Είχαν αρχικά σχεδιασθεί για χώρες της Καραϊβικής και έγιναν παγκοσμίως δημοφιλείς ως εύκολος, ίσως ο ευκολότερος, τρόπος για να προσελκύσει μια χώρα επενδύσεις και ζεστό ξένο κεφάλαιο. Η δημοτικότητά τους εξαπλώθηκε τόσο ώστε κατέκτησε την Ε.Ε. στα χρόνια της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης και της μετέπειτα κρίσης χρέους της Ευρωζώνης, δίνοντας διέξοδο στις χειμαζόμενες και συχνά υπερχρεωμένες οικονομίες. Ο λόγος για πολιτικές και μέτρα όπως η «χρυσή βίζα» και οι φοροελαφρύνσεις που προσέφεραν χώρες-μέλη της Ευρωζώνης σε πολίτες τρίτων που αγόραζαν ακριβά ακίνητα και με τα κεφάλαιά τους ενίσχυαν οικονομικά όσες χώρες τα είχαν ανάγκη. Ανάμεσά τους βεβαίως και η Ελλάδα. Οι πολιτικές αυτές διευρύνθηκαν αργότερα με αφορμή την πανδημία και την τηλεργασία, για να συμπεριλάβουν τις ειδικές βίζες προς τους λεγόμενους «ψηφιακούς νομάδες», όσους είχαν δηλαδή τη δυνατότητα να εγκαθίστανται στον τόπο της επιλογής τους και να εργάζονται από εκεί, όπου κι αν βρισκόταν η έδρα της εργασίας τους. Οι αμφιλεγόμενες αυτές πολιτικές έφεραν δισεκατομμύρια στις χώρες που τις επιστράτευσαν σε δύσκολους καιρούς, ενίοτε και κατευθείαν στα ταμεία του κράτους. Σε πολλές περιπτώσεις, όμως, δημιούργησαν περισσότερα προβλήματα από όσα έλυσαν και ορισμένες χώρες αρχίζουν ήδη να τις καταργούν.
Οι πολιτικές της «χρυσής βίζας» και των φοροελαφρύνσεων σε αλλοδαπούς επικρίθηκαν ότι ανοίγουν την πόρτα στο «μαύρο» χρήμα και διευκολύνουν την απάτη, όπως και ότι ενισχύουν οικονομικά όσους έχουν ήδη δυσθεώρητα πλούτη, συχνά αμφιβόλου προελεύσεως. Ισως κανείς από όσους τις επέκριναν με αυτού του είδους τα κριτήρια δεοντολογίας δεν προέβλεπε τις παρενέργειες αυτών των πολιτικών που εκτόξευσαν τις τιμές των ακινήτων στη στρατόσφαιρα προκαλώντας στεγαστική κρίση. Μεσολάβησαν αντιδράσεις στο εσωτερικό των χωρών από πολίτες που ουσιαστικά εξοστρακίστηκαν από τις πόλεις τους, καθώς αδυνατούν να βρουν οικονομικά προσιτή στέγη. Εξώθησαν, έτσι, τελικά τις κυβερνήσεις σε αναθεώρηση των επιλογών τους και ανάκληση των επίμαχων πολιτικών.
Πορτογαλία και Ιρλανδία έχουν ήδη αναστείλει το πρόγραμμα χορήγησης βίζας σε ξένους επενδυτές ακινήτων.
Μέσα στην εβδομάδα η Πορτογαλία ανακοίνωσε ότι δίνει τέλος στην πολιτική των φοροελαφρύνσεων προς αλλοδαπούς που αγόραζαν ακίνητα στη χώρα και ο πρωθυπουργός της Αντόνιο Κόστα αποκήρυξε αυτή την πολιτική ως αδικαιολόγητη δημοσιονομική αδικία. Λίγους μήνες νωρίτερα, τον Φεβρουάριο η κυβέρνηση του Αντόνιο Κόστα είχε ήδη ανακοινώσει ότι τερματίζει την πολιτική της «χρυσής βίζας» που παραχωρούσε σε πολίτες τρίτων χωρών και με την οποία είχε καταφέρει να προσελκύσει στη χώρα επενδύσεις ύψους 6,8 δισ. ευρώ από το 2012, οπότε και υιοθετήθηκε. Η απόφαση συμπαρασύρει βέβαια και τις βίζες προς τους «ψηφιακούς νομάδες». Είχε προηγηθεί μόλις μία εβδομάδα νωρίτερα αντίστοιχη απόφαση της Ιρλανδίας, μολονότι η «χρυσή βίζα» είχε φέρει πακτωλό χρημάτων στη χώρα, καθώς από την εφαρμογή του μέτρου πριν από 11 χρόνια είχε προσελκύσει επενδύσεις ύψους 1,25 δισ. ευρώ.
