδιαφερόταν για τον έναστρο ουρανό έτσι κι αλλιώς. Το 1509 είχε αποκτήσει το δικό του αστεροσκοπείο. Ανήκε στον αστρονόμο Μπέρνχαρντ Βάλτερ (1430-1504), ο οποίος είχε θητεύσει στα νιάτα του πλάι στον διάσημο αστρονόμο Ρετζιομοντάνους (1436-1476). Επίσης, ο πατέρας του Ντίρερ ήταν κατασκευαστής αστρολάβων, αστρονομικό εργαλείο που κατασκευαζόταν συχνά στη Νυρεμβέργη, γενέτειρα του Ντίρερ.
Ο Χοάρε γράφει πως ο Ντίρερ έγραφε ότι «τα μεγέθη της Γης, των νερών, των αστέρων, μπορούσαν να γίνουν αντιληπτά χάρη στη ζωγραφική». Από την προσοχή του Χοάρε δεν ξέφυγε το γεγονός πως στα δύο αυτά χαρακτικά ο Ντίρερ έβαζε τις φάλαινες στους ωκεανούς του Νότου να προσανατολίζονται με βάση τον Ηλιο, τη Σελήνη και τα αστέρια.
Φάλαινες που πετούν στον ουρανό, άστρα που επιπλέουν στον ωκεανό – αυτή η αρμονική αντιστροφή («ναυαγισμένος στα ρηχά των άστρων», όπως το ήθελε ο Οδυσσέας Ελύτης). Ισως, πάλι, απλώς να ήταν μια διαστροφή της Αναγέννησης όλο αυτό το μπλέξιμο που οπωσδήποτε έχει μια ποιητική διάσταση, αλλά όχι μόνον: οι ωκεανοί είναι το ίδιο μυστηριώδεις σήμερα όσο και το σύμπαν στις εσχατιές του, ενώ οι θαλασσοπόροι που εξερευνούσαν τα άγνωστα νησιά του Ειρηνικού, στον έναστρο ουρανό έβρισκαν οδηγό.
Το 1976, ένας κρατήρας πάνω στον πλανήτη Ερμή πήρε το όνομα του Ντίρερ. Την ίδια χρονιά, τονίζει ο Χοάρε, ένας ακόμη κρατήρας έλαβε το όνομα του Μέλβιλ, του απόλυτου συγγραφέα φαλαινών.
Ο άγγελος της μελαγχολίας του Ντίρερ δεν φαίνεται να βρίσκει παρηγοριά στον ουρανό. Οι αχτίδες του άστρου που τον λούζουν μοιάζουν να έρχονται από τον Κρόνο, όχι απ’ τον Ηλιο. Κρόνος ίσος χρόνος, ως γνωστόν. Ο Χοάρε μοιάζει να διαφωνεί: «Η θάλασσα δεν είναι παρηγοριά. Δεν με θυμάται και κανένας δεν σώζεται παρά μόνον στα άστρα». Ή, αλλιώς, τα θαλασσινά κήτη «ναυαγισμένα στα ρηχά των άστρων».