ΕΤΣΙ ΑΡΧΙΖΕΙ ΤΟ ΚΑΚΟ
Χαβιέρ Μαριάς
μτφρ.: Εφη Γιαννοπούλου,
εκδ. Πατάκη, σελ. 620
Η σχέση τους, που έγινε γάμος, στηρίχθηκε σε ένα ασυγχώρητο ψέμα. Εκείνης. Γιατί ο σκηνοθέτης Εντουάρντο Μουριέλ, ένας ευφυής, γοητευτικός, κοσμοπολίτης άντρας με αυτοπεποίθηση και στιβαρότητα, ο σύζυγος της αισθησιακής Μπεατρίθ, αγνοούσε την αλήθεια. Μέχρι τη στιγμή της τυχαίας αποκάλυψης. Eνας συζυγικός καβγάς, μια συνηθισμένη εικόνα ζευγαριού που μαλώνει κι όλα γίνονται θρύψαλα, όταν η Μπεατρίθ, αθέλητα κατά βάθος, ξεστομίζει την αλήθεια, αποκαλύπτει το ψέμα, την ατιμία. Το κάνει για να τον πληγώσει. Και το καταφέρνει. Τον πληγώνει τόσο καίρια, τόσο οριστικά και αμετάκλητα, που εκείνος διαλύει τη σχέση τους, καταρρακώνει τον γάμο τους κι εξευτελίζει την ίδια. Την αφήνει θλιμμένη και απαρηγόρητη, να ζητιανεύει το βλέμμα και το χάδι του, να ταπεινώνεται εκλιπαρώντας την επαναφορά της σχέσης τους.
Αντέχει κανείς να χάσει φίλους, να μάθει την αλήθεια, να ανατρέψει τη ζωή του για χάρη της πραγματικότητας του παρελθόντος;
Ο Μουριέλ θα αποδειχθεί αταλάντευτος, αρνούμενος κάθε προσέγγιση, διαγράφοντας οριστικά ό,τι υπήρξε ως γάμος, χρηματοδοτώντας απλώς την οικογενειακή ζωή, με μόνο κοινό σημείο επαφής την ίδια στέγη. Ζει αντίστοιχα τη ζωή του χωρίς αυτή να περιλαμβάνει τη γυναίκα του. Για τον κοινωνικό τους κύκλο παραμένουν ζευγάρι, καλούν κόσμο στο σπίτι, εμφανίζονται μαζί στις απαραίτητες συναναστροφές, χωρίς να αντιμετωπίζουν το διαζύγιο, που ακόμη δεν επιτρέπεται αλλά μοιάζει να είναι μια προοπτική, ως κάθαρση.
1980, Ισπανία, Μαδρίτη. Η χώρα, το κράτος, η κοινωνία, οι άνθρωποι, προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τη μετά Φράνκο εποχή. Η δικτατορία πια δεν υπάρχει ως καθεστώς, αλλά σέρνεται ύπουλα και κρυφά στις ζωές των ανθρώπων. Αλλες τις ρήμαξε κυριολεκτικά, αφανίζοντας όποιους αντιστάθηκαν, άλλες τις κατέστρεψε με τα υποχείριά της, εκείνους που την υπηρέτησαν και με βαθιά ανήθικα μέσα σκόρπισαν μονάχα πόνο, ευτελισμό, έγκλημα.
Ενας απ’ αυτούς είναι και ο γιατρός Χόρχε βαν Βέκτεν, οικογενειακός φίλος των Μουριέλ, εραστής της Μπεατρίθ. Τον ακολουθούν φήμες τόσο δυσβάσταχτες που όταν ο Μουριέλ τις μαθαίνει, δεν αντέχει να τις διερευνήσει ο ίδιος. Εχει όμως βοηθό, γραμματέα, έμπιστο, έναν νεαρό δικό του άνθρωπο, τον Χουάν ντε Βέρε. Είναι ο αφηγητής σε όλο το βιβλίο. Ο υπομονετικός, παρατηρητικός, ανυποψίαστος και αφοσιωμένος Ντε Βέρε. Θα ανακαλύψει φριχτά μυστικά, ένα παρελθόν γεμάτο εκβιασμούς με ποταπά κίνητρα, έναν κόσμο βαθιά διαβρωμένο. Ο κόσμος που ταυτίστηκε με το καθεστώς.
