Ωριμα έργα αποθήκευσης 1.500 MW που είχαν «παγώσει» με υπουργική απόφαση τον Ιούνιο του 2021 και επιπλέον άδειες για συνολική ισχύ άνω των 15 GW «ξεκλειδώνει» το νομοσχέδιο του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας για τη δεύτερη φάση εκσυγχρονισμού και απλοποίησης των αδειοδοτικών διαδικασιών ΑΠΕ. Περιλαμβάνει επίσης ρυθμίσεις που θεραπεύουν το κρίσιμο ζήτημα της έλλειψης επαρκούς διαθέσιμου ηλεκτρικού χώρου στα ηλεκτρικά δίκτυα για τη μεταφορά της παραγόμενης πράσινης ενέργειας, ενώ παρέχει ακόμη μεγαλύτερη ευελιξία στην ανάπτυξη μικρών αιολικών και φωτοβολταϊκών έργων.
Το νομοσχέδιο, που αναμένεται να βγει μέσα στις επόμενες ημέρες σε δημόσια διαβούλευση και έχει στη διάθεσή της η «Κ», θα πάρει τον δρόμο για τη Βουλή λίγο πριν η Ε.Ε. ανακοινώσει τον Μάιο το «νέο ενεργειακό σύμφωνο» για την επιτάχυνση των ΑΠΕ, με στόχο να κινητοποιήσει τα κράτη-μέλη σε αυτή την κατεύθυνση, αίροντας κάθε εμπόδιο. Η επιτάχυνση των ΑΠΕ αποτελεί για την Ε.Ε. το «κλειδί» για την απεξάρτησή της από τα ορυκτά καύσιμα και κυρίως από το ρωσικό φυσικό αέριο, και δρομολογεί νέους όρους ανάπτυξης των έργων ΑΠΕ και υποδομών δικτύου που θα διασφαλίζουν ότι πρόκειται για επενδύσεις δημοσίου συμφέροντος, προκειμένου να τους παρέχεται η ευνοϊκότερη δυνατή διαδικασία σχεδιασμού και αδειοδότησης.
Εν αναμονή των νέων ευρωπαϊκών κατευθύνσεων, τις οποίες προφανώς θα νομοθετήσει σε επόμενο στάδιο, η Ελλάδα επιταχύνει τον μέχρι τώρα βηματισμό της διορθώνοντας αστοχίες και κυρίως ανοίγοντας τον δρόμο για τις κρίσιμες επενδύσεις αποθήκευσης όχι μόνο για την ανάπτυξη των ΑΠΕ, αλλά και την ενίσχυση του ανταγωνισμού στη χονδρεμπορική αγορά ηλεκτρισμού προς όφελος των καταναλωτών. Η τεχνολογία της αποθήκευσης συμβάλλει εξ ορισμού στην ανάπτυξη των ΑΠΕ, αφού μπορεί να αποθηκεύει την ενέργεια που θα παράγεται από τον ήλιο και τον άνεμο, και να την επιστρέφει στο σύστημα όταν υπάρχει ανάγκη, ενώ παράλληλα διαθέτει την ευελιξία να παρέχει στο σύστημα επικουρικές υπηρεσίες, όπως κάνουν σήμερα οι περιορισμένες μονάδες φυσικού αερίου.
Το νομοσχέδιο ορίζει δύο μεγάλες κατηγορίες έργων αποθήκευσης: Σταθμούς αμιγούς αποθήκευσης (μπαταρίες) που μπορούν να εγκατασταθούν σε οποιοδήποτε σημείο και να συνδεθούν με το δίκτυο με μια απλή αδειοδοτική διαδικασία, και σταθμούς αποθήκευσης που συνδυάζονται με έργα ΑΠΕ. Η δεύτερη αυτή κατηγορία χωρίζεται σε δύο υποκατηγορίες: α) Σταθμούς που δεν απορροφούν ενέργεια από το δίκτυο (η αποθήκη είναι πίσω από τον σταθμό ΑΠΕ), και β) σταθμούς αποθήκευσης που μπορούν και να δίνουν ενέργεια στο δίκτυο και να απορροφούν από αυτό. Η πρώτη κατηγορία εντάσσεται στο καθεστώς επενδυτικής ενίσχυσης και έχει διασφαλιστεί συνολική επιδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης ύψους 200 εκατ. ευρώ για έργα συνολικής ισχύος 800-900 MW. Αναμένεται η έγκριση του μοντέλου διεξαγωγής των διαγωνισμών από την Κομισιόν, το οποίο, σύμφωνα με τη γ.γ. Ενέργειας Αλεξάνδρα Σδούκου, έχει προσυμφωνηθεί με την Ευρωπαϊκή Αρχή Ανταγωνισμού (DGcomp) και θα υποβληθεί και επισήμως προς έγκριση τις επόμενες ημέρες.
