Κατά γενική ομολογία, οι επαγγελματίες ερμηνευτές της κλασικής μουσικής είδαν την εξαετία που πέρασε να μειώνονται δραματικά οι θέσεις εργασίας στον χώρο τους: καθιερωμένα διεθνώς μουσικά σύνολα –όπως η Καμεράτα– δοκιμάστηκαν σκληρά, το Μέγαρο πέρασε πολλούς κλυδωνισμούς, το Ωδείο Αθηνών πάλευε να πληρώσει τα χρωστούμενα στους καθηγητές και πάει λέγοντας.
Σε μια χώρα όπου δεν υπάρχει και η σχετική παράδοση, ο ορίζοντας για τους ταλαντούχους αλλά και τους αναγνωρισμένους ερμηνευτές της κλασικής μουσικής φαίνεται να στενεύει. Η «Κ» μίλησε με τον Κώστα Παναγιωτίδη από το κουαρτέτο εγχόρδων «Τετρακτύς», που είχε θεωρηθεί ένα από τα αξιολογότερα εγχειρήματα με ελληνική υπογραφή, και με τον Γιώργο Δεμερτζή, ο οποίος ηγήθηκε του Νέου Ελληνικού Κουαρτέτου με πολύ σημαντική πορεία.
Η επιλογή δεν είναι τυχαία· η μουσική δωματίου είναι το πιο απαιτητικό πεδίο στο κλασικό ρεπερτόριο και υπάρχουν 250 φεστιβάλ στον κόσμο μόνο για κουαρτέτα εγχόρδων.
Το γεγονός ότι τα δύο ελληνικά σχήματα που δημιουργήθηκαν με διαφορά πολλών ετών μεταξύ τους γνώρισαν την αποδοχή, δείχνει, ίσως, ότι η Ελλάδα θα μπορούσε να έχει επενδύσει περισσότερα στα δικά της ταλέντα αλλά και να έχει αξιοποιήσει πιο πολύ τις δυνατότητες της θετικής δημοσιότητας στο εξωτερικό.
«Ακούστε», μου λέει με την ευγενική του φωνή ο Κώστας Παναγιωτίδης στην άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής. «Για να μπορέσει να σταθεί κανείς ως μουσικός σε ένα κουαρτέτο δεν αρκεί να μελετάει επαρκώς και ασταμάτητα. Χρειάζεται κάτι παραπάνω. Να αγαπάς τον άλλο, να τον σέβεσαι, να αφουγκράζεσαι την ψυχή του. Χωρίς αυτό το δέσιμο, το οποίο νομίζω ότι εμείς οι τέσσερις είχαμε πετύχει με πολλές θυσίες προσωπικές, δουλειά δεν γίνεται.
Και τώρα που κάνουμε πολύ σπάνια εμφανίσεις, καθώς δεν μπορούσαμε να συνεχίσουμε λόγω της κρίσης, προσπαθούμε με νύχια και με δόντια να μη χάσουμε αυτή την κοινή ανάσα».
Το κουαρτέτο «Τετρακτύς», αποτελούμενο από τους Γιώργο Παναγιωτίδη (βιολί), Κώστα Παναγιωτίδη (βιολί), Ali Basegmezler (βιόλα) και Δημήτρη Τραυλό (τσέλο), δημιουργήθηκε το 2008. Ολα τα μέλη είναι νεαρά σε ηλικία αλλά εκπαιδευμένα σε διεθνή πανεπιστήμια υψηλών προδιαγραφών, έχοντας ταυτόχρονα συμπράξει με ορχήστρες υπό τη διεύθυνση μαέστρων παγκοσμίου φήμης. Ο Γιώργος Παναγιωτίδης, κάτοχος πρώτου παγκόσμιου βραβείου στο βιολί, υπήρξε αναπληρωτής εξάρχων στην Καμεράτα. Σήμερα έχει εγκατασταθεί στη Γερμανία και εργάζεται εκεί σε ένα πολύ σημαντικό ευρωπαϊκό ορχηστρικό σύνολο, την Ensemble Modern της Φρανκφούρτης.
Ο Κώστας Παναγιωτίδης είναι εξάρχων της Εθνικής Συμφωνικής Ορχήστρας της ΕΡΤ, ο Τούρκος Ali Basegmezler υπήρξε κορυφαίος στις βιόλες της Καμεράτας, αλλά αποφάσισε να ξαναγυρίσει στην πατρίδα του, ενώ ο Δημήτρης Τραυλός είναι μόνιμος μουσικός στην Κρατική Ορχήστρα Αθηνών.
Το «Τετρακτύς» αποτέλεσε την επίσημη πρόταση του Οργανισμού Μεγάρου Μουσικής Αθηνών για τον κύκλο Rising Stars 2011-2012 του European Concert Hall Organisation και εμφανίστηκε στις πιο σημαντικές ευρωπαϊκές αίθουσες συναυλιών από το Concertgebouw Amsterdam στο Carnegie Hall. Απέσπασε διθυραμβικές κριτικές από τον διεθνή Τύπο. Σήμερα υπολειτουργεί καθώς δύο από τα μέλη του ζουν πια στο εξωτερικό και εργάζονται εκεί για λόγους οικονομικής επιβίωσης.
«Η διάκρισή μας ερχόταν από ένα περίσσευμα ενέργειας», λέει ο Κώστας Παναγιωτίδης. «Ο,τι μας απέμενε από χρόνο μετά τις καθημερινές πρόβες στις ορχήστρες μας, το αφιερώναμε στο κουαρτέτο. Δεν είχαμε ούτε καν προσωπική ζωή. Να φανταστείτε ότι τα δύο από τα μέλη έκαναν οικογένεια και παιδιά αφού σταματήσαμε τις πολλές εμφανίσεις. Με την κρίση δεν γινόταν να τα βγάλουμε πέρα οικονομικά. Τώρα προσπαθούμε να κάνουμε κάποιες εμφανίσεις αλλά είναι τόσο κρίμα να σταματήσει ένα εγχείρημα που εκπροσώπησε την Ελλάδα με αξιώσεις στο εξωτερικό».
Το Νέο Ελληνικό Κουαρτέτο
Αν το «Τετρακτύς» είχε την υποστήριξη του Μεγάρου σε κάποια αρχικά βήματα, το Νέο Ελληνικό Κουαρτέτο χρειάστηκε να ανοίξει μόνο του τον δρόμο προς το εξωτερικό. Ιδρύθηκε τo 1991, τη χρονιά που άνοιγε τις πόρτες του το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.
Αποτελείτο από τον Γιώργο Δεμερτζή και τον Δημήτρη Χανδράκη (βιολί), ενώ στη θέση της βιόλας εναλλάχθηκαν οι Πάρις Αναστασιάδης, Χαρά Σειρά, Αγγέλα Γιαννάκη, David Bogorad. Στο τσέλο, εναλλάχθηκαν οι Απόστολος Χανδράκης και Αγγελος Λιακάκης. Θεωρήθηκε το κορυφαίο συγκρότημα μουσικής δωματίου στη χώρα μας, με έργα του κλασικού ρεπερτορίου αλλά και αναδεικνύοντας στο ευρύ κοινό Ελληνες συνθέτες. Το Κουαρτέτο είχε πραγματοποιήσει περιοδείες στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο, από τις ΗΠΑ μέχρι την Κίνα και τη Βραζιλία.
Σημαντικό τμήμα της δραστηριότητάς του αποτέλεσαν οι ηχογραφήσεις που περιλαμβάνουν το σύνολο μουσικής δωματίου του Ν. Σκαλκώτα στη σουηδική εταιρεία BIS αλλά και έργα των Σισιλιάνου, Δραγατάκη, Λιάλιου, Νεζερίτη, καθώς και τα κουαρτέτα του Ρεσπίγκι. Με το Νέο Ελληνικό Κουαρτέτο συνεργάστηκε και η μέτζο Στέλλα Ντουφεξή, δουλειά που απέσπασε διθυραμβικές κριτικές από το έγκυρο περιοδικό Strad.
«Το έντυπο αυτό είναι πολύ σημαντικό», μας λέει ο κ. Δεμερτζής. «Το διάβαζε και ο Σέρλοκ Χολμς, ο οποίος έπαιζε βιολί…», συμπληρώνει με νόημα.
Σήμερα δεν υπάρχει πια και όπως υποστηρίζει ο Γιώργος Δεμερτζής η απόφαση της διάλυσης ήρθε όταν τα μέλη αποφάσισαν ότι είχε κλείσει ο κύκλος και όχι λόγω της οικονομικής κρίσης: «Η Ελλάδα πάσχει στο θέμα της παιδείας και ιδιαίτερα στον τομέα της κλασικής μουσικής όπου η κοινωνία ακόμα δεν την έχει αγκαλιάσει και θα χρειαστούν χρόνια και προσπάθεια για να γίνει κάτι τέτοιο. Δυστυχώς –και αυτό ισχύει και για την περίπτωση του Χρήστου Λαμπράκη– η έμφαση δόθηκε από ένα σημείο και μετά στην κτιριολογική υποδομή και όχι στη μουσική εκπαίδευση των παιδιών. Συνεπώς είναι ευεξήγητη η σημερινή κατάσταση και το χάσμα που χωρίζει τον μέσο Ελληνα από αυτό που λέμε κλασική μουσική, όπως και η δυσκολία των μουσικών να σταδιοδρομήσουν σε μια χώρα που όχι μόνο δοκιμάζεται από την κρίση αλλά δεν ανέπτυξε ποτέ σοβαρό δεσμό με αυτό το είδος».