Ο Μαριάς γράφει ένα πολυδαίδαλο αφήγημα. Δεν υπάρχει καμία πτυχή της ζωής που να μην την ακουμπά, να μην την αναλύει, να μη στέκεται με διερευνητική κι απορημένη αλλά ατάραχη ματιά μπροστά σε όσα είναι ικανός να κάνει και να ζήσει ο άνθρωπος. Το καίριο ζήτημα όμως, αυτό που τον ταλανίζει καθώς προσπαθεί να παρουσιάσει ήρωες κι επιλογές, καταστάσεις και συνθήκες, είναι η ηθική. Η αναζήτηση της τίμιας στάσης ζωής, στις σχέσεις, στην πολιτική, στην επαγγελματική ζωή. Το ψέμα, η υποκρισία, η εξαπάτηση, η αναζήτηση της αλήθειας, ο ακραίος εκβιασμός και η απογοήτευση, η ελπίδα και η προσμονή, η ματαίωση και η απελπισία, όλα ορίζουν τις σχέσεις των ανθρώπων. Οι δικές τους προσωπικές ιστορίες, καθώς ξετυλίγονται με ακρίβεια, βαδίζουν παράλληλα με την κατάσταση της χώρας στο σύνολό της. Ελάχιστα χρόνια μετά τον θάνατο του Φράνκο και το παρελθόν στοιχειώνει. Αντέχει κανείς να χάσει φίλους, να μάθει την αλήθεια, να ανατρέψει τη ζωή του για χάρη της πραγματικότητας του παρελθόντος;
Η ειλικρίνεια πρέπει άραγε να είναι το μόνο ζητούμενο; Ισως κάποτε πρέπει κανείς να παραιτηθεί και να μάθει να ζει στην άγνοια, να αρνηθεί να γνωρίζει, να αποφύγει νέους διχασμούς, καινούργιες ατέλειωτες δυστυχίες, να επιτρέψει στη λήθη να γαληνέψει τη σκέψη, την ανάσα, τη ζήση. Να αποδεχθεί ότι η δικαιοσύνη σε εθνικό, συλλογικό επίπεδο δεν μπορεί να υπάρξει γιατί τη φοβίζει το μέγεθος, την υπερβαίνει η υπεραφθονία, την αναστέλλει η ποσότητα. Διλήμματα που ταλανίζουν και οριοθετούν τη συνείδηση αφήνουν μετέωρα ερωτήματα, κάνουν την επιλογή οδυνηρή. «Ετσι αρχίζει το κακό και το χειρότερο μένει πίσω», λέει ο Αμλετ στο έργο του Σαίξπηρ «Ιούλιος Καίσαρας». Εχει ήδη πει «πρέπει να είμαι σκληρός για να είμαι καλός».
Να δεχόμαστε το κακό όχι περιμένοντας το χειρότερο, αλλά αφήνοντάς το πίσω μας πια, λησμονημένο και ανίσχυρο. Αυτή είναι και η επιλογή του Μουριέλ, που λυτρωτικά επιλέγει την άγνοια και τη σιωπή για όσα πληγώνουν και καταστρέφουν. Μέσα στη σκληρότητα των αισθημάτων που γεννιούνται όταν το κακό, το ανήθικο κυριαρχούν, ψηλαφούμε και τα σημάδια της συγχώρεσης, της έγνοιας, της τρυφερότητας που μπορεί να μη γίνονται αγάπη, αλλά εκδηλώνονται για να καθησυχάσουν, να γιατρέψουν, να επαναφέρουν την κομμένη ανάσα. Να μην αφήσουν τη στέρηση να φέρει την απελπισία και τον θάνατο, το χειρότερο. Μα να τιθασεύσουν το κακό, να επιτρέψουν τον θρίαμβο της ζωής.