ΖΥΡΑΝΝΑ ΖΑΤΕΛΗ
Ορατή σαν αόρατη
εκδ. Καστανιώτη, σελ. 353
Τι εξυπονοεί ο αινιγματικός τίτλος «Ορατή σαν αόρατη»; Τι γυρεύει να πει η πεζογραφία της Ζυράννας Ζατέλη; Τι είναι αυτό που η Bορειοελλαδίτισσα συγγραφέας παλεύει να δώσει από την πρώτη διηγηματογραφική συλλογή μέχρι το σημερινό, τέταρτο μυθιστόρημά της; Εχουν περάσει σαράντα χρόνια και η Ζατέλη παλεύει αδιάκοπα, πεισματικά, ανυποχώρητα, τίποτα λιγότερο απ’ το να επιτύχει το ακατόρθωτο: να κλείσει στο έργο της το άλεκτο, το ανείπωτο, το ανεκλάλητο· να αποτυπώσει, να δραματοποιήσει και να μας μεταδώσει το ασύλληπτο, το αόρατο και το άρρητο. Και στον βαθμό που η τέχνη το μπορεί, η συγγραφέας πέτυχε τον σκοπό της. Οι δύο πρώτες συλλογές, «Περσινή αρραβωνιαστικιά» (1984) και «Στην ερημιά με χάρη» (1986), προετοίμασαν το έδαφος, ανίχνευσαν τους τρόπους, άνοιξαν τους δρόμους. Το «Και με το φως του λύκου επανέρχονται» (1993) αποτέλεσε το κορυφαίο επίτευγμά της. Οι δέκα αλληλένδετες ιστορίες του βιβλίου δημιούργησαν τη μαγική συνθήκη όπου, καμωμένες για να αντικρίζουν το αινιγματικό μυστήριο, οι ιδιόμορφες ελκυστικές μορφές της βρίσκονται στο μεταίχμιο, ανάμεσα σε δύο κόσμους: στο φυσικό ζωηρό, πλαστικό δικό μας σύμπαν και σ’ ένα επέκεινα που δεν το βλέπουμε, φτάνουν όμως έως εμάς κάποιες ακατανόητες αστραπές, μια αινιγματική αύρα, κάποιες μυστήριες λάμψεις. «Ο θάνατος ήρθε τελευταίος» (2001) και «Το πάθος χιλιάδες φορές» (2009), τα δύο πρώτα τμήματα της τριλογίας «Με το παράξενο όνομα Ραμάνθις Ερέβους», καλλιεργούν ανάλογα μοτίβα έχοντας μεταφέρει την υπόθεση των ιστοριών από την προαστική κοινωνία του 19ου στη μεταπολεμική κοινωνία των μέσων του 20ού αιώνα.
Το «Ορατή σαν αόρατη» αποτελεί το τρίτο τμήμα της τριλογίας. Κεντρικό πρόσωπο είναι και πάλι η Λεύκα. Το πρώτο κεφάλαιο εκτυλίσσεται, όπως τα προηγούμενα, στα μυθολογικά χρόνια της παιδικής ηλικίας, τότε που ο χρόνος είναι πυκνός και συγχρόνως απέραντος και όπου αλλεπάλληλα θαύματα συμβαίνουν. Κι αυτή τη φορά όλα τους έχουν να κάνουν με το παράξενο εμβληματικό πουλί, την κουκουβάγια. Οπως ξέρουμε πως η κουκουβάγια της Αθηνάς, το πουλί της σοφίας, ανοίγει τα φτερά του το σούρουπο· στην ηλικία δηλαδή της ωριμότητας, σε αυτή που στα επόμενα κεφάλαια εμφανίζεται η Λεύκα καθώς προετοιμάζεται να γράψει το βιβλίο των βιβλίων, ένα μυθιστόρημα πάνω στην, και πάλι θαυμαστή, ασύλληπτη διαδικασία μέσα από την οποία το ανεπανάληπτο βίωμα της ζωής μεταμορφώνεται σε τέχνη. Κι εδώ έχουμε να κάνουμε με το άδηλο και το ανείπωτο. Μόνο που τώρα η Λεύκα δεν είναι πια η παντοδύναμη ακαταμάχητη μικρούλα που ήταν ως παιδί. Η Λεύκα είναι μια γυναίκα με όρια, με τα μικρά πάθη, τον σαρκασμό και τον αυτοσαρκασμό της. Παρά τις πυκνές αναδρομές στο παρελθόν, ο τόνος αλλάζει – το μαγικό μεταλλάσσεται σε ρεαλιστικό. Τη στιγμή που η ηρωίδα πάει ν’ ακούσει τα ασημένια μυστικά καμπανάκια του ανείπωτα όμορφου, πέφτει πάνω σε τρεις «σουρεαλιστικά» κωμικές, και υπέροχες με τον τρόπο της Ζατέλη, ιστορίες: της ακαταλόγιστης Εζμίρας Σιουντεβά, της χαροκαμένης Αρμένισσας Μαρέμ και του στρυφνού, παχύσαρκου κυρίου Σάββα. Το αρχικά σχεδιαζόμενο μυθιστόρημα δεν βλέπει το φως (γιατί «τα καλύτερα είναι αυτά που δεν γράφουμε και το πιο σημαντικό ποτέ δεν το λέμε»). Αυτό το τίμημα πληρώνουμε ως γνώση αν τη ζωή πρόωρα δεν διακόψει (όπως αδιάκοπα συμβαίνει στα έργα της Ζατέλη) το πλέον παράδοξο – ο θάνατος.
Στο «Ορατή σαν αόρατη» ακούμε κάποιες παραφωνίες στα ενήλικα χρόνια της Λεύκας. Ομως τι, πρόκειται για κάτι που ξέφυγε στη Ζατέλη; Ή μήπως η συγγραφέας θέλει να μας πει πως η πικρή γνώση των περιορισμών που αποκτούμε στη διαδρομή δεν μπορεί να μεταφερθεί χωρίς να τη βαφτίσει (και να βαφτίσει μαζί κι εμάς) μες στις πεζότητές μας;