Η Ιρλανδία είχε μάλιστα αναστείλει το πρόγραμμα από τον Μάρτιο του 2022 για τους Ρώσους πολίτες, στο πλαίσιο των κυρώσεων κατά της Μόσχας για τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Προς την ίδια κατεύθυνση φαίνεται να κινείται και η Ισπανία, μολονότι διατηρεί ακόμη σε ισχύ το επίμαχο πρόγραμμα. Η αντιπολίτευση ασκεί επίμονες πιέσεις στην κυβέρνηση υποστηρίζοντας ότι η χώρα «μετατρέπεται σε αποικία και φιλοξενεί βρώμικο χρήμα».
Καταιγίδα περιορισμών για Airbnb
Η πλατφόρμα της Airbnb έδωσε τη δυνατότητα σε κάθε ιδιοκτήτη κατοικίας να νοικιάζει το σπίτι του για μικρά χρονικά διαστήματα, μετατρέποντάς το έμμεσα σε κερδοφόρο επιχείρηση. Προσφέροντας ένα είδος εύκολου πλουτισμού, η Airbnb έγινε γρήγορα εξαιρετικά δημοφιλής, αλλά εξίσου γρήγορα προκάλεσε μείζονα προβλήματα στις αγορές στέγης. Κατηγορήθηκε ότι ευθύνεται για ένα κύμα μαζικών εξώσεων από πλευράς ιδιοκτητών που προσέβλεπαν στα υψηλά έσοδα της βραχυχρόνιας ενοικίασης, ότι οδήγησε τα ενοίκια στη στρατόσφαιρα αναγκάζοντας τους κατοίκους των ευρωπαϊκών μητροπόλεων τουριστικού ενδιαφέροντος να τις εγκαταλείψουν, εν ολίγοις ότι προκάλεσε στεγαστική κρίση, ενώ αναπαρήγαγε και τροφοδότησε εις το έπακρον τον υπερβολικό τουρισμό, με όσα δεινά φέρνει αυτός μαζί του. Εφθασε να προκαλέσει διαδηλώσεις σε ιστορικές πόλεις της Ιταλίας και της Ισπανίας, και δεν άργησε βέβαια να αναγκάσει τις κυβερνήσεις στην επιβολή ελεγκτικών μηχανισμών.
Από την Ευρώπη έως τις ΗΠΑ, από το Αμστερνταμ μέχρι τη Βαρκελώνη, τη Λισσαβώνα, το Βερολίνο και τη Φλωρεντία, δημοτικές αρχές αλλά και κυβερνήσεις επιβάλλουν περιορισμούς στις βραχυχρόνιες ενοικιάσεις.
Aπό το Αμστερνταμ μέχρι τη Βαρκελώνη και τη Φλωρεντία, δημοτικές αρχές αλλά και κυβερνήσεις λαμβάνουν μέτρα για τις βραχυχρόνιες μισθώσεις.
Στη Βιέννη από τον επόμενο Ιούλιο οι ιδιοκτήτες κατοικιών δεν θα μπορούν να τα νοικιάζουν παρά μόνο επί 90 ημέρες τον χρόνο όταν πρόκειται για βραχυχρόνια ενοικίαση. Προκειμένου να διασφαλίσει ότι οι κατοικίες θα μπορούν να διατεθούν και για μονιμότερη ενοικίαση, η πρωτεύουσα της Αυστρίας είχε επιβάλει αυτόν τον περιορισμό από το 2018 στο τουριστικό κέντρο της, αλλά τώρα τον επεκτείνει στο σύνολο της πόλης.
