CHRISTOPHE BOLTANSKI
Στα ίχνη της
μτφρ. Μιχάλης Μητσός
εκδ. Πόλις, σελ. 301
Βγαίνεις από τα σπλάχνα της. Σε μεγαλώνει, περνάς δύο δεκαετίες κοντά της, ενηλικιώνεσαι κι απομακρύνεσαι. Κάνεις τη ζωή σου, κάνει τη δική της. Και σαν πεθάνει, ξεκινάς έναν αγώνα να καταλάβεις ποια ήταν – γιατί όλα τα χρόνια που ήσουν δίπλα της ήταν απόμακρη και ακατανόητη. Η μάνα σου. Αυτή είναι η αυτοβιογραφική ιστορία του Γάλλου δημοσιογράφου Κριστόφ Μπολτανσκί (γ. 1962). Μια ιστορία γεμάτη ερωτήματα και υφέρπουσα μελαγχολία· δεν θα έλεγα γραμμένη με αγάπη, αλλά δοσμένη με ευαισθησία και κατανόηση· και με μιαν άλλη βαθιά απορία· τι ήταν η δραματική ιστορία που έζησε η χώρα σου για οκτώ ολόκληρα χρόνια (1954-1962), τι σήμαινε ο τραυματικός γαλλοαλγερινός πόλεμος; Διότι η μητέρα που πέθανε στο ασφυκτικό της διαμέρισμα, κατάκοιτη ανάμεσα σε εφημερίδες και σκουπίδια, υπήρξε στα φοιτητικά της χρόνια δραστήριο στέλεχος της αντίστασης. Γιος του κοινωνιολόγου Λικ Μπολτανσκί, στέλεχος της Liberation και του Nouvel Observateur, ο συγγραφέας χτυπάει όλες τις δυνατές πόρτες. Eτσι το πεζογράφημα εναλλάσσει εξιστορήσεις από το παρελθόν με εξιστορήσεις απ’ το παρόν· έρευνα του Tύπου με αναδιφήσεις αρχείων· και μαρτυρίες συγγενών, γειτόνων και γιατρών με τις προσωπικές του αναμνήσεις. Η ιστορία έχει σασπένς – και γιατί σιγά σιγά αποκαλύπτει τις απροσδόκητες όψεις ενός ανθρώπου που υπήρξε και νωχελικός, και γωνιώδης όπως η μητέρα του. Αλλά και γιατί η ιστορία καλείται να επινοήσει τον εαυτό της. Από το αυτονόητο σύνολο που αποτελεί μια ζωή στην οποία δεν έχουν συμβεί πολλά θεαματικά εξωτερικά γεγονότα, ο συγγραφέας καλείται να ξεχωρίσει εκείνα όπου σημειώνονται αόρατες καμπές, δυσδιάκριτες ανατροπές κι αθέατες κορυφώσεις. Πώς κάνουμε τη ζωή μας μυθιστόρημα όταν λίγα είναι τα αξιομνημόνευτα, αλλά στο εσωτερικό πεδίο συμβαίνουν αμέτρητης ισχύος κραδασμοί, ισοπεδωτικοί κλονισμοί και ασύλληπτης έντασης αναταράξεις; Ο Κριστόφ Μπολτανσκί γνωρίζει τον τρόπο. Με έργα για την αιματηρή σκηνή της Μέσης Ανατολής και για τη σύγχρονη μετααποικιακή σκλαβιά όσων εργάζονται στα αφρικανικά μεταλλεία, αλλά και με την «Κρυψώνα», ένα μυθιστόρημα που το 2015 τιμήθηκε με το βραβείο Femina, γνωρίζει την τέχνη της αφήγησης. Με γλώσσα κοφτή, περισσότερο στοχαστική και όχι ασθματική, με παρομοιώσεις και μεταφορές και με μοντάζ αμφίδρομης πορείας στον χρόνο δημιουργεί τον ρυθμό της έρευνας. Μιλάει έτσι για τη Φρανσουάζ, μια προσωπικότητα που υπήρξε κόρη δύσκολης μάνας· άριστη φοιτήτρια που στα μισά εγκαταλείπει τις σπουδές· που έγινε στέλεχος δικτύου βαθιάς παρανομίας εναντίον της χώρας της στον γαλλοαλγερινό πόλεμο χωρίς να προκύπτει το κίνητρο· που παντρεύτηκε, χώρισε και μεγάλωσε δύο παιδιά· που ήταν εντελώς παθητική αλλά κάποια στιγμή δραστήριο στέλεχος εμπορικής επιχείρησης· και που πριν αποσυρθεί στην ολοκληρωτική της μοναξιά –έβγαινε με τον σκύλο της βράδυ για να μη βλέπει άλλους ανθρώπους– υπήρξε ακούραστη ακτιβίστρια σε εθελοντικές κοινωφελείς οργανώσεις. Και η πιο μεγάλη ανακάλυψη, ότι αυτή η άγνωστη έγραφε αστυνομικά που τα άφηνε ημιτελή μόλις τα είχε στήσει. «Στα ίχνη της», που είναι συναρπαστικό ανάγνωσμα, ο Κριστόφ Μπολτανσκί σκιαγραφεί όψεις της ακατανόητης γυναίκας που υπήρξε η μητέρα του για να συμφιλιωθεί μαζί της. Και παράλληλα ιχνογραφεί το Παρίσι των δεκαετιών του ’50 και ’60 με τα μπιστρό πλάι στο πανεπιστήμιο, με τα τούβλινα σπίτια σε αδιέξοδα πνιγμένα στις γλυσίνες· και το Παρίσι των δικών μας ημερών, με τους ουρανοξύστες, τα ATMs και τα τεράστια εμπορικά κέντρα. Και, τέλος, το Παρίσι σε μια δύσκολη στιγμή, όταν γκρεμίζεται η Τέταρτη Γαλλική Δημοκρατία. Προσωπική, οικογενειακή και δημόσια ιστορία ξετυλίγονται εμπρός μας με γνώση και χάρη.