Με τον Λάζλο Νέμες συναντηθήκαμε πριν από κάποιους μήνες στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Βρέθηκε εκεί για να παρουσιάσει την τελευταία του ταινία, «Δύση ηλίου» (από την περασμένη Πέμπτη στις αίθουσες) και η πρώτη εντύπωση που μου έδωσε όταν κάθισα απέναντί του ήταν αυτή της ιδιοφυΐας. Η κουβέντα μας επιβεβαίωσε αυτή τη διαίσθηση, εξηγώντας και μερικά από τα δυνατά ή αδύναμα –αναλόγως πώς το βλέπει κανείς– σημεία της ταινίας του.
Αυτή εξελίσσεται στη Βουδαπέστη του 1913, όπου η νεαρή Ιρις φτάνει με σκοπό να δουλέψει στο πολυτελές καπελάδικο που κάποτε ανήκε στους γονείς της. Οταν ο νυν ιδιοκτήτης θα της το αρνηθεί, εκείνη ξεκινά μια αναζήτηση ταυτότητας, η οποία θα την οδηγήσει και στην κρυμμένη πλευρά της πόλης, όπου διάφορες δυνάμεις (πολιτικές, κοινωνικές κ.ο.κ.) βρίσκονται σε κίνηση. Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος απέχει μόλις λίγους μήνες…
Στα βάθη της ψυχής
«Με ενδιαφέρει πολύ όλη αυτή η φαινομενικά λαμπερή εποχή του πλούτου και των εφευρέσεων που κατέληξε ακριβώς στον όλεθρο του πολέμου. Προσπαθώ πάντα να προσεγγίσω τα βάθη της ανθρώπινης ψυχής και ταυτόχρονα τα βάθη του πολιτισμού μας. Σε αυτόν δεν είναι πάντα εύκολο να ξεχωρίσεις τις δυνάμεις της δημιουργίας από εκείνες της καταστροφής και η αρχή του 20ού αιώνα είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα», λέει ο Νέμες, ο οποίος, όπως και Μίκαελ Χάνεκε στη «Λευκή κορδέλα», δημιουργεί μια ταινία υπαινικτική για όσα τρομακτικά θα ακολουθήσουν.
Στη «Δύση Ηλίου» που προβάλλεται ήδη στους κινηματογράφους, ο Λάζλο Νέμες δείχνει μεγάλη σιγουριά για τις ιδέες και τα μέσα του.
Το κάνει, ωστόσο, με το δικό του μοναδικό κινηματογραφικό στυλ, το οποίο δεν είναι πάντοτε εύκολο για τον θεατή να το αποκρυπτογραφήσει. «Ξέρω πως το σημερινό σινεμά προτιμά να δείχνει τα πράγματα ξεκάθαρα, στο πρόσωπό σου. Δεν νομίζω πως όλα πρέπει να είναι τόσο “έτοιμα”. Το κοινό από την άλλη νιώθει πλέον μεγάλη “ασφάλεια”, έχει εύκολη πρόσβαση σε πληροφορίες για τα πάντα, βρίσκεται σε μια μόνιμη comfort zone. Εμένα μου αρέσει να το αμφισβητώ αυτό», υπερασπίζεται εκείνος την επιλογή του, δίνοντας μια απάντηση σχεδόν κατά λέξη ίδια, με όσα μας είπε ο Φατίχ Ακίν στο πρόσφατο Φεστιβάλ Βερολίνου.
Διατηρώντας και εμπλουτίζοντας το κινηματογραφικό ιδίωμα που γνωρίσαμε στον εξαιρετικό «Γιο του Σαούλ», στη δεύτερη ταινία του, ο 41χρονος Ούγγρος σκηνοθέτης παρουσιάζει εδώ μια ολόκληρη πόλη εκτός εστίασης, μια εικόνα γεμάτη φως που θολώνει ή διακρίνεται ανάλογα με το παιχνίδι της κάμεράς του. Θα έκανε, ωστόσο, την ίδια επιλογή αν για παράδειγμα το μπάτζετ του ήταν 100 εκατ. δολάρια αντί για 9 εκατ.; «Σε αυτή την περίπτωση θα μπορούσα πιθανότατα να σας δείξω μια παραμυθένια Βουδαπέστη σε όλη της τη δόξα. Πού είναι, όμως, το κινηματογραφικά ενδιαφέρον σε όλο αυτό; Το ζήτημα δεν είναι να δείξεις απλώς έναν όμορφο κόσμο, αλλά να το κάνεις μέσα από μια απροσδόκητη, “άσχημη” σύνθεση».
Οσο για το αν στις επόμενες ταινίες του θα συνεχίσει να ασχολείται με τις περιπέτειες της Ευρώπης στον 20ό αιώνα, ο Λάζλο Νέμες απαντά ως εξής:
Ζούμε σε μικρο-παρόν
«Νιώθω πως οι ταινίες μου έχουν άμεσα να κάνουν με το σήμερα. Ο 20ός αιώνας είναι αυτός που διαμόρφωσε τη σκέψη μας και το να κόβεις τις ρίζες σου δεν είναι ποτέ καλό. Απλώς η σημερινή τεχνολογική ανάπτυξη μας επιτρέπει να ζούμε σε ένα μικρο-παρόν, δίχως να ενδιαφερόμαστε για το παρελθόν. Ο Τ. Σ. Ελιοτ στις αρχές του αιώνα έγραφε για “γυναίκες που πάνε κι έρχονται μιλώντας για τον Μιχαήλ Αγγελο”. Εμείς σήμερα δεν ασχολούμαστε με τέτοια πράγματα». Αν και νέος σχετικά κινηματογραφιστής, ο Νέμες δείχνει μεγάλη σιγουριά για τις ιδέες και τα μέσα του. Οταν του επισημαίνω πως η «Δύση ηλίου», αν και αξιοθαύμαστη, είναι δύσκολο να συγκινήσει το κοινό όσο ο (οσκαρικός) «Γιος του Σαούλ», εκείνος απαντά αφοπλιστικά: «Δεν πειράζει, αρκεί που είναι καλύτερη ταινία».