Στο Παρίσι οι Αρχές έχουν επιβάλει στους ιδιοκτήτες ακινήτων αντίστοιχο περιορισμό που φθάνει στις 120 ημέρες τον χρόνο, ενώ όταν οι ιδιοκτήτες επιδιώκουν να επεκτείνουν το χρονικό διάστημα που θα νοικιάζουν το ακίνητό τους σε τουρίστες ή κάνουν το ίδιο με μια δεύτερη κατοικία, τότε είναι υποχρεωμένοι να την καταχωρίζουν ως ένα είδος επιχείρησης ενοικίασης επιπλωμένων χώρων. Η Ιταλία, με τον μεγάλο αριθμό πόλεων εξαιρετικού ιστορικού, πολιτισμικού και τουριστικού ενδιαφέροντος, ετοιμάζεται να θεσπίσει αρκετά αυστηρούς περιορισμούς σε όλη την επικράτειά της. Η Φλωρεντία έχει ήδη απαγορεύσει τις ενοικιάσεις της Airbnb πέραν του ιστορικού κέντρου της, ενώ προς την ίδια κατεύθυνση οδεύουν η πολύπαθη από τον τουρισμό Βενετία αλλά και το επιχειρηματικό Μιλάνο.
Την αυστηρότερη στάση προς την Airbnb έχει τηρήσει έως τώρα το Βερολίνο, όπως ήταν αναμενόμενο, καθώς η ιστορική πρωτεύουσα της Γερμανίας αντιμετώπιζε στεγαστικό ζήτημα προτού εμφανισθούν οι πλατφόρμες αυτού του είδους. Αρχικά είχε απαγορεύσει τη λειτουργία της Airbnb, αλλά στη συνέχεια ήρε την απαγόρευση και επιβάλλει αυστηρούς περιορισμούς, ενώ προβλέπει βαριά πρόστιμα.
Οι τιμές πέφτουν, οι κατασκευαστικές πτωχεύουν
Τόσο οι πολιτικές που επιστράτευσαν οι κυβερνήσεις για να προσελκύσουν επενδύσεις, όσο και οι επιλογές των ιδιοκτητών ακινήτων που μετέτρεψαν συχνά την κύρια κατοικία τους σε επιχείρηση οδήγησαν τιμές και ενοίκια στα ύψη. Ολα αυτά μέχρι τις αρχές του έτους, όταν όλα άλλαξαν αιφνιδιαστικά. Είχε μεσολαβήσει ο πληθωρισμός που εξώθησε τις κεντρικές τράπεζες να αυξήσουν επιθετικά τα επιτόκια και παράλληλα να καταστήσουν δυσβάσταχτο το κόστος διαβίωσης.
Οι αξίες των σπιτιών στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης παραμένουν σε επίπεδα κατά περίπου 50% υψηλότερα από το 2014.
Τα στεγαστικά δάνεια έγιναν πανάκριβα, όπως και η καθημερινή ζωή, ενώ αυξήθηκε απότομα και το κόστος κατασκευής για τους εργολάβους και τις κατασκευαστικές. Πρωτίστως, όμως, ένα μεγάλο ποσοστό Ευρωπαίων επίδοξων δανειοληπτών και αγοραστών ακινήτων ανέβαλε, προς το παρόν τουλάχιστον, το όνειρο της απόκτησης ιδιόκτητης στέγης και η ζήτηση μειώθηκε απότομα. Το αποτέλεσμα ήταν μια απότομη διόρθωση στις αγορές κατοικίας, εν ολίγοις μια αιφνιδιαστική πτώση τις τιμές των κατοικιών. Οι τιμές των σπιτιών στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης παραμένουν βέβαια σε επίπεδα κατά περίπου 50% υψηλότερα από εκείνα του 2014, αλλά έχουν σημειώσει πτώση στις 15 από τις 27 χώρες-μέλη της Ε.Ε. Τη μεγαλύτερη πτώση σημείωσαν σε διάστημα 12 μηνών οι τιμές στη Σουηδία καταγράφοντας πτώση 15%, ενώ μέσα στο πρώτο τρίμηνο του έτους κατέγραψαν μεγάλη πτώση και οι τιμές σε Δανία και Γερμανία υποχωρώντας κατά 6,5% και 5% αντιστοίχως. Ανάμεσα στις εξαιρέσεις συγκαταλέγεται η τουριστική Κροατία, που μάλλον λόγω διαφοράς φάσης από πολλές χώρες-μέλη της Ε.Ε. γνωρίζει ακόμη τη μεγάλη ζήτηση από ξένους επίδοξους αγοραστές. Πολλοί από αυτούς την κατέκλυσαν στα τέλη του περασμένου έτους εν αναμονή της προσχώρησής της στην Ευρωζώνη τον Ιανουάριο. Ετσι οι τιμές στην Κροατία γνώρισαν άνοδο 4,7%.
Αναπόφευκτο συνεπακόλουθο ήταν η κατάρρευση πολλών μικρών και μεγάλων κατασκευαστικών, οι οποίες αντιμέτωπες με το αυξημένο κόστος της κατασκευής και την πτώση των τιμών των ακινήτων κήρυξαν πτώχευση. Ισως η πλέον ηχηρή περίπτωση κατασκευαστικής που πτώχευσε ήταν αυτή του ομίλου Gersh στη Γερμανία. Ο εν λόγω όμιλος κήρυξε πτώχευση προ εβδομάδων, ενώ έχει υπό κατασκευή έργα αξίας 4 δισ. ευρώ. Στα χνάρια της φαίνεται πως βρίσκεται και η κατασκευαστική Euroboden του Μονάχου, ενώ έχει προηγηθεί τον Αύγουστο η κατάρρευση του ομίλου Project Immobilien. Στη Σουηδία έχουν κηρύξει πτώχευση περισσότερες από 1.000 σουηδικές κατασκευαστικές μέσα στους πρώτους οκτώ μήνες του έτους και στη Φινλανδία εκτιμάται πως ο αριθμός των νέων οικοδομών θα υποχωρήσει φέτος στα χαμηλότερα επίπεδα που έχουν καταγραφεί από τη δεκαετία του 1940.
Αδικία
Υπεραμυνόμενος της απόφασης που έλαβε η πορτογαλική κυβέρνηση να καταργήσει τις φοροελαφρύνσεις που προσέφερε σε ξένους αγοραστές ακινήτων, ο Πορτογάλος πρωθυπουργός Αντόνιο Κόστα τόνισε πως «αν διατηρούσαμε αυτό το μέτρο θα παρατείναμε μια αδικαιολόγητη δημοσιονομική αδικία, που θα εξακολουθούσε να διογκώνει και να στρεβλώνει την αγορά κατοικίας».
6,8 δισ. ευρώ ήταν η αξία των επενδύσεων που προσείλκυσαν οι φοροαπαλλαγές της Πορτογαλίας σε αλλοδαπούς αγοραστές ακινήτων.
Επικρίσεις
Επικρίνοντας δριμύτατα την πολιτική της «χρυσής βίζας» όπως και κάθε αντίστοιχο μέτρο, συμπεριλαμβανομένων των φοροελαφρύνσεων σε αλλοδαπούς αγοραστές ακριβών ακινήτων, η Επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τόνισε σε ανακοίνωσή της ότι αυτού του είδους τα σχήματα «είναι κατακριτέα και απορριπτέα από ηθικής, νομικής και οικονομικής απόψεως».
1,5 δισ. ευρώ υπολογίζεται το συνολικό εισόδημα που δεν είχε φορολογηθεί στην Πορτογαλία
στο πλαίσιο των φοροαπαλλαγών σε αλλοδαπούς αγοραστές ακινήτων.
Το σχόλιο
Η Ναόμι Χιρστ, στέλεχος της διεθνούς οργάνωσης κατά της διαφθοράς Global Witness, σχολίασε προσφάτως σχήματα όπως η «χρυσή βίζα» και οι φοροελαφρύνσεις σε αλλοδαπούς τονίζοντας πως «όταν έχει κανείς πολλά χρήματα που έχει συγκεντρώσει με αμφίβολες μεθόδους, το να διασφαλίσει και μια νέα πατρίδα μακριά από το μέρος από όπου τα έχει κλέψει είναι ιδιαιτέρως ελκυστικό».