«Στα χαρτιά» παραμένουν πολλές από τις κρίσιμες διατάξεις του νόμου 4782/2021 για τις δημόσιες συμβάσεις, καθώς δεν έχει εκδοθεί ακόμη όλη η δευτερογενής νομοθεσία, είτε διότι δεν έχουν συσταθεί σημαντικά όργανα για τον έλεγχο των προδιαγραφών, είτε διότι συνεχίζεται η πρακτική των υποκοστολογημένων προσφορών με συνέπεια τις περίφημες συμπληρωματικές συμβάσεις –που τελικά ανεβάζουν το κόστος για το Δημόσιο και τα έσοδα για τους αναδόχους των έργων– είτε διότι, παρά τα πολλά εργαλεία που προβλέπονται για την εύκολη και συμφέρουσα υλοποίηση των δημόσιων συμβάσεων, μεγάλο μέρος αυτών γίνεται με… κατά παρέκκλιση διαδικασίες. Φαινόμενο που δυστυχώς παρατηρήθηκε την περίοδο της πανδημίας, κατά την οποία οι απευθείας αναθέσεις αποτέλεσαν τον κανόνα ακόμη και για συμβάσεις που δεν είχαν στην πραγματικότητα τον χαρακτήρα του κατεπείγοντος. Με άλλα λόγια, για μια ακόμη φορά αποδεικνύεται ότι δεν αρκεί η θέσπιση καλών νόμων, εάν αυτοί δεν εφαρμόζονται. Αυτά και άλλα πολλά επισημαίνει στην τελευταία της μελέτη για τις δημόσιες συμβάσεις η διαΝΕΟσις.
Η «καλή –εν προκειμένω η κακή– μέρα από το πρωί φαίνεται». Οπως δυστυχώς συμβαίνει κατ’ επανάληψη στην Ελλάδα, ο νόμος 4782/2021, ο οποίος τέθηκε σε ισχύ τον Μάρτιο του 2021, είχε υποστεί μέσα σε δύο χρόνια, μέχρι τον Μάιο του 2023, 36 τροποποιήσεις και πιθανότατα τους τελευταίους 11 μήνες να έχουν γίνει και άλλες. Υπενθυμίζεται ότι ο προηγούμενος νόμος για τις δημόσιες συμβάσεις, 4412/2016, είχε υποστεί μέσα σε τέσσερα χρόνια πάνω από 400 τροποποιήσεις. Τούτο και μόνο προκαλεί καθυστερήσεις, καθώς συχνά μπορεί να απαιτείται η έκδοση νέων υπουργικών αποφάσεων, ενώ και οι αρμόδιες υπηρεσίες καλούνται κάθε φορά να προσαρμόζονται στα νέα δεδομένα.
Αλλο φαινόμενο είναι η κατάχρηση της μεθόδου των απευθείας αναθέσεων, κάτι που ζημιώνει το Δημόσιο, αλλά και τις επιχειρήσεις καθώς στρεβλώνει τον ανταγωνισμό, ενώ την ίδια ώρα υπάρχουν πάντα οι υποψίες για αδιαφανείς συνθήκες και διαπλοκή. Οπως επισημαίνεται στη μελέτη της διαΝΕΟσις, στη διάρκεια του κορωνοϊού, η τάση των απευθείας αναθέσεων παρατηρήθηκε και σε άλλους τομείς, πέραν του τομέα της δημόσιας υγείας, όπως στις προμήθειες που σχετίζονται με τον υλικοτεχνικό εξοπλισμό των δημόσιων υπηρεσιών. «Οι κατά παρέκκλιση διαδικασίες δεν θα πρέπει να γίνουν μια “κανονικότητα”, η οποία να δικαιολογεί την εξαίρεση από τις πάγιες διατάξεις και διαδικασίες», τονίζεται χαρακτηριστικά, ενώ αναφέρεται ότι θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν οι λεγόμενες «συμβάσεις-πλαίσιο» (συμφωνίες μεταξύ αναθετουσών αρχών και προμηθευτών που διέπουν ορισμένη χρονική περίοδο και αφορούν κάποια χαρακτηριστικά των συμβάσεων όπως οι τιμές ή οι ποσότητες).
Επιπλέον, αν και ο νόμος προβλέπει την επέκταση σε δύο χρόνια του χρονικού ορίζοντα προγραμματισμού των κεντρικών δραστηριοτήτων αγορών που πραγματοποιούν εθνικές κεντρικές αρχές αγορών (όπως είναι για παράδειγμα η Γενική Διεύθυνση Δημοσίων Συμβάσεων της Γενικής Γραμματείας Εμπορίου ή η Εθνική Κεντρική Αρχή Προμηθειών Υγείας), αυτό δεν γίνεται στην πράξη και η σειρά με την οποία προσδιορίζονται χρονικά τα έργα δεν εκπληρώνει πάντοτε ένα σαφές, ορθολογικό κριτήριο.