Καθώς πλησιάζουν οι πρώτες αυξήσεις επιτοκίων στην Ευρωζώνη έπειτα από 11 χρόνια, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αναπτύσσει την πρώτη της γραμμή «άμυνας», τις ευέλικτες επανεπενδύσεις του προγράμματος PEPP, οι οποίες ενεργοποιήθηκαν την 1η Ιουλίου, δίνοντας περισσότερο βάρος στη στήριξη των ομολόγων του Νότου με «χρηματοδότηση» (και) από τα ομόλογα του Βορρά.
Ωστόσο παραμένει σαφές ότι χρειάζεται ένα πιο αξιόπιστο εργαλείο για να εμποδίσει η ΕΚΤ τον κατακερματισμό και ένα νέο «τεστ αντοχής και ανοχής» από τις αγορές. Αλλωστε, όπως σημειώνει στην «Κ» ο οικονομολόγος της HSBC, Φάμπιο Μπαλμπόνι, «η ύπαρξη ενός εργαλείου κατά του κατακερματισμού αποτελεί βασική προϋπόθεση για να μπορέσει η ΕΚΤ να αυξήσει τα επιτόκια, καθώς η έλλειψη ενός backstop στην Ευρωζώνη και η απόκλιση των δημοσιονομικών μεγεθών μεταξύ των χωρών, αφήνουν ορισμένες χώρες εκτεθειμένες στον κίνδυνο αύξησης του κόστους δανεισμού σε μη βιώσιμα επίπεδα».
Η πρόεδρος της ΕΚΤ, Κριστίν Λαγκάρντ, θα παρουσιάσει στις 21 Ιουλίου τον νέο αυτό μηχανισμό, για τη μορφή του οποίου έχει δεχθεί πολλές προτάσεις, αλλά σε καμία περίπτωση δεν υπάρχει συμφωνία. «Το νέο εργαλείο θα πρέπει, πρώτα και κύρια, να στοχεύει συγκεκριμένα και ξεκάθαρα στην αποκατάσταση των επιπέδων των spreads σύμφωνα με τα θεμελιώδη δημοσιονομικά στοιχεία των χωρών και να εφαρμόζεται με ευέλικτο τρόπο σε περιπτώσεις όπου τα spreads κινούνται υπερβολικά ή αυξάνονται πολύ γρήγορα», επισημαίνουν στην «Κ» οι αναλυτές της Scope Ratings, Αλεσάντρα Πόλι και Ντένις Σεν. «Ενα τέτοιο εργαλείο θα μπορούσε να διατηρήσει την ευελιξία του PEPP, συνοδευόμενη από μέτριες προϋποθέσεις οι οποίες θα εγγυώνται την ομαλή εφαρμογή, ενώ ταυτόχρονα μειώνει τον κίνδυνο για νομικές διαμάχες», όπως προσθέτουν.
Και επί του παρόντος, αυτό είναι το μεγαλύτερο θέμα και η μεγαλύτερη διαφωνία μεταξύ των μελών του διοικητικού συμβουλίου: οι όροι (conditionality) που θα απαιτηθούν από τα κράτη-μέλη για να επωφεληθούν από την αγορά ομολόγων στο πλαίσιο του νέου εργαλείου.
Η Λαγκάρντ κατέστησε σαφές στην ομιλία της στο φόρουμ της ΕΚΤ στη Σίντρα της Πορτογαλίας την περασμένη εβδομάδα ότι το νέο εργαλείο «θα περιέχει επαρκείς διασφαλίσεις για να διατηρήσει την ώθηση των κρατών-μελών προς μια υγιή δημοσιονομική πολιτική».
Ενα μέσο χωρίς όρους, όπως το Πρόγραμμα Αγοράς Τίτλων (SMP) του 2010, θεωρείται απίθανο, όπως απίθανο είναι επίσης ένα πρόγραμμα με πολύ επαχθείς όρους, όπως αυτοί που συνόδευαν το πρόγραμμα των Οριστικών Νομισματικών Συναλλαγών (ΟΜΤ) που θεσπίστηκε το 2012, ενόψει και των εκλογών το επόμενο διάστημα σε ευάλωτες χώρες, όπως η Ελλάδα και η Ιταλία.
Υπάρχει σίγουρα o κίνδυνος τα «γεράκια» του Βορρά να απαιτήσουν πιο αυστηρές προϋποθέσεις μεταρρυθμίσεων.
Η ΕΚΤ πρέπει συνεπώς να βρει τη «χρυσή τομή» και, σύμφωνα με πηγές, ένα πρόγραμμα ανάμεσα σε αυτά τα δύο είναι πιο πιθανό, δηλαδή να συνδέεται, για παράδειγμα, με τη συμμόρφωση των χωρών με τους όρους του Ταμείου Ανάκαμψης, τις γενικές συστάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για συγκεκριμένες χώρες ή με την αξιολόγηση από την ίδια την ΕΚΤ της βιωσιμότητας του χρέους, όπως έκανε με την Ελλάδα πριν από μερικά χρόνια.
Αν και υπάρχει σίγουρα o κίνδυνος τα «γεράκια» του Βορρά να απαιτήσουν πιο αυστηρές προϋποθέσεις μεταρρυθμίσεων, το νέο εργαλείο θα έχει τελικά ελαφρύτερους όρους, σημειώνει ο επικεφαλής Ευρώπης της εταιρείας πολιτικής συμβουλευτικής Eurasia Group, Μουτζτάμπα Ραχμάν. Διαφορετικά, δεν θα υπήρχε ανάγκη για νέο μέσο καθώς θα μπορούσε να ενεργοποιηθεί το OMT που ήδη υπάρχει.
Πράγματι, αξιωματούχοι στη Φρανκφούρτη υποστηρίζουν ότι ένα νέο μέσο σχεδιάζεται ακριβώς επειδή οι όροι του OMT ήταν πολύ δυσάρεστοι πολιτικά. Και με τις εκλογές να πλησιάζουν στην Ελλάδα και την Ιταλία, το OMT (ή ένα παρόμοιο μέσο) είναι πολύ «τοξικό» για να χρησιμοποιηθεί. Υπάρχει επίσης μια μεγάλη ευαισθητοποίηση σε όλα τα μέλη του Δ.Σ., ότι η αξιοπιστία της ΕΚΤ εξαρτάται από την ανακοίνωση ενός μέσου που κατευνάζει και δεν επιδεινώνει τις ανησυχίες των επενδυτών.
Κατά τον κ. Μπαλμπόνι της HSBC, για να λάβει το πράσινο φως από το Δ.Σ. και να αποφύγει τον κίνδυνο νομικής αμφισβήτησης, θα πρέπει το εργαλείο να έχει σίγουρα ορισμένες δεσμεύσεις. Κριτήρια «επιλεξιμότητας» που καθορίζονται ex ante –για παράδειγμα μια χώρα που βρίσκεται σε καλό δρόμο με την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων του Ταμείου Ανάκαμψης ή δεν είναι στο πλαίσιο της διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος της Ε.Ε.– θα ήταν πιο αποτελεσματικά από ό,τι η επιβολή όρων που πρέπει να συμφωνηθούν ex post (παρόμοιους με το OMT). Θα μείωναν την αβεβαιότητα στις αγορές σχετικά με το εάν θα χρησιμοποιηθεί πραγματικά.
Τα σενάρια
Η ΕΚΤ είναι πιθανό να συγκλίνει με τα προϋπάρχοντα μεταρρυθμιστικά σχέδια των χωρών, για παράδειγμα αυτά που διατυπώνονται στα σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, κατά την Eurasia. Εάν οι χώρες βρίσκονται σε καλό δρόμο για την εκταμίευση των κεφαλαίων της Ε.Ε., θα τους χορηγείται αυτόματη και άνευ όρων υποστήριξη αγοράς ομολόγων από την ΕΚΤ. Αυτό θα είχε δύο πλεονεκτήματα. Πρώτον, την ενίσχυση των μεταρρυθμίσεων που ενισχύουν την ανάπτυξη και που προωθεί το Ταμείο Ανάκαμψης. Δεύτερον, την αποφυγή επιβολής νέων σκληρών όρων σε χώρες της Νότιας Ευρώπης που θα επιδείνωναν τους κινδύνους κατακερματισμού. Μια άλλη πιθανότητα είναι η σύνδεση του νέου εργαλείου με την προσφυγή μιας χώρας στην προληπτική πιστωτική γραμμή του ESM. Αυτό θα συνεπαγόταν πολύ ελαφρύτερες δημοσιονομικές και πολιτικές προϋποθέσεις. Ωστόσο, η εμπλοκή του ESM σε οποιαδήποτε μορφή θα ήταν πολύ δύσκολο να «πουληθεί» πολιτικά στον Νότο.
Ενας άλλος τρόπος θα ήταν η σύνδεση μέρους των όρων με την πορεία δημοσιονομικής εξυγίανσης των κρατών-μελών υπό το δημοσιονομικό πλαίσιο της Ε.Ε. – το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Ωστόσο, έχει ανασταλεί αυτό το διάστημα και αναμένεται να ενέχει αλλαγές κατά την εφαρμογή του εκ νέου από το 2024, οπότε αποτελεί ένα παζλ κατά πόσον θα μπορεί να εφαρμοστεί.