Ηταν ακριβώς πριν από 20 χρόνια όταν μια μεγάλη αποστολή μάς οδήγησε στην Οδησσό για τα εγκαίνια του παραρτήματος του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού. Μια πόλη ήσυχη, πανέμορφη μέσα στην παραίτησή της, σαν μια ξεχασμένη μικρή Βιέννη, αλλά απλωμένη, με ορίζοντα. Η φημισμένη σκάλα του θωρηκτού Ποτέμκιν, όπως την αγαπήσαμε από τη βουβή ταινία του Σεργκέι Αϊζενστάιν με το νευρώδες μοντάζ, όπου οι στρατιώτες του τσάρου έσφαζαν τον λαό, έμοιαζε ανώδυνη και απολύτως φιλική για την καταπράσινη πόλη και τους κατοίκους της, που ξεχύνονταν τα απογεύματα στα τεράστια πλατύσκαλα.
Επειτα ήταν και όλα αυτά τα κτίρια. Από το Αρχαιολογικό Μουσείο με τα χνάρια του ελληνικού πολιτισμού, το μέγαρο της οικογένειας Τολστόι, την εντυπωσιακή Οπερα που ξαναχτίστηκε στη διάρκεια της κυβέρνησης του δημάρχου Μαρασλή, το Πασάζ με το μπαρόκ στυλ του 19ου αιώνα έως την ελληνορθόδοξη εκκλησία της Αγίας Τριάδας (1795) του Ιταλού αρχιτέκτονα Φραπόλι, που ζούσε τον δικό της παλμό.
Η ανασυγκρότηση της πόλης μετά τη διάλυση της τότε Σοβιετικής Ενωσης ήταν δειλή, αλλά φανερή, όπως η εσωστρέφεια και η συστολή στα μάτια των κατοίκων. Μαζί και η άνεση των ισχυρών της μαφίας που είχαν αναλάβει πόστα στα καζίνο που ξεφύτρωναν.
Μα η μεγαλύτερη έκπληξη για όλους μας ήταν το πρωινό στην οδό Κράσνι 18. Εγκαίνια όπως όλα, αλλά με μια βουβή συγκίνηση από κάποιους παλιούς Ελληνες της πόλης που τα κουτσοβόλευαν με τα ελληνικά, αλλά και από παιδιά που μάθαιναν τη γλώσσα μας. Ψηλά, ωραία κορίτσια που δεν είχαν επίγνωση της ομορφιάς τους, δακρυσμένα να μας παρακαλούν να τους στείλουμε βιβλία, σύγχρονη λογοτεχνία και ελληνική μουσική. Ηξεραν αρχαία, ποιήματα του Καβάφη, του Σεφέρη, την ιστορία της Φιλικής Εταιρείας (φέτος συμπληρώνονται 200 χρόνια από την ίδρυσή της), τους πρωτεργάτες της, τον ρόλο των Ελλήνων στην οικοδόμηση της πολυεθνικής Οδησσού και ειδικότερα του Γρ. Μαρασλή.
Το σπίτι του, άλλωστε, είναι ένα από τα τρία διατηρητέα κτίρια του Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού που επισκέπτονται οι κάτοικοι της πόλης την 25η Μαρτίου. Εκεί λειτουργεί και μια εντυπωσιακή δανειστική βιβλιοθήκη με περισσότερους από 6.000 τίτλους, στην οποία καταφεύγουν κυρίως οι νέοι.
Είναι ορισμένες μόνον εικόνες από την Ουκρανία, 20 χρόνια πριν. Ποτέ δεν τις είδαμε στην τηλεόραση, κανείς δεν μας μίλησε για το ελληνικό στοιχείο της Οδησσού, όσους έμειναν, όσους ξέχασαν, όσους μας εκτιμούν. Αντίθετα, παρακολουθούμε σχεδόν λαίμαργα τις εικόνες που εναλλάσσονται, της καταστροφής, της σφαγής, των θυμάτων και από τις δύο πλευρές, της διχασμένης ψυχοσύνθεσης που κρατάει πολλά χρόνια πίσω. Το πλάνο «Σκοτώστε την, επιτέλους, να σκάσει» που αποτύπωσε κάποια κάμερα, σοκαριστικό και απάνθρωπο, καθρεφτίζει όλο το μένος των ανθρώπων όταν γίνονται λυσσαλέοι εχθροί σε έναν εμφύλιο.