Σχεδόν τριπλάσια ισχύ ΑΠΕ από αυτή που εγκατέστησε τις δύο προηγούμενες δεκαετίες θα πρέπει να εγκαταστήσει η χώρα μέσα σε διάστημα οκτώ ετών για να πετύχει τους αναβαθμισμένους στόχους στο αναθεωρημένο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ). Αυτός είναι ο φιλόδοξος στόχος για το μερίδιο των ΑΠΕ στο μείγμα ηλεκτροπαραγωγής το 2030, όπως θα αποτυπωθεί στο νέο ΕΣΕΚ που αναμένεται να οριστικοποιηθεί αύριο σε σύσκεψη της Ειδικής Επιτροπής που έχει συσταθεί στο ΥΠΕΝ υπό τη γενική γραμματέα Αλεξάνδρα Σδούκου.
Οι στόχοι για τη συμμετοχή των ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή αναπροσαρμόζονται, σύμφωνα με τα όσα επισήμως έχει δηλώσει η πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΝ από το 65% στο υφιστάμενο ΕΣΕΚ στο 80%, για να συμπεριλάβουν και τις νέες κατευθύνσεις του RePowerEu που έθεσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την επιτάχυνση της ενεργειακής μετάβασης και την απεξάρτηση της Ευρώπης από τη Ρωσία και τα ορυκτά καύσιμα. Με βάση το σενάριο που φαίνεται να «κλειδώνει» στην αυριανή σύσκεψη για να παρουσιαστεί πιθανότατα την ίδια ημέρα στη Διυπουργική Επιτροπή, η συνολική ισχύς των ΑΠΕ το 2030 θα πρέπει να φτάσει στα 28 GW (έναντι στόχου για 19 GW στο υφιστάμενο ΕΣΕΚ). Δεδομένου ότι η σημερινή εγκατεστημένη ισχύς των ΑΠΕ στο διασυνδεδεμένο σύστημα (πλην νησιών) ανέρχεται σε 10,2 GW, έως το 2030 πρέπει να εγκατασταθεί νέα «πράσινη» ισχύς 17,8 GW, μια αύξηση της τάξης του 174%!!! Στην ισχύ αυτή συμπεριλαμβάνεται και δεσμευτικός στόχος για 2-2,5 GW υπεράκτιων αιολικών. Εμφαση δίνεται στο νέο ΕΣΕΚ στην αποθήκευση (μπαταρίες), το μερίδιο της οποίας από 1,5 GW στο ΕΣΕΚ του 2019 αναπροσαρμόζεται στα 8 GW.
Τα παράδοξα
Ο δρόμος για την επίτευξη αυτών των στόχων με δεδομένη την ενεργειακή πραγματικότητα της χώρας θα είναι δύσβατος, υψηλού κόστους και φαινομενικά τουλάχιστον θα συνοδεύεται από πολλά παράδοξα.
Στο μείγμα ηλεκτροπαραγωγής της χώρας εξακολουθεί να κυριαρχεί το φυσικό αέριο με συμμετοχή 43% το 2022 (από 42% το 2021). Μαζί με τον λιγνίτη (11,2%) η συμμετοχή των ορυκτών καυσίμων το 2022 έφτασε στο 44,2%. Η υψηλή συμμετοχή του φυσικού αερίου στην ηλεκτροπαραγωγή κατατάσσει τη χώρα μας στους πρωταθλητές των χωρών του ΟΟΣΑ και της Ε.Ε. σε σχέση με τις χονδρεμπορικές τιμές ρεύματος. Το 2022 η συμμετοχή των ΑΠΕ στο μείγμα ηλεκτροπαραγωγής με αυξημένη μάλιστα εγκατεστημένη ισχύ πάνω από 580 MW σε σχέση με το 2021 περιορίστηκε από 34% σε 26%. Η αρνητική αυτή μεταβολή είναι αποτέλεσμα αυτού που αποκαλούμε στοχαστικότητα των ΑΠΕ. Της συνάρτησης δηλαδή της απόδοσης των αιολικών και των φωτοβολταϊκών από την ένταση των ανέμων και την ηλιοφάνεια. Αυτός ακριβώς ο παράγοντας υποχρεώνει τη χώρα για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα να επενδύει παράλληλα με την ταχύτερη διείσδυση των ΑΠΕ και σε νέες ευέλικτες μονάδες βάσης, απαραίτητες για τη διασφάλιση της επάρκειας που θα λειτουργούν για να καλύψουν τη μεταβλητότητα των ΑΠΕ. Με απλά λόγια, να μην πέφτει συσκότιση στο δίκτυο όταν δεν φυσάει ή δεν έχει ήλιο.
Ανεβαίνει ο πήχυς συμμετοχής των ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή στο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα.
Η νέα μελέτη επάρκειας του ΑΔΜΗΕ με ορίζοντα το 2034 προβλέπει αύξηση της ισχύος από μονάδες φυσικού αερίου από τα 5,2 GW σήμερα στα 7,9 GW σταδιακά έως το 2031. Για να είναι ασφαλές το σύστημα, σύμφωνα με τον ΑΔΜΗΕ θα πρέπει μέχρι το 2025 να έχουν μπει στο σύστημα τρεις νέες μονάδες φυσικού αερίου συνολικής ισχύος 2,7 GW και πιθανότατα και μία τέταρτη μετά το 2026 ισχύος 600-800 MW. H πρώτη μονάδα ισχύος 826 MW που λειτουργεί ήδη δοκιμαστικά και αναμένεται να μπει σε εμπορική λειτουργία μέσα στο πρώτο τρίμηνο του έτους είναι της Mytilineos στη Βοιωτία.
Η δεύτερη, ισχύος 876 MW, κατασκευάζεται στη ΒΙΠΕ Κομοτηνής από την ΤΕΡΝΑ και τη Μotor Oil με προγραμματισμένη λειτουργία για τον Ιανουάριο του 2025 και η τρίτη με ισχύ 840 MW που κατασκευάζουν από κοινού η ΔΕΗ, η ΔΕΠΑ και η Damco Energy (όμιλος Κοπελούζου) στη ΒΙΠΕ Αλεξανδρούπολης. Μια ακόμη μονάδα ισχύος 860 MW έχει σχεδιάσει η Elpedison στη Θεσσαλονίκη και μια 660 MW o όμιλος Καράτζη στη Θεσσαλία.
Οι νέες μονάδες φυσικού αερίου αλλά και οι υφιστάμενες, σύμφωνα με τη μελέτη επάρκειας του ΑΔΜΗΕ, θα πρέπει να επιδοτηθούν για να διασφαλισθεί η βιωσιμότητά τους και αυτό γιατί αφενός θα πρέπει να υπάρχουν για να λειτουργήσουν εάν χρειαστεί, αφετέρου όσο μεγαλύτερη ισχύς ΑΠΕ μπαίνει στο σύστημα θα γίνονται πιο… αντιοικονομικές.
Ακριβή συνύπαρξη
Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα δηλαδή οι ΑΠΕ θα πρέπει να συνυπάρχουν με μονάδες φυσικού αερίου. «Αυτή η συνύπαρξη θα έχει ένα διπλό κόστος και αναπόφευκτη επίπτωση στις τιμές της ενέργειας αλλά και στο περιβάλλον», τονίζει στην «Κ» ο διευθύνων σύμβουλος του ΑΔΜΗΕ Μάνος Μανουσάκης. Σύμφωνα με τον ίδιο, θα πρέπει στους καταναλωτές να φτάσει το μήνυμα ότι στο μεσοδιάστημα προς την ενεργειακή μετάβαση για να έχουμε ρεύμα χωρίς διακοπές θα πρέπει να το πληρώσουμε ακριβότερα.
Μεγαλύτερη πρόκληση, η ανάπτυξη δικτύων ηλεκτρικής ενέργειας
Τα δίκτυα είναι η μεγαλύτερη πρόκληση που θέτει όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά συνολικά για την Ευρώπη η ενεργειακή μετάβαση. Τα ηλεκτρικά συστήματα, που είναι στην πλειονότητά τους παλαιωμένα και έχουν σχεδιαστεί με σκοπό τη μεταφορά της ηλεκτρικής ενέργειας από ευέλικτες θερμικές μονάδες, θα πρέπει να ενσωματώσουν με ασφάλεια τη συνεχώς αυξανόμενη ενέργεια από διεσπαρμένες μονάδες ΑΠΕ, με ευμετάβλητη παραγωγή που θα επηρεάζει την ευστάθειά τους. Με δεδομένη τη ραγδαία αύξηση των ΑΠΕ, εκτιμάται ότι σε ευρωπαϊκό επίπεδο οι επενδύσεις σε έργα ανάπτυξης ηλεκτρικών δικτύων θα πρέπει να αυξηθούν κατά 50%-70% και να ανέλθουν σε 34-39 δισ. ευρώ σε ετήσια βάση μέχρι το 2030.
Στην Ελλάδα τα δίκτυα αποτελούν σήμερα το μεγαλύτερο εμπόδιο στην ανάπτυξη των ΑΠΕ. O υφιστάμενος διαθέσιμος ηλεκτρικός χώρος ανέρχεται σε 18 GW και σύμφωνα με τον προγραμματισμό του ΑΔΜΗΕ θα αυξηθεί στα 28 GW το 2030, δυναμικότητα που καλύπτει τον αναβαθμισμένο εθνικό στόχο για τη διείσδυση των ΑΠΕ. Η έγκαιρη υλοποίηση των έργων θα κριθεί σε μεγάλο βαθμό από τις αντιδράσεις, καθώς οι περισσότερες νέες γραμμές είναι εναέριες, αλλά και από την ταχύτητα των αρμόδιων αρχών στην έκδοση των απαιτούμενων περιβαλλοντικών αδειοδοτήσεων.
Στο μεταξύ, το βάρος πέφτει στην απελευθέρωση πολύτιμου ηλεκτρικού χώρου στο δίκτυο από έργα που λιμνάζουν εδώ και χρόνια. Ο ΑΔΜΗΕ έχει χορηγήσει οριστικές προσφορές σύνδεσης με το δίκτυο για έργα συνολικής ισχύος 12 GW, ενώ εν αναμονή βρίσκονται αιτήσεις για όρους σύνδεσης έργων ισχύος 20 GW. Aπό το χαρτοφυλάκιο των 12 GW με οριστικούς όρους σύνδεσης, τα 8-9 GW αποτελούν έργα που λιμνάζουν εδώ και χρόνια. Πρόκειται κατά βάση για έργα που σχεδιάστηκαν όχι με σκοπό την υλοποίησή τους, αλλά την ωρίμανσή τους μέχρι ένα βαθμό και τη μεταπώλησή τους στη συνέχεια. Οι «επενδυτές» αυτής της κατηγορίας δεν βιάζονται να βρουν αγοραστή, προκειμένου να εισπράξουν υψηλό τίμημα, αφού το θεσμικό πλαίσιο δεν τους δεσμεύει χρονικά για τα επόμενα βήματα. Επειτα από αίτημα του ΑΔΜΗΕ, το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας δρομολογεί νομοθετική ρύθμιση για να ξεμπλοκάρει το δίκτυο από «εικονικά» έργα και να απελευθερωθεί ηλεκτρικός χώρος για πραγματικές επενδύσεις. Εργα που έχουν πάρει οριστικούς όρους σύνδεσης έως και τις 31 Δεκεμβρίου 2020, σύμφωνα με την προωθούμενη διάταξη θα πρέπει να υπογράψουν σύμβαση σύνδεσης με τον ΑΔΜΗΕ σε διάστημα τριών μηνών. Σε διαφορετική περίπτωση θα αποδεσμεύουν τον χώρο στο ηλεκτρικό δίκτυο. Η αντίστοιχη προθεσμία για έργα με όρους σύνδεσης τη διετία 2021-2022 ορίζεται σε έξι μήνες και για έργα με όρους σύνδεσης μετά το 2022 σε 12 μήνες. Με το κυλιόμενο αυτό χρονοδιάγραμμα θα παίρνουν προτεραιότητα βιώσιμα έργα που μπορούν να υλοποιηθούν γρήγορα και να συμβάλουν στους στόχους της ενεργειακής μετάβασης.
Η ενσωμάτωση συστημάτων αποθήκευσης θα συμβάλει και στην καλύτερη διαχείριση του ηλεκτρικού χώρου των δικτύων και στην ταχύτερη ανάπτυξη των ΑΠΕ, γι’ αυτό και στο νέο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) ο στόχος για τεχνολογίες αποθήκευσης αναπροσαρμόζεται για το 2030 στα 8 GW, από 1,5 GW στο ΕΣΕΚ του 2019.