ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΣΙΑΜΠΟΥΣΗΣ
Ο κήπος των ψυχών
εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, σελ. 134
Εχει μια ζεστασιά το κείμενο του Βασίλη Τσιαμπούση (γεν. 1953). Οπως και στο προηγούμενο μυθιστόρημά του «Γαλάζια αγελάδα» (2013), η ιστορία εκτυλίσσεται στη Δράμα, που είναι η γενέτειρά του και ο τόπος που ζει. Σε εκείνο το έργο η υπόθεση βασιζόταν σε πραγματικά πρόσωπα και αμιγή ιστορικά ντοκουμέντα και κάλυπτε το μεγαλύτερο διάστημα του 20ού αιώνα. Η σημερινή νουβέλα αφορά μια ιστορία της βουλγαρικής κατοχής στη μακεδονική πόλη, μέσα από τα μάτια του μικρού ήρωα που μεγάλος πια, στα τέλη του 20ού αιώνα, την αφηγείται. Κι αν κρίνουμε απ’ την αφιέρωση και τις ευχαριστίες, υποθέτουμε πως κι αυτή σε κάποιον βαθμό στηρίζεται σε πραγματικά γεγονότα και πρόσωπα.
Δεκατεσσάρων χρονών ο αφηγητής έχει μείνει ορφανός από πατέρα και μάνα και το πατρικό του σπίτι έχει επιταχθεί από τον Βούλγαρο υπολοχαγό Αντον Κ. και την αγέλαστη σκληρή γυναίκα του Βάλια. Πολύ σύντομα ο όμορφος, καλόψυχος εικοσιπεντάχρονος Αντον παίρνει υπό τη σκέπη του τον μικρό απροστάτευτο ήρωα, ο οποίος αρχίζει να τον βλέπει σαν πατρική φιγούρα. Τον υπηρετεί σαν οικιακός βοηθός και παράλληλα ρουφάει αχόρταγα τα μαθήματα από επαγγελματικό σκάκι που ο Βούλγαρος προστάτης του, τού παραδίδει. Πρόκειται για μια οικογενειακή συνθήκη που πατάει βέβαια στην κόψη του ξυραφιού, μια και η βουλγαρική κατοχή της Δράμας είναι σκληρή. Και εξίσου σκληρή είναι και η Βάλια, μέχρι που… Δεν προτίθεμαι να αποκαλύψω την ενδιαφέρουσα τροπή που παίρνει η υπόθεση. Μέσα από την εξιστόρησή της, πάντως, γεννιέται η εποχή του αιματηρού πολέμου, του άθλιου ριζικού των Εβραίων, της εμφύλιας σύγκρουσης στην Ανατολική Μακεδονία και του αγώνα για την επιβίωση όταν οι καιροί είναι χαλεποί. Και μαζί τα χρόνια της παιδικής φιλίας, των εφηβικών ορμών, των ξαφνικών αποκαλύψεων και της ωρίμανσης που φέρνει η είσοδος στον κόσμο των μεγάλων σε όποια εθνότητα κι αν ανήκουν. Ο Βασίλης Τσιαμπούσης είναι κατά βάση διηγηματογράφος, που με αφετηρία το 1988 έχει στο ενεργητικό του έξι συλλογές μυθοπλαστικών κειμένων. Κι αυτό που πετυχαίνει στον «Κήπο των ψυχών» είναι να κρατήσει πειστικά ζωντανή την παιδικότητα του ήρωα μέσα στις αντίξοες συνθήκες που του λαχαίνουν· να αναπτύξει με δύναμη τον χαρακτήρα του ανοιχτόκαρδου Αντον· και να αιτιολογήσει με αληθοφάνεια τη μεταστροφή των συναισθημάτων της Βάλιας. Ο τίτλος είναι ακριβής – ο κήπος των ψυχών. Διότι αυτό που αναδεικνύεται κάτω (και παρά) στον αμείλικτο βηματισμό της Ιστορίας, είναι η βαρύτητα που έχουν για οποιονδήποτε άνθρωπο και σε οποιαδήποτε ιστορική συγκυρία, η συνθήκη της ορφάνιας, της παιδικής φιλίας, των εφηβικών αναζητήσεων, της κοινοτικής και προσωπικής αλληλεγγύης. Οι Βούλγαροι θα φύγουν, η Βάλια πρώτα, κι ο Αντον έπειτα, θα χαθούν. Θα αφήσουν όμως χάραγμα μες στην ψυχή του αφηγητή, που τριάντα εννέα χρόνια αργότερα θα αναζητήσει τα ίχνη του μεγάλου φίλου του. Θα επισκεφτεί τη Σόφια και θα βρει μοναχά την πανέμορφη αδελφή του, που τα χρόνια εκείνα την έβλεπε σαν θεά. Και θα μάθει –διότι εντέλει η ζωή διαρκώς διδάσκει– ότι κάποια από όσα έβλεπε και νόμιζε ήταν αλλιώς. Ο μικρός ήρωας του Τσιαμπούση δεν αντιμετωπίζει ηθικά διλήμματα για το τι θα κάνει μες στην Κατοχή όπου προσπαθεί να επιβιώσει. Στην ιστορία αυτή οι γνωστές έννοιες της πατρίδας, του εχθρού, της προδοσίας αντιμετωπίζονται αλλιώς. Οχι πως τίθενται υπό αμφισβήτηση. Κατά περίπτωση, ωστόσο, δείχνει πως υπάρχουν περιθώρια ώστε να μην αναπτύσσονται αναγκαστικά οι στάσεις, τα συναισθήματα και οι πράξεις οι οποίες κατά κανόνα θεωρούνται υποχρέωση κάθε αξιοπρεπούς και έντιμου, μεγάλου ή μικρού ανθρώπου. Λογοτεχνία είναι να κατορθώνει να ανατρέπει το κείμενο τις πιο βαθιά ριζωμένες θέσεις μας για το τι συνιστά αξία στη διάρκεια της ζωής.