Αρκετή κουβέντα έχει γίνει σχετικά με τις μεταφορές των ελληνικών μύθων όπως και της αρχαίας ιστορίας αυτού του τόπου στον κινηματογράφο. Ο αρχαίος κόσμος, πλούσιος σε συναρπαστικές διηγήσεις, επικές μάχες, μεγάλους έρωτες και σπουδαίες προσωπικότητες, αποτελούσε πάντα πρόσφορο έδαφος για τους δημιουργούς της Εβδομης Τέχνης ώστε να ελκύσουν τη φαντασία του κοινού ικανοποιώντας (έστω και εικονικά) μια από τις μεγαλύτερες ανθρώπινες επιθυμίες: αυτή του ταξιδιού στον χρόνο.
Τι μοίρα όμως επιφυλάσσει το Χόλιγουντ στον ελληνικό μύθο; Στον πρόσφατο «Ηρακλή» με τον Ντουέιν Τζόνσον στον πρωταγωνιστικό ρόλο, ο ημίθεος ήρωας είναι μισθοφόρος, ένα πληρωμένο σπαθί -για την ακρίβεια ρόπαλο- που μαζί με την ομάδα του αναλαμβάνει αποστολές έναντι αμοιβής. Σκοπός του μάλιστα είναι να μαζέψει αρκετά για να μπορέσει σύντομα να αποσυρθεί σε κάποια ήσυχη εξοχή και να απολαύσει ειρηνικά το υπόλοιπο της ζωής του. Σαν σύγχρονος μεσήλικας αστός δηλαδή.
Οικείοι ήρωες
Είναι ενδιαφέρον πώς τα χολιγουντιανά στούντιο προσπαθούν να συμβαδίσουν κατά κάποιο τρόπο με το κοινό των multiplex επικαιροποιώντας τους ήρωες ώστε να τους καταστήσουν πιο οικείους και πιο αναγνωρίσιμους. Ετσι, οι αρχαίοι ήρωες μπαίνουν στα παπούτσια χαρακτήρων κόμικς για παράδειγμα, ενώ δεν είναι τυχαίο ότι και τα περισσότερα σενάρια που αναφέρονται σε αυτούς προέρχονται πλέον από κάποιο κόμικ. Βάζεις μια λεοντή στον Θορ και έχεις τον Ηρακλή. Ντύνεις με χλαμύδα τον Κάπτεν Αμέρικα και έτοιμος ο Λεωνίδας. Απλό και «εργοστασιακό» αλλά κυρίως εξαιρετικά προσοδοφόρο.
Δεν είναι φυσικά οι ανιστόρητοι Αμερικανοί που δεν έχουν ιδέα από αρχαία ελληνική γραμματεία με αποτέλεσμα να την παραποιούν. Πλήθος ειδικοί υπάρχουν στην εκεί όχθη του Ατλαντικού, εξαιρετικά καταρτισμένοι, τους οποίους μπορούν συμβουλευτούν οι παραγωγοί αν θέλουν να φτιάξουν κάτι που να πλησιάζει έστω στα αρχαία πρότυπα. Δυστυχώς όμως αυτά δεν πουλάνε. Κάπως έτσι εκείνος ο δυστυχής «Αλέξανδρος» του Ολιβερ Στόουν πήγε άπατος στις εισπράξεις, αφού η φανερή του στόχευση στην απεικόνιση της προσωπικότητας του μεγάλου Μακεδόνα δεν άφησε και πολύ χρόνο στις μάχες και τον ορυμαγδό που φέρνει τα σύγχρονα πλήθη στο σινεμά.
Για να μην αναφέρουμε την εδώ κατακραυγή και τα οργισμένα εθνικοπατριωτικά σχόλια επειδή λέει παρουσιάζει τον στρατηλάτη «να του αρέσουν τα αγοράκια». Προτιμάμε βλέπετε τον Θεμιστοκλή από τους περσινούς «300», ο οποίος όχι μόνο δέρνει τον εχθρό (τη μοχθηρή και πανέμορφη Αρτεμισία), αλλά συμπληρώνει και το… δεύτερο μισό της γνωστής φράσης σε μια από τις πιο παράλογες σκηνές στην ιστορία του σινεμά. Στην «κατάπτυστη» ταινία του Ολιβερ Στόουν, αντιθέτως, συμβουλεύτηκαν -και άκουσαν- έναν ιστορικό, με αποτέλεσμα να έχουμε τόσο μια άρτια παρουσίαση της ψυχοσύνθεσης του Αλέξανδρου όσο και μια εξαιρετική απεικόνιση της καθοριστικής μάχης των Γαυγαμήλων. Ηταν τόσο ενθουσιασμένος μάλιστα για τη συμβολή του ο άνθρωπος, που το μόνο που ζήτησε ως αμοιβή ήταν να του δώσουν μια θέση κομπάρσου στη σκηνή της μάχης.
Ας μην υπερβάλλουμε πάντως. Ακόμα και η «Τροία» του Βόλφγκανγκ Πέντερσεν ήταν όαση μπροστά στα «τέρατα» που ακολούθησαν. Μπορεί να διασκευάζει ελεύθερα, ενίοτε και να παραποιεί εμφανώς το ομηρικό έπος, διατηρεί ωστόσο τουλάχιστον μια αίσθηση του αρχαίου κόσμου έχοντας στα ατού της και το αρκετά πειστικό δίπολο Αχιλλέα-Εκτορα, ερμηνευμένο από τους Μπραντ Πιτ και Ερικ Μπάνα.
Και μετά ήρθαν οι «300». Εντάξει, συμφωνούμε πως από τεχνική άποψη η ταινία του Ζακ Σνάιντερ (όχι το απαράδεκτο σίκουελ) είναι πολύ καλή. Τα slow-motion, οι «απότομες» φωτοσκιάσεις και η γενικότερη αισθητική βίντεο-γκέιμ συνθέτουν μια ομολογουμένως εντυπωσιακή εικόνα. Ας πούμε ακόμα ότι η ταινία βασίζεται στο ομώνυμο κόμικ του Φρανκ Μίλερ, επομένως η ιστορική ακρίβεια πάει δικαιολογημένα και εδώ περίπατο. Ωστόσο δεν είναι κρίμα η μοναδική κινηματογραφική μεταφορά αυτής της ιστορίας-σύμβολο να είναι ένα αιματοβαμμένο κόμικ; Σύμφωνα με το ίδιο πρότυπο προέκυψαν ταινίες όπως η «Τιτανομαχία», οι «Αθάνατοι» και το δεύτερο μέρος των «300», φιλμ δηλαδή άνευ ουσίας, δίωρα συνοδευτικά στις μεγάλες σακούλες του ποπκόρν.
Η άλλη πλευρά
Αφού επισημάναμε τις «ατυχείς» στιγμές της αμερικανικής παραγωγής σχετικά με τον αρχαίο ελληνικό κόσμο, ας δούμε λίγο και την άλλη πλευρά. Εκτός από τον «Αλέξανδρο» (κυρίως) και την «Τροία» (λιγότερο), υπάρχει επίσης η πολύ καλή «Αγορά» του Αλεχάντρο Αμεναμπάρ, η οποία αφηγείται την ιστορία της Υπατίας, της Ελληνίδας νεοπλατωνικής φιλοσόφου, αστρονόμου και μαθηματικού που έζησε και έδρασε στη ρωμαιοκρατούμενη Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Χωρίς να προχωρήσει σε κάποια βαθιά κοινωνικοπολιτική ανάλυση, η ταινία κατορθώνει να αποδώσει παραστατικά το κλίμα μιας εποχής ενώ παράλληλα καυτηριάζει τον καταστρεπτικό φανατισμό των πρώτων χριστιανών (αλλά και κάθε φανατισμό εν γένει) οι οποίοι βιάζονταν να δώσουν τέλος στον αρχαίο κόσμο. Επιπλέον, η ανθρωπολογική προσέγγιση του Αμεναμπάρ απαλλάσσει τους πρωταγωνιστές της ταινίας από αυτό τον ιδιότυπο «τοίχο» που χωρίζει συνήθως τους ήρωες μακρινών εποχών με το σύγχρονο κοινό. Οι χαρακτήρες της «Αγοράς» είναι κανονικοί άνθρωποι, πειστικοί χάρη και στις πολύ καλές ερμηνείες, προεξάρχουσας της εξαιρετικής Ρέιτσελ Βάις