Είναι χειμώνας στο δάσος του Φοντενεμπλό, αλλά το χιόνι, ένα λευκό τεράστιο σεντόνι που απλώνεται στη σκηνή, δεν λέει να στρώσει. Τσαλακωμένο μπλέκει στα πόδια της χορωδίας και δυσκολεύει την κατάσταση. Πάνω σε αυτό το φαινομενικά άσπιλο χιόνι πρέπει να ρίξουν οι ευγενείς τα γούνινα πανωφόρια τους για να βαδίσει η Ελισάβετ των Βαλουά, κόρη του βασιλιά της Γαλλίας και μέλλουσα σύζυγος του Φιλίππου Β΄, βασιλιά της Ισπανίας.
Αλλά στην τεχνική πρόβα που παρακολουθούμε –το πρώτο «πέρασμα» της παράστασης με ολόκληρο τον θίασο επί σκηνής, με κοστούμια, σκηνικά, φωτισμούς σε αρχική δοκιμασία, περίπου μια εβδομάδα πριν από την πρεμιέρα– τα παλτά δεν σχηματίζουν ένα κομψό μονοπάτι· μάλλον μια άμορφη στοίβα. Ο Ντάνιελ Ντούνερ, που έχει αναλάβει την αναβίωση της σκηνοθεσίας του σερ Νίκολας Χάιτνερ, πετάγεται από τη θέση του στην πλατεία και διακόπτει τη ροή της πρόβας. Το ύφασμα ισιώνει πάλι, οι χορωδοί-υπήκοοι επιστρέφουν στις θέσεις τους, η Μπάρμπαρα Φρίτολι – Ελισάβετ Βαλουά αρχίζει πάλι την άρια. Και τα πανωφόρια επιτέλους στρώνονται σωστά. Αλλά αυτή τη φορά, δυο παιδιά με κεριά εμφανίζονται πριν την ώρα τους στο προσκήνιο. Διακοπή.
Ο μαέστρος
Από τον εκνευρισμό των επαναλήψεων μόνον ο μαέστρος Φιλίπ Ωγκέν μοιάζει να μην επηρεάζεται. Παραμένει ήρεμος και δίνει τραγουδιστά το σημείο από το οποίο πρέπει να ξεκινήσουν όλοι. Αλλωστε σε μια τεχνική πρόβα, στην οποία λείπει η ορχήστρα και μόνον η πιανίστα Σοφία Ταμβακοπούλου συνοδεύει μουσικά τους τραγουδιστές, εκείνος δεν έχει λόγο να άγχεται. Η προετοιμασία χρειάζεται ακόμη πολύ κόπο και χρόνο μέχρι να βρεθεί η ισορροπία ανάμεσα στους ερμηνευτές, να δημιουργηθεί ο απαραίτητος σύνδεσμος μεταξύ των συντελεστών, και όλα να συντονιστούν σωστά, σαν χορογραφία, με την ευαισθησία της μουσικής.
Αυτή τη δημιουργική αναστάτωση επιτείνει η πολυγλωσσία των συντελεστών της παραγωγής. Ο «Ντον Κάρλο», η σημαντικότερη μεγαλόπρεπη όπερα του Βέρντι που σήμερα το βράδυ ξεκινάει τις παραστάσεις της στην Εθνική Λυρική Σκηνή, αποτελεί συμπαραγωγή της Βασιλικής Οπερας του Λονδίνου, της Μετροπόλιταν Οπερας της Νέας Υόρκης, της Εθνικής Οπερας της Νορβηγίας, και πρωτοπαρουσιάστηκε στο Κόβεντ Γκάρντεν το 2008. Βασισμένη στο ομώνυμο έργο του Φρίντριχ Σίλερ, είναι γεμάτη εντυπωσιακές άριες, ντουέτα και επιβλητικά σύνολα, ενώ για την παρουσίασή της στην Ελλάδα έχει εξασφαλιστεί μια διανομή κορυφαίων πρωταγωνιστών διεθνούς επιπέδου. Πρόκειται για μια πραγματικά υψηλή μουσική συνάντηση που πραγματοποιείται μέσα στο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον της όπερας, στο οποίο πλέον η χώρα μας συμμετέχει με αξιώσεις.
Ολα ετούτα ταιριάζουν απόλυτα με την πολυεθνική ιστορία του έργου: «Ο “Ντον Κάρλο” είναι όπερα ενός Ιταλού συνθέτη, βασισμένη σε ποιητικό κείμενο δύο Γάλλων, το οποίο στηρίζεται στο θεατρικό έργο ενός Γερμανού που είναι εμπνευσμένο από ιστορικά γεγονότα τα οποία αφορούν την Ισπανία. Κατά μία έννοια, λοιπόν, είναι μια πολυεθνική περιπέτεια, ενδεικτική του κοσμοπολίτη Βέρντι αλλά και απολύτως χαρακτηριστική του γούστου μιας μητρόπολης, όπως υπήρξε το Παρίσι τα χρόνια που γράφηκε η όπερα», σχολιάζει ο μουσικολόγος Νίκος Α. Δοντάς.