Σταθμοί αποθήκευσης με έργα ΑΠΕ που δεν απορροφούν ενέργεια από το δίκτυο θα μπορούν να λάβουν λειτουργική επιδότηση, συμμετέχοντας στους κοινούς διαγωνισμούς για έργα ΑΠΕ που έχει εγκρίνει η Ε.Ε. για την Ελλάδα, συνολικής ισχύος 4,2 GW μέχρι το 2025. Η τρίτη κατηγορία, τέλος, (κατανεμόμενες μονάδες) συμμετέχει στην αγορά προσφέροντας υπηρεσίες ευελιξίας. Και οι δύο τελευταίες κατηγορίες εντάσσονται στο πολύπλοκο αδειοδοτικό πλαίσιο των έργων ΑΠΕ. Αν και στις μεταβατικές διατάξεις του νομοσχεδίου προβλέπεται προτεραιότητα στη δέσμευση χώρου στο δίκτυο για έργα που δεν το επιβαρύνουν, χαρακτηριστικό των έργων αποθήκευσης, η αγορά διατηρεί επιφυλάξεις διότι δεν γίνεται σαφής αναφορά.
Η δραστηριότητα της αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας, σύμφωνα με το νομοσχέδιο, επιτρέπεται σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα στα οποία έχει χορηγηθεί άδεια αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας ή έχουν νομίμως εξαιρεθεί από την υποχρέωση αυτή, δηλαδή σταθμούς με ισχύ μικρότερη του 1 MW.
«Ξεπαγώνουν» έργα αποθήκευσης ενέργειας 1.500 MW – Επιπλέον, θα δοθούν άδειες για συνολική ισχύ άνω των 15 GW.
Αύξηση ηλεκτρικού χώρου
Η ανάπτυξη έργων αποθήκευσης θα συνδράμει σε μεγάλο βαθμό και στην επίλυση του προβλήματος που συνδέεται με την έλλειψη ηλεκτρικού χώρου στα δίκτυα, τα οποία αναπτύσσονται με χαμηλότερο ρυθμό απ’ ό,τι οι ΑΠΕ και που το νομοσχέδιο επιχειρεί να θεραπεύσει με ρυθμίσεις μεσο-βραχυπρόθεσμου χαρακτήρα. Ο διαθέσιμος ηλεκτρικός χώρος σήμερα, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΑΔΜΗΕ, ανέρχεται σε περίπου 17 GW. Με τα έργα που υλοποιεί και σχεδιάζει ο ΑΔΜΗΕ έως το 2030 ο χώρος αυτός θα ανέλθει σε 28,6 GW για τη λειτουργία ΑΠΕ σε ολόκληρο το σύστημα μεταφοράς. Δηλαδή θα υπάρξει μια αλματώδης αύξηση της τάξης του 70% σε σχέση με τη σημερινή κατάσταση. Με αυτόν τον τρόπο θα υπερκαλυφθεί κατά 3,6 GW ο φιλόδοξος στόχος των 25 GW που εκτιμάται ότι θα τεθεί για το 2030, στο πλαίσιο του αναθεωρημένου Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ). Ο ηλεκτρικός χώρος που έχει καταληφθεί από σταθμούς ΑΠΕ ανέρχεται μέχρι στιγμής σε 19,6 GW. Εξ αυτών, τα 8,5 GW αφορούν σε εν λειτουργία ΑΠΕ και τα υπόλοιπα 10,7 GW σε ενεργές προσφορές σύνδεσης. Από τον Ιανουάριο του 2021 μέχρι σήμερα η συνολική ισχύς των αιτημάτων έκδοσης οριστικών προσφορών σύνδεσης που έχουν υποβληθεί ανέρχεται σε 19,3 GW, η οποία είναι σχεδόν ίση με τον ήδη κατειλημμένο χώρο (19,6 GW).
