Κάποτε, πριν από λίγα χρόνια, υπήρχε μια βεβαιότητα γενικής αποδοχής. Κανείς δεν ανησυχούσε για την άνοδο τιμών. Ο πληθωρισμός έμενε σταθερά λίγο πάνω ή λίγο κάτω από 2%, όσο ήταν ο στόχος των κεντρικών τραπεζών για τη σταθερότητα των τιμών. Αυτή η σιγουριά χάθηκε. Και όχι μόνο δημιουργήθηκαν υψηλές πληθωριστικές προσδοκίες στο καταναλωτικό κοινό, αλλά συχνά αυτές κινούνται πάνω από τις εκτιμήσεις των ειδικών. Τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις εκτιμούν ότι ο πληθωρισμός θα είναι πολύ υψηλότερος το επόμενο διάστημα και λαμβάνουν με το δεδομένο αυτό τις όποιες καταναλωτικές ή επενδυτικές αποφάσεις τους.
Αυτό είναι από τα σημαντικότερα προβλήματα νομισματικής πολιτικής σήμερα σε ολόκληρο τον κόσμο και γι’ αυτό η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) επισημαίνει ότι άρχισε να λαμβάνει υπόψη τις προσδοκίες του κοινού για τον πληθωρισμό καθώς επανεξετάζει την πολιτική της.
Η υιοθέτηση υψηλών πληθωριστικών προσδοκιών από το κοινό υπονομεύει ουσιαστικά τη… συνταγή θεραπείας. Δεν είναι μυστικό ότι η πολιτική που ασκείται αποδέχεται περίοδο ύφεσης για να επέλθει το όφελος που είναι η απαλλαγή από τον πληθωρισμό. Η ιδέα είναι ότι η ύφεση θα ήταν πολύ εντονότερη αν οι πληθωριστικές πιέσεις αφήνονταν ανεμπόδιστες. Η θεραπεία με το πικρό χάπι ακυρώνεται αν καταναλωτές και επενδυτές θεωρούν ότι ο πληθωρισμός θα έχει μεγαλύτερη ένταση και διάρκεια το επόμενο διάστημα.
Ενα παγκόσμιο πρόβλημα που οφείλεται στο γεγονός ότι το καταναλωτικό κοινό διαμορφώνει αντιλήψεις με βάση εντυπώσεις.
Η ΕΚΤ επισημαίνει βέβαια ότι «Ο τρόπος με τον οποίο μεταβάλλονται οι τιμές δεν εξαρτάται μόνο από τις αμέτρητες αποφάσεις που λαμβάνουν καθημερινά οι επιχειρήσεις και οι άνθρωποι, αλλά και από τον τρόπο με τον οποίο αυτοί περιμένουν ότι οι τιμές θα εξελιχθούν στο μέλλον. Διαφορετικοί άνθρωποι, είτε πρόκειται για εμπειρογνώμονες που συναλλάσσονται στις χρηματοπιστωτικές αγορές, για επιχειρηματίες ή για πολίτες, μπορούν να έχουν διαφορετικές προσδοκίες για τον πληθωρισμό».
Πρόκειται για ένα παγκόσμιο πρόβλημα που οφείλεται στο γεγονός ότι το καταναλωτικό κοινό διαμορφώνει αντιλήψεις με βάση εντυπώσεις και βέβαια αγνοεί πλήρως όσα αφορούν τη νομισματική πολιτική και τις κεντρικές τράπεζες. Στις ΗΠΑ, έρευνα στο κοινό δεν κατάφερε να προσδιορίσει το όνομα του επικεφαλής της κεντρικής τράπεζας, στην Ιταλία οι ερωτώμενοι δεν γνώριζαν το ποσοστό του πληθωρισμού, στην Ιαπωνία αγνοούσαν την πολύχρονη προσπάθεια της κεντρικής τράπεζας να καταπολεμήσει την… έλλειψη πληθωρισμού.
Πρόσφατη μελέτη της ΕΚΤ με τον τίτλο «Πληθωριστικές προσδοκίες και ο ρόλος τους στις προβλέψεις του ευρωσυστήματος» διαπιστώνει διάσταση ανάμεσα στην προσλαμβάνουσα εντύπωση των ανθρώπων και την πρακτική συνάφεια των πληθωριστικών προσδοκιών. Από τη μία πλευρά, τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις προσδιορίζουν τον πληθωρισμό με το πραγματικό επιτόκιο που θα κληθούν να πληρώσουν και ανάλογα με τη σχέση τιμών/αποδοχών που αναμένουν. Από την άλλη πλευρά, οι κεντρικές τράπεζες ασκούν νομισματική πολιτική με βάση εκτιμήσεις των αγορών και τις τιμές που επικρατούν στις χρηματαγορές. Κινδυνεύουν να μην έχουν χρησιμοποιήσει στοιχεία που επηρεάζουν άμεσα τις εξελίξεις, όπως οι εκτιμήσεις των νοικοκυριών και επιχειρήσεων που λαμβάνουν αποφάσεις με βάση άλλες προσλαμβάνουσες εντυπώσεις. Ισως ακολουθούν λάθος ενδείξεις. Βέβαια οι πληθωριστικές προσδοκίες είναι δεδομένες και επηρεάζουν τον (εκτιμώμενο) ρυθμό ανάπτυξης.
Η ρητορική τόσο των κεντρικών τραπεζών όσο και των κυβερνήσεων αναφέρει ότι η αντιμετώπιση του πληθωρισμού είναι προτεραιότητα, αλλά οι απλές διακηρύξεις δεν αρκούν. Πρέπει να πείσουν με μέτρα και φράσεις που δεν αφήνουν περιθώρια αμφιβολιών. Γι’ αυτό άλλαξαν ρητορική και προσπαθούν να διατυπώσουν τις εκτιμήσεις τους με ένταση, όπως τα media.