«Πώς αισθάνεστε ως καλλιτέχνις δουλεύοντας σε ανάλογες διεθνείς παραγωγές», ρωτάμε την Μπάρμπαρα Φρίτολι, μία από τις κορυφαίες Ιταλίδες σοπράνο, η οποία έχει εμφανιστεί περισσότερες από 80 φορές στη Μετροπόλιταν Οπερα, έχει συνεργαστεί με μεγάλους μαέστρους και έχει ερμηνεύσει τον συγκεκριμένο ρόλο στην Ιταλία, στη Νέα Υόρκη, στο Παρίσι και στο Βερολίνο. «Φέτος συμπληρώνω τριάντα χρόνια καριέρας», απαντά. «Εχω δουλέψει σε πολλές χώρες, με τραγουδιστές διαφορετικών εθνικοτήτων και αυτό μου αρέσει πολύ. Μαθαίνουμε ο ένας από τον πολιτισμό του άλλου, συγκρίνουμε τη γλώσσα μας, την ιστορία μας, τα αστεία μας, το φαγητό μας. Και μερικές φορές δημιουργούμε αχώριστες φιλίες. Σε αυτή την παραγωγή έχουμε Αγγλο σκηνοθέτη, Γάλλο διευθυντή ορχήστρας, και έναν ιταλο-αργεντινο-ελληνο-ρωσικό θίασο. Η μουσική δίνει το καλύτερο παράδειγμα ειρηνικής συνύπαρξης: μια κοινή γλώσσα που ενώνει».
Η υψίφωνος Μπάρμπαρα Φρίττολι ερμηνεύει τον ρόλο της Ελισάβετ των Βαλουά. VALERIA ISAEVA
«Δεν είναι πάντοτε εύκολη η συνεργασία σε διεθνές επίπεδο, γίνεται όμως προκλητική», σχολιάζει η μέτζο σοπράνο Εκατερίνα Γκουμπάνοβα, που ερμηνεύει στην πρώτη διανομή τον ρόλο της Πριγκίπισσας του Εμπολι – τον πρωτοτραγούδησε το 2017 με επιτυχία στην Εθνική Οπερα των Παρισίων. «Πρέπει να ταξιδεύεις πολύ, να συνηθίσεις τις αλλαγές της ώρας και τις διαφορές στο κλίμα. Πρέπει να μάθεις να συνεννοείσαι σε πολλές γλώσσες και κυρίως να αντέχεις τη ζωή μακριά από το σπίτι και την οικογένειά σου. Πάντως, προκειμένου να μη δημιουργούνται παρανοήσεις, πριν ταξιδέψω σε κάποιες χώρες, όπως το εξωτικό Κατάρ για παράδειγμα, κάνω μια μικρή έρευνα για τις συνήθειές τους. Ή όταν βρίσκομαι στην Ιταλία, περιμένω έναν πιο χαώδη τρόπο οργάνωσης σε σχέση με τη Γερμανία. Εντέλει μαθαίνεις να το παίρνεις πιο χαλαρά».
Τον ρόλο του Ροντρίγκο παρουσιάζουν δύο κορυφαίοι Ελληνες βαρύτονοι, ο Δημήτρης Πλατανιάς, που τον πρωτοτραγούδησε στη Λισσαβώνα και ο Τάσης Χριστογιαννόπουλος, o οποίος τον έχει ερμηνεύσει σε Φρανκφούρτη, Στρασβούργο, Ντίσελντορφ και Μπορντό. Εξακολουθεί, παρά την εμπειρία του στον συγκεκριμένο ρόλο, να μελετά για κάθε νέα παραγωγή, ρωτάμε τον κύριο Χριστογιαννόπουλο. «Είμαι πλέον τριάντα χρόνια σολίστας και όμως συνεχίζω αδιαλείπτως τη μελέτη», απαντά. «Και αυτό δεν αφορά μόνον τον συγκεκριμένο ρόλο. Μελετώντας, μου αποκαλύπτονται κάθε φορά νέα υλικά, ένας βαθύς πλούτος. Χωρίς την προετοιμασία, θα έχανα από την ίδια τη χαρά της μουσικής».
Συζητάμε για τη σημασία των μετακλήσεων και των μετακινήσεων στον παγκόσμιο χάρτη που πλέον καλύπτει η όπερα. Ο ίδιος, αν και πολυταξιδεμένος επαγγελματικά, υποστηρίζει ότι μια διεθνής καριέρα δεν αποτελεί απόδειξη καλλιτεχνικής αξίας. Στο παρελθόν έλειπε από την Ελλάδα σχεδόν δέκα μήνες τον χρόνο. Πλέον, μοιράζει τις εμφανίσεις του εντός και εκτός της χώρας, καθώς η ΕΛΣ παρουσιάζει πολλές και μεγάλες παραγωγές. «Η διεθνής παρουσία αποτελεί κατά κύριο λόγο απόρροια προσωπικών επιλογών», τονίζει. «Μια στάση ζωής που εμπεριέχει σημαντικές χαρές αλλά επίσης κούραση και μοναξιά. Η όπερα είναι μια διεθνής γλώσσα, και στις μέρες μας μια διεθνής αγορά. Οσοι κινούμαστε σε αυτόν τον κόσμο, μοιραία πρέπει να αντέξουμε τη ζωή του ταξιδιώτη. Αλλά ταυτόχρονα μαθαίνουμε από τις εμπειρίες μας και βγαίνουμε καλλιτεχνικά πλουσιότεροι».
«Ντον Κάρλο» του Τζουζέπε Βέρντι. Παραστάσεις 8, 13, 15, 19, 21, 28/12 και 2, 5/1. Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος Εθνικής Λυρικής Σκηνής, Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος.