Πριν από μερικούς μήνες μεγάλος δήμος της Αττικής ανέθεσε απευθείας την προμήθεια φρέσκου γάλακτος για τους εργαζομένους του, σύμβαση που ξεπερνούσε τις 80.000 ευρώ, επικαλούμενος κατεπείγουσα ανάγκη. Οχι, δεν εμφάνισαν ξαφνικά έλλειψη ασβεστίου οι υπάλληλοι του εν λόγω δήμου, ούτε έγινε κάποια πλημμύρα ή σεισμός ή πυρκαγιά που να καταστρέψει ήδη αγορασθείσες ποσότητες. Η Ενιαία Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Συμβάσεων (ΕΑΑΔΗΣΥ) γνωμοδότησε αρνητικά.
Σε άλλο δήμο, αυτή τη φορά στην περιφέρεια, διαπιστώθηκε ότι εκτός των γνωστών δρομολογίων που έπρεπε να κάνει λεωφορείο που είχε μισθωθεί για τη μεταφορά μαθητών από απομακρυσμένα χωριά στο σχολείο τους, χρειάστηκε να κάνει και ακόμη ένα δρομολόγιο για έναν καινούργιο μαθητή. Τι έκανε ο δήμος; Κατέφυγε στη γνωστή λύση της απευθείας ανάθεσης. Κι αυτό παρά τη δυνατότητα που υπάρχει για πρόβλεψη ρήτρας τροποποίησης της σύμβασης κατά την εκτέλεση, η οποία μπορεί να περιληφθεί στην αρχική διακήρυξη του σχετικού διαγωνισμού.
Τα παραπάνω παραδείγματα είναι μόνο μερικά από τα πολλά που δείχνουν ότι είτε λόγω άγνοιας είτε λόγω σκοπιμότητας επιχειρείται και προφανώς –σε αρκετές περιπτώσεις– επιτυγχάνεται από τους επιτηδείους η κατασπατάληση του δημοσίου χρήματος μέσω των περίφημων κρατικών προμηθειών. Μάλιστα, τα «κρούσματα» δεν εντοπίζονται μόνο στους δήμους, αν και είναι οι «συνήθεις ύποπτοι», αλλά φτάνουν και μέχρι την κεντρική διοίκηση. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα υπουργείου που επικαλέστηκε κατεπείγουσα ανάγκη για την προμήθεια θερμικών καμερών κόστους 5 εκατ. ευρώ για την αντιμετώπιση των μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών. Η ΕΑΑΔΗΣΥ απάντησε ότι το πρόβλημα είναι γνωστό από το 2014 κι επομένως η προμήθεια θα μπορούσε να είχε γίνει κανονικά με ανοιχτό διαγωνισμό. Ας συμπληρώσουμε, δε, ότι ειδικά το 2020 οι ροές ήταν εξαιρετικά μειωμένες, λόγω COVID-19, κατά 80% σε σύγκριση με το 2019.
Μεγάλη, βεβαίως, ευθύνη καταλογίζει η ΕΑΑΔΗΣΥ στην έκθεση πεπραγμένων της για το έτος 2020 και στη νομοθετική εξουσία, αφήνοντας ταυτόχρονα να εννοηθεί ότι έγινε κατάχρηση των έκτακτων συνθηκών που προκάλεσε η πανδημία. «Παρά τις προσπάθειες προς την κατεύθυνση του εξορθολογισμού της νομοπαραγωγικής λειτουργίας, στον τομέα των δημοσίων συμβάσεων, όπως και κατά τα προηγούμενα έτη, έτσι και κατά το 2020 καταγράφηκε αύξηση των παρεκκλίσεων από τους γενικούς κανόνες ανάθεσης, χωρίς να αιτιολογείται πάντα η καταλληλότητα και η αναγκαιότητά τους σε σχέση με τον επιδιωκόμενο σκοπό», υποστηρίζει η ΕΑΑΔΗΣΥ και προσθέτει: «Από τους 44 συνολικά νόμους που υιοθετήθηκαν το 2020 και περιείχαν διατάξεις που άπτονται δημοσίων συμβάσεων, οι 33 προβλέπουν παρεκκλίσεις από την κείμενη νομοθεσία. Πέραν των πέντε νόμων που κύρωσαν τις
Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου που συνδέονται με τον κορωνοϊό, σε 28 επιπλέον νόμους περιελήφθησαν επιμέρους εξαιρετικές ρυθμίσεις. Οι τομείς στους οποίους αφορούν κυρίως οι ρυθμίσεις αυτές, συμπεριλαμβανομένης και της παρέκκλισης της γνωμοδοτικής αρμοδιότητας της Αρχής, είναι αυτοί της αντιμετώπισης έκτακτων αναγκών στο πλαίσιο της αντιμετώπισης των προσφυγικών – μεταναστευτικών ροών και της συνακόλουθης προσφυγικής – μεταναστευτικής κρίσης, της μεταφοράς μαθητών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, της δακοκτονίας, της υγείας, της προμήθειας ειδών αρτοτροφοδοσίας καταστημάτων κράτησης, σωφρονιστικών και θεραπευτικών καταστημάτων, της προμήθειας καυσίμων από υπηρεσίες Λιμενικού Σώματος και προμήθειες και υπηρεσίες από τους κατά τόπους πλοηγικούς σταθμούς».
Και εάν στις παραπάνω περιπτώσεις νομοθετήθηκε το «προσπέρασμα» της ΕΑΑΔΗΣΥ, υπάρχουν και περιπτώσεις όπου απλώς την… ξέχασαν. Αν και βάσει νόμου η ανεξάρτητη αρχή πρέπει να εκδώσει γνώμη πριν κατατεθούν στη Βουλή νομοσχέδια που περιλαμβάνουν διατάξεις για δημόσιες συμβάσεις, επτά υποβλήθηκαν στην ΕΑΑΔΗΣΥ την ίδια ημέρα ή μία ημέρα πριν κατατεθούν στη Βουλή, ενώ τέσσερα νομοσχέδια κατατέθηκαν χωρίς να υποβληθούν στην ανεξάρτητη αρχή.
Από τη νέα χρονιά, μάλλον, έτσι κι αλλιώς κάτι τέτοιο δεν θα απαιτείται ή εάν συμβαίνει η γνώμη θα δίνεται από τη νέα ενιαία αρχή που θα δημιουργηθεί και θα προκύψει από την ενοποίηση της ΕΑΑΔΗΣΥ με την Αρχή Εξέτασης Προδικαστικών Προσφυγών (ΑΕΠΠ), όπως τουλάχιστον αποφάσισε το υπουργικό συμβούλιο στις 30 Ιουνίου. Θέμα για το οποίο ο πρόεδρος της ΕΑΑΔΗΣΥ κ. Γεώργιος Καταπόδης δεν κρύβει τη δυσαρέσκειά του. Στο μήνυμά του που συνοδεύει την έκθεση πεπραγμένων 2020 τονίζει ότι «η παρούσα είναι –πιθανώς– η τελευταία έκθεση πεπραγμένων της ΕΑΑΔΗΣΥ (με δύο “Α”), η οποία θα καταργηθεί», εννοώντας φυσικά ότι αυτό που θα καταργηθεί θα είναι το «ανεξάρτητη». Ο ίδιος επισημαίνει ότι με το προωθούμενο σχέδιο νόμου οι αρμοδιότητες της ΕΑΑΔΗΣΥ εν μέρει μεταφέρονται στη νέα ενιαία αρχή με προφανή κίνδυνο την περαιτέρω συρρίκνωση και πιθανή μεταφορά τους σε άλλο φορέα ή Αρχή, όπως π.χ. οι σημαντικές γνωμοδοτικές ή/και ελεγκτικές της αρμοδιότητες, και κάποιες επιστρέφουν στα υπουργεία.