Για να αντιμετωπιστεί ο ετεροχρονισμός ανάπτυξης έργων μεταφοράς και διείσδυσης των ΑΠΕ, το νομοσχέδιο στο άρθρο 10 δίνει τη δυνατότητα στον διαχειριστή κατόπιν απόφασης της ΡΑΕ να επιβάλει περιορισμό έγχυσης ισχύος σε ποσοστό έως και 5% της ετήσιας δυναμικότητας σταθμών ΑΠΕ, όταν απειλείται η ευστάθεια του συστήματος. Η ρύθμιση αυτή δίνει ουσιαστικά τη δυνατότητα καλύτερης αξιοποίησης των υφιστάμενων υποδομών δικτύου, αφού για την έγκριση όρων σύνδεσης ο ΑΔΜΗΕ λαμβάνει υπόψη του και δεσμεύει αντίστοιχα χώρο με βάση την ονομαστική ισχύ ενός έργου, με αποτέλεσμα να εμφανίζεται δεσμευμένος πολύ μεγαλύτερος ηλεκτρικός χώρος από αυτόν που πραγματικά καταλαμβάνει το έργο, δεδομένου ότι δεν δουλεύει πάντα στην πλήρη ισχύ του. Η αγορά χαρακτηρίζει θετικό το μέτρο των περικοπών, υπό την προϋπόθεση ότι η χρήση του θα είναι λελογισμένη ώστε να μην καταστήσει μη βιώσιμες τις επενδύσεις, κάτι που γίνεται σε πολλές περιπτώσεις στο νησιωτικό σύστημα της χώρας. «Οι προσφορές και οι συμβάσεις σύνδεσης σταθμών ΑΠΕ και ΣΗΘΥΑ του διασυνδεδεμένου συστήματος και δικτύου δύνανται να περιλαμβάνουν ειδικό όρο, ο οποίος επιτρέπει την επιβολή λειτουργικών περιορισμών στην έγχυση ηλεκτρικής ενέργειας και ισχύος (“περιορισμοί έγχυσης”), εφόσον έτσι επιτυγχάνεται η βέλτιστη αξιοποίηση του διαθέσιμου δυναμικού ΑΠΕ και ΣΗΘΥΑ, καθιστώντας δυνατή την πρόσβαση σταθμών ΑΠΕ και ΣΗΘΥΑ συνολικά μεγαλύτερης ισχύος», αναφέρει χαρακτηριστικά το άρθρο 10.
Ιδιωτικό δίκτυο
Το αμέσως επόμενο άρθρο (11) διευρύνει το πλαίσιο κατασκευής ιδιωτικού δικτύου που προβλέπει υπό προϋποθέσεις ο νόμος 4001/2011. Με το νέο πλαίσιο, επενδυτές μπορούν να κατασκευάζουν ιδιωτικούς υποσταθμούς και γραμμές μεταφοράς, χωρίς να υποβάλλουν προηγούμενο αίτημα στον ΑΔΜΗΕ, και μάλιστα να διατηρήσουν στην κυριότητά τους το δίκτυο και την ευθύνη λειτουργίας και συντήρησής του. «Ο ενδιαφερόμενος δεν έχει δικαίωμα να αρνηθεί τη σύνδεση νέου παραγωγού στον Υ/Σ, εκτός αν συντρέχει περίπτωση έλλειψης χωρητικότητας του δικτύου ή του συστήματος και τεκμηριώνεται αιτιολογημένα από τον αρμόδιο διαχειριστή προς τη ΡΑΕ».
Το νομοσχέδιο περιλαμβάνει, τέλος, ρυθμίσεις απλοποίησης της διαδικασίας τροποποίησης των αδειών ΑΠΕ, καθώς και απλοποίησης της σύμβασης σύνδεσης, η οποία διαχωρίζεται από την άδεια εγκατάστασης. Επιπλέον διευρύνει τα όρια ισχύος των μικρών έργων ΑΠΕ που εξαιρούνται από την έκδοση βεβαίωσης παραγωγού από 0,5 MW σε 1 MW.
Aγώνας δρόμου για να διασφαλιστεί η επάρκεια ρεύματος
Κυβέρνηση και επιχειρήσεις ενέργειας έχουν αποδυθεί τις τελευταίες ώρες σε δύο παράλληλους αγώνες δρόμου. Ο πρώτος είναι να «αποκωδικοποιήσουν» τον νέο τρόπο πληρωμής ρωσικού αερίου, με βάση το περιεχόμενο της επιστολής Gazprom που έλαβαν την Παρασκευή και να καταλήξουν σε ένα συμπέρασμα ως προς το εάν αντιβαίνει στις κυρώσεις που έχει επιβάλει η Ε.Ε. στη Μόσχα. Σε αυτό τον αγώνα δρόμου έχουν «συναθλητές» πολλές άλλες ισχυρές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, που έχουν λόγους –περισσότερους από την ελληνική– να μη θέλουν τη διακοπή του ρωσικού φυσικού αερίου. Ο δεύτερος είναι η ταχύτερη δυνατή υλοποίηση του σχεδίου έκτακτης ανάγκης που έχουν καταστρώσει, προκειμένου να διασφαλιστεί η επάρκεια ηλεκτρικής ενέργειας σε περίπτωση διακοπής των ροών φυσικού αερίου.
Οσον αφορά το πρώτο, η Gazprom στην επιστολή της περιγράφει τον νέο μηχανισμό πληρωμής, σύμφωνα με τον οποίο οι εταιρείες – πελάτες θα ανοίξουν δύο λογαριασμούς στην Gazprom Bank, έναν στον οποίο θα καταθέτουν τα ποσά σε ευρώ και έναν στον οποίο η ρωσική τράπεζα θα μεταβιβάζει τα ποσά, αφού τα έχει μετατρέψει σε ρούβλια. Σημειώνεται πως η Gazprom Bank έχει εξαιρεθεί από τις κυρώσεις και την αποκοπή από το σύστημα συναλλαγών Swift, ακριβώς για να μπορούν να πληρώνουν οι Δυτικοί το φυσικό αέριο που αγοράζουν. Οι λεπτομέρειες στις οποίες κρύβεται συνήθως ο διάβολος και οι οποίες πρέπει να αποσαφηνιστούν είναι εάν κατά τη μετατροπή των ευρώ σε ρούβλια, παραβιάζονται οι κυρώσεις που αφορούν την κεντρική τράπεζα της Ρωσίας. Η Gazprom στην επιστολή της διατείνεται πως οι όροι των συμβάσεων δεν αλλάζουν και δίνει 15ήμερη προθεσμία στους πελάτες της να προσαρμοστούν. Εάν αυτό δεν γίνει, θα σταματήσει την παράδοση αερίου.
Το Βερολίνο περιορίστηκε να πει πως εξετάζει τον νέο τρόπο πληρωμών. Το Παρίσι θεωρεί πως μάλλον δεν υπάρχει πρόβλημα επειδή οι ευρωπαϊκές εταιρείες θα πληρώνουν σε ευρώ και η μετατροπή σε ρούβλια θα γίνεται από την Gazprom Bank. Η αντίδραση της αγοράς φυσικού αερίου φαίνεται να πιστεύει πως δεν θα υπάρξει πρόβλημα ροών. Ωστόσο, επειδή ποτέ κανένας δεν μπορεί να είναι σίγουρος με τη Μόσχα, «τρέχουν» και τα σχέδια έκτακτης ανάγκης.
Μετ’ εμποδίων
Ωστόσο, εύκολες κι ακόμη περισσότερο φθηνές λύσεις δεν υπάρχουν. Οι βασικοί άξονες του σχεδίου περιλαμβάνουν πρόσθετα φορτία LNG, αύξηση της αποθηκευτικής δυναμικότητας της Ρεβυθούσας με την προσθήκη μιας νέας δεξαμενής (αγκυροβόληση ενός κατάλληλα διαμορφωμένου πλοίου στον προβλήτα του λιμανιού), συμφωνία μεταξύ ΔΕΣΦΑ και ιταλικής Snam για την αποθήκευση στρατηγικών αποθεμάτων LNG στις εγκαταστάσεις της Ιταλίας, ετήσιο πλάνο εξόρυξης λιγνίτη από τη ΔΕΗ για να λειτουργήσουν στο φουλ της δυναμικότητάς τους οι λιγνιτικές μονάδες της, αλλά και η λειτουργία πέντε μονάδων φυσικού αερίου με πετρέλαιο.
Ο ΔΕΣΦΑ διερευνά μέσα από επαφές με πλοιοκτήτες, traders και ναυπηγεία τις δυνατότητες αγοράς ετοιμοπαράδοτου FSU, οι οποίες είναι εξαιρετικά περιορισμένες, καθώς ψάχνουν κι άλλοι ,ενώ η προσφορά περιορίζεται σε μερικές δεκάδες. Εξετάζει επίσης τη δυνατότητα μετατροπής κάποιου πλοίου, κάτι που επίσης προϋποθέτει ότι ο πλοιοκτήτης του θα βρει διαθέσιμο ναυπηγείο για να κάνει τη μετατροπή. Ακόμη κι αν βρει, η μετασκευή θα πάρει κάποιους μήνες.
Εξετάζει επίσης και το σενάριο της αγοράς αντί της ενοικίασης, κάτι που θα εξαρτηθεί από παραμέτρους, όπως για πόσο διάστημα θα χρειαστεί, την εξέλιξη της ζήτησης φυσικού αερίου, τον προγραμματισμό λειτουργίας μονάδων φυσικού αερίου και λιγνιτικών. Ολα αυτά θα πρέπει να συνεκτιμηθούν και να ληφθούν αποφάσεις σε συνάντηση που θα έχει την ερχόμενη εβδομάδα η διοίκηση του ΔΕΣΦΑ με την πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΝ και τη ΡΑΕ. Το κόστος ξεπερνάει σε κάθε περίπτωση τα 100 εκατ. ευρώ, πλέον του κόστους προμήθειας LNG, που είναι συνάρτηση των ποσοτήτων και της τιμής που θα διαμορφωθεί στη διεθνή αγορά.
Δεν είναι όμως λιγότερο δύσκολη και η άσκηση της διασφάλισης στρατηγικών αποθεμάτων στην Ιταλία. Ο ΔΕΣΦΑ βρίσκεται σε συνεχείς επαφές με τη Snam και συζητάει για ποσότητες 1 δισ. κ.μ. αερίου, που αντιστοιχούν στο 15% της ετήσιας κατανάλωσης, που βάσει των αποφάσεων της Ε.Ε. θα πρέπει να διαθέτει η χώρα μας σε αποθέματα. Τις ποσότητες αυτές θα αποδεσμεύσει η Ιταλία από τον αγωγό Tap για να μπουν στο ελληνικό σύστημα εφόσον χρειαστεί. Η ελληνική πλευρά αναζητάει τρόπους που θα δεσμεύουν νομικά την Ιταλία γι’ αυτή την αποδέσμευση προκειμένου να μην παρακρατήσει τις ποσότητες, σε περίπτωση που η ίδια τις έχει ανάγκη.
Λιγνιτικές μονάδες
Τις δικές της δυσκολίες κουβαλάει και η λύση της λειτουργίας των διαθέσιμων 7 λιγνιτικών μονάδων της ΔΕΗ σε πλήρη δυναμικότητα και η διασφάλιση επαρκούς λιγνίτη, που αποτελεί προϋπόθεση. Στην πράξη αυτό σημαίνει ότι τα υπολειτουργούντα εδώ και δύο χρόνια λόγω της απολιγνιτοποίησης λιγνιτωρυχεία θα ανεβάσουν ταχύτητες, θα πάρουν μπροστά παροπλισμένα μηχανήματα που δεν έχουν συντηρηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα και βέβαια ότι οι καταπονημένες λόγω της παλαιότητας μονάδες της ΔΕΗ θα αντέξουν σε συνεχή λειτουργία.