Η Ανα Χιμένα είναι νεαρή γιατρός και διορίστηκε για πρώτη φορά πέρυσι σε νοσοκομείο της Μαδρίτης. Τότε μετακόμισε μαζί με τους γονείς της στα περίχωρα της πόλης με σκοπό να συγκεντρώσει χρήματα για να αγοράσει το δικό της σπίτι. Οταν, όμως, άρχισε να ψάχνει σε αυτό το χωριό, διαπίστωσε πως σχεδόν όλα τα σπίτια πωλούντο με τιμές άνω των 500.000 ευρώ.
Το ποσό αυτό είναι σχεδόν 20πλάσιο από έναν ετήσιο μέσο μισθό στην Ισπανία και όλως τυχαίως είναι το κόστος μιας «χρυσής βίζας» που προσφέρεται σε πλούσιους αλλοδαπούς όταν αγοράζουν ένα ακριβό ακίνητο στη χώρα. Επειτα από 10 χρόνια εφαρμογής, η «χρυσή βίζα» έχει φέρει στα ταμεία της Ισπανίας δισ. ευρώ από επενδύσεις, αλλά παράλληλα έχει προκαλέσει μια στεγαστική κρίση ολέθρια για τους πολίτες της. «Δεν υπάρχει κανένα σπίτι σε προσιτή τιμή», δηλώνει η νεαρή γιατρός που σταθερά κάνει 100 ώρες υπερωρίες κάθε μήνα για να συγκεντρώσει ένα ποσό.
Προκειμένου να αντιμετωπίσει τη στεγαστική κρίση, η Ισπανία ανακοίνωσε προ ημερών ότι καταργεί τη «χρυσή βίζα» και προστίθεται στη σειρά ευρωπαϊκών χωρών που έκαναν το ίδιο. Εξι χώρες της Ευρωζώνης εγκαινίασαν το πρόγραμμα της «χρυσής βίζας» στην κορύφωση της κρίσης χρέους του ευρώ το 2012, σε μια προσπάθεια να καλύψουν τα δημοσιονομικά ελλείμματά τους. Οσες αναγκάστηκαν να καταφύγουν σε διεθνείς δανειστές, Ισπανία, Ιρλανδία, Πορτογαλία και Ελλάδα, χρειάζονταν απεγνωσμένα μετρητά για να πληρώσουν τους πιστωτές τους και με αυτόν τον τρόπο αναθέρμαναν και τις ημιθανείς αγορές ακινήτων.
Η Ισπανία εξέδωσε 14.576 «χρυσές βίζες» για πλούσιους ξένους που αγόρασαν ακίνητα αξίας άνω των 500.000 ευρώ. Ετσι όμως ανέβασαν τις τιμές των ακινήτων σε απαγορευτικά ύψη για τους Ισπανούς, δεδομένου ότι είχαν ήδη πάρει την ανιούσα εξαιτίας της επέλασης του Airbnb. «Η πρόσβαση στη στέγη πρέπει να είναι δικαίωμα και όχι κερδοσκοπική επιχείρηση», δήλωσε προ ημερών ο Ισπανός πρωθυπουργός Πέδρο Σάντσες ανακοινώνοντας το τέλος της «χρυσής βίζας». Και προσέθεσε ότι «στις μεγάλες πόλεις η αγορά κατοικίας έχει ήδη πρόβλημα και είναι σχεδόν αδύνατον να βρει κανείς στέγη κατάλληλη για ανθρώπους που εργάζονται και πληρώνουν τους φόρους τους». Οι «χρυσές βίζες» έδωσαν σε πολίτες τρίτων χωρών προσωρινή άδεια παραμονής, συχνά χωρίς καν να πρέπει να ζουν μέσα στη χώρα που τους την προσφέρει. Επενδυτές από Κίνα, Ρωσία και Μέση Ανατολή συνέρρευσαν μαζικά και αγόρασαν ακίνητα. Τα τελευταία χρόνια μετά το Brexit πολλοί Βρετανοί αγόρασαν σπίτια σε Ελλάδα, Πορτογαλία και Ισπανία, και ακολούθησαν και πολλοί Αμερικανοί που δεν μπορούν να ζήσουν όσο άνετα θα ήθελαν στις αμερικανικές μητροπόλεις.
Η Ελλάδα, μία από τις τελευταίες ευρωπαϊκές χώρες που προσφέρει τη «χρυσή βίζα», αύξησε προσφάτως το ποσό της απαιτούμενης επένδυσης στις 800.000 ευρώ από 500.000.
Τώρα όμως τα προγράμματα της «χρυσής