Η ενεργειακή αναστάτωση, η κρίση τροφίμων που προκάλεσε ο πόλεμος στην Ουκρανία, ανέδειξαν μια πασίγνωστη αλήθεια. Το μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής αγοράς αποτελείται από ολιγοπώλια που ορίζουν τις τιμές, μοιράζουν τα μερίδια αγοράς, μερικές επιχειρήσεις συναποφασίζουν τι γίνεται, πότε, σε ποιες τιμές. Αυτή είναι η αλήθεια που σπάνια ομολογούν όσοι ασχολούνται με την οικονομία.
Αυτό που έχει αλλάξει είναι ότι όλοι έμαθαν για τον όρο «πληθωρισμό της απληστίας» που περιγράφει εύστοχα αυτό που βίωνε η χώρα και πριν από τον πόλεμο. Πάντα οι τιμές των καυσίμων, για παράδειγμα, μειώνονταν αργά όταν έπεφταν οι διεθνείς τιμές και αυξάνονταν απότομα όταν η τάση ήταν ανοδική.
Γιατί υπάρχει το καθεστώς αυτό; Μήπως δεν υπάρχουν νόμοι που να θεραπεύουν τη δυσλειτουργία της αγοράς; Υπάρχουν. Για παράδειγμα ισχύει ο νόμος 3959/2011 που αφορά την «προστασία του ελεύθερου ανταγωνισμού».
Για να ευθυμήσουμε λίγο σημειώνω ότι ανάμεσα στους υπουργούς που υπέγραφαν τον νόμο στο ΦΕΚ τον Απρίλιο του 2011, είναι ο υπουργός Εσωτερικών, Αποκέντρωσης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης Ιωάννης Ραγκούσης. Στα δώδεκα χρόνια που πέρασαν ο κ. Ραγκούσης είχε πολλές αλλαγές στη ζωή του, με τελευταία ότι δεν εκλέχθηκε βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ.
Κι όμως, μόλις φέτος τον Ιανουάριο 2023, κυκλοφόρησαν από την Επιτροπή Ανταγωνισμού οι «κατευθυντήριες οδηγίες για την εφαρμογή του άρθρου 1Α του νόμου 3959/2011».
Τι αφορούν; «Απαγορεύεται σε μία επιχείρηση να προτείνει, να εξαναγκάζει, να παρέχει κίνητρα ή να προσκαλεί με οποιονδήποτε τρόπο άλλη επιχείρηση να συμμετέχει σε συμφωνία μεταξύ επιχειρήσεων ή σε αποφάσεις ενώσεων επιχειρήσεων ή σε εναρμονισμένες πρακτικές, για την παρεμπόδιση, τον περιορισμό ή τη νόθευση του ανταγωνισμού».
Οι εταιρείες, λοιπόν, απαγορεύεται να στοχεύουν:
α) Στον άμεσο ή έμμεσο καθορισμό των τιμών αγοράς ή πώλησης σε μία αγορά.
β) Στον περιορισμό ή στον έλεγχο της παραγωγής, της διάθεσης, της τεχνολογικής ανάπτυξης ή των επενδύσεων.
γ) Στην κατανομή των αγορών ή των πηγών εφοδιασμού.
Για όποιον δεν κατάλαβε, η Επιτροπή Ανταγωνισμού προσφέρει και απλά παραδείγματα:
«Η προσκαλούσα επιχείρηση Α επικοινωνεί με τον ανταγωνιστή της Β σε τηλεφωνική συνομιλία: «Αυξήστε τους ναύλους σας κατά 20 τοις εκατό και θα αυξήσω τους δικούς μου την επόμενη κιόλας μέρα! Θα βγάλεις περισσότερα και εσύ, και εγώ» – Παραλήπτης Β: «Δεν μπορούμε να μιλάμε για τιμολόγηση!» Ο παραλήπτης Β ενημερώνει την αρχή ανταγωνισμού ή διαχωρίζει τη θέση του δημόσια ως προς αυτή την πρόσκληση».
Τα παραδείγματα προφανώς θα προκάλεσαν τρανταχτά γέλια των στελεχών που ασχολούνται με την τιμολογιακή πολιτική. Προφανώς έχουν διασκεδάσει και στελέχη πολυεθνικών που πωλούν τα ίδια προϊόντα πιο ακριβά στην Ελλάδα από άλλες ευρωπαϊκές χώρες, στελέχη εταιρειών τροφίμων που ανεβάζουν τιμές επειδή αυξήθηκε το κόστος και παραλείπουν να τις μειώσουν όταν πέφτουν.
Τίποτα από όλα αυτά δεν ήταν άγνωστο. Η έκπληξη ήρθε επειδή μια κεντροδεξιά κυβέρνηση που είναι φιλική προς την επιχειρηματικότητα αποφάσισε να αντιδράσει ζητώντας από εταιρείες όπως οι ακτοπλοϊκές ή τα σούπερ μάρκετ να μειώσουν τις τιμές εφόσον μειώθηκε το κόστος τους.
Είναι η ίδια κυβέρνηση που «έπεισε» τις εταιρείες ενέργειας ότι πρέπει να καταβάλλουν έκτακτο φόρο για τα μη αναμενόμενα, έκτακτα κέρδη τους. Και μοίρασε τις εισπράξεις του φόρου αυτού στους καταναλωτές.
Ουσιαστικά αυτό που συμβαίνει είναι η ομολογία της αποτυχίας της λειτουργίας της αγοράς και του ανταγωνισμού που αναγκάζει την κυβέρνηση να παρέμβει διοικητικά. Ετσι ξεπερνιέται ένα ταμπού. Φιλική προς επιχειρηματικότητα πολιτική δεν σημαίνει φιλικός σε εταιρείες αλλά στη δημιουργία πολλών εταιρειών.