SOTIRIS MANOLOPOULOS
Psychoanalysis and Euripides’ Suppliant Women
A Tragic Reading of Politics
εκδ. Routledge Focus, σελ. 110
Ο σεβασμός που δείχνει η ψυχανάλυση προς τους ποιητές είναι γνωστή. Ο ίδιος ο Σίγκμουντ Φρόιντ παραδέχθηκε ότι η πρωτοπόρος μεν για την εποχή σκέψη του ακολουθεί την καταγραφή των ποιητών. Πρώτοι εκείνοι με τη διαίσθηση μας παραδίδουν πολύ συχνά, ως προφήτες, τα μελλούμενα του κόσμου, μέσα από την ψυχική τους διείσδυση.
Σήμερα πλέον μπορούμε να αναγνωρίσουμε ότι και κάποιοι ψυχαναλυτές διατηρούν διττό ρόλο ή ακόμα με τα τεντωμένα αισθητήριά τους προηγούνται της εποχής τους. Το πώς άλλωστε προχωράμε στον χρόνο παραμένει ένα ανοιχτό αναπάντητο ερώτημα, όπως ο συγγραφέας του βιβλίου «Psychoanalysis and Euripides’ Suppliant Women», Σωτήρης Μανωλόπουλος, τονίζει ότι όταν μιλάμε για τον χρόνο μιλάμε για τα συναισθήματά μας.
«Η θηλυκότητα είναι το πιο αποκηρυγμένο στοιχείο και αυτό που προκαλεί φόβο και στα δύο φύλα», έγραφε ο Φρόιντ.
Ο Σωτήρης Μανωλόπουλος έχει σημαντική ψυχαναλυτική διαδρομή μέσα στους θεσμούς της Ελληνικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας, διατέλεσε για έτη πρόεδρος, έχει συνδεθεί με την Καναδική και τη Διεθνή Ψυχαναλυτική Εταιρεία, αλλά είναι γνωστός στην Ελλάδα για τα βιβλία του και την αγάπη του για την κοινωνία, τις τέχνες, και πιο συγκεκριμένα τον κινηματογράφο, την ποίηση και τη λογοτεχνία. Αυτή τη φορά γράφει τη μελέτη του πάνω στις «Ικέτιδες» του Ευριπίδη σε απευθείας συνομιλία με το διεθνές κοινό. Με την ευαισθησία ποιητή και την ακρίβεια των ψυχαναλυτικών ερμηνευτικών εργαλείων προσεγγίζει το θέμα του πολέμου, της ασέβειας, της ύβρεως που διαπράττεται από τους ανθρώπους όταν το εσωτερικό διαχωρίζεται από το εξωτερικό νόημα.
Πώς, λοιπόν, μπορεί σήμερα να μας απασχολεί μια ξεχασμένη τραγωδία του Ευριπίδη; Τι έχουν να πουν πλέον στην παγκόσμια κοινότητα ποιητές σαν τον Ευριπίδη, πόση επικαιρότητα ανακυκλώνεται στο πέρασμα των αιώνων; Σαν να μη φαίνονται αρκετά τα πάθη της Ιστορίας, βρισκόμαστε ξανά σήμερα σε ένα σημείο όπου η ψυχαναλυτική ερμηνεία μιας τραγωδίας σαν τις «Ικέτιδες» προσφέρει ζεστό έδαφος προκειμένου να αναπτυχθούν σημαντικές σκέψεις για τη ζωή, τον πόλεμο και κυρίως για τη θηλυκότητα ως δύναμη που ταράζει τελικά και τους άνδρες και τις γυναίκες.
Το 424 π.Χ. οι Θηβαίοι νίκησαν τους Αθηναίους στο Δήλιο και δεν άφηναν για μέρες να πάρουν και να θάψουν τους νεκρούς τους. Η πλοκή στήνεται ανάμεσα στην προσπάθεια να βοηθηθούν οι μητέρες των πεσόντων στρατηγών με τη συνδρομή του βασιλιά Αδράστου του Αργους και του Θησέα, προκειμένου να παραλάβουν τους νεκρούς τους στην Ελευσίνα, όπου και τους έκαψαν.
Οι συμβολισμοί είναι πολλοί και σε βάθος. Η επιτακτική ανάγκη των γυναικών να πενθήσουν τους σκοτωμένους τους, να βρουν το σώμα τους, όπως και η επιστροφή τους στη Μητέρα Γη, τον τόπο των Ελευσινίων Μυστηρίων. Ενα από τα θέματα που θίγει ο Μανωλόπουλος είναι ότι ο νικητής χάνει την υπεροχή του όταν αψηφά τους εσωτερικούς νόμους της ανθρώπινης ύπαρξης. Οταν καταλύεται το θεϊκό στην προσπάθειά του να ζήσει μιαν αρχαϊκή παντοδυναμία. Οι αναφορές και οι ταυτίσεις με το σήμερα είναι πολλαπλές. Ο Μανωλόπουλος επιμένει στην ανάδειξη του συμβολικού ως έναν τρόπο να αντέξει η πολιτική τις δημαγωγίες και τις αρχαϊκές επιθέσεις.
Ο φόβος
Οι «Ικέτιδες» έχουν για πρωταγωνίστριες γυναίκες και αυτό δεν είναι τυχαίο. Σε ένα από τα εξαιρετικά κεφάλαια, ο διανοούμενος ψυχαναλυτής Σωτήρης Μανωλόπουλος αναδεικνύει την αναγκαιότητα της θηλυκότητας ως ένα δρόμο που θα μαλακώσει την ανθρώπινη ιστορία. Οπως ο ίδιος δανείζεται τα λόγια του Φρόιντ στο κεφάλαιό του «The feminine core» (Ο θηλυκός πυρήνας), «η θηλυκότητα είναι το πιο αποκηρυγμένο στοιχείο και αυτό που προκαλεί φόβο και στα δύο φύλα».
Οι ρίζες αυτού του φόβου βρίσκονται στην απαρχή της ατομικής και συλλογικής ιστορίας της ανθρωπότητας, τις νύχτες εκείνες που κανείς δεν θυμάται, αλλά υπήρξε εξαρτημένος από μια μητέρα, στα χέρια της οποίας βασίστηκε για να αναπνεύσει, να επιβιώσει και τελικά να ζήσει. Η θηλυκότητα είναι το στοιχείο εκείνο που καταδιώκεται συνεχώς ανά τους αιώνες γιατί μας υπενθυμίζει ότι κάποτε υπήρξαμε σε στενή σύνδεση, διόλου παντοδύναμοι, αφημένοι στη νίκη των αισθήσεων έναντι της διανόησης. Οι «Ικέτιδες» μέσα από τα λόγια του Μανωλόπουλου δείχνουν τον δρόμο για μια ζωή που σέβεται και περιέχει όλα όσα δεν καταλαβαίνει. Το στοίχημα, όπως λέει και εκείνος μέσα από την τραγωδία, δεν είναι να νικήσουμε στη μάχη αλλά να συνεχίσουμε γόνιμα τη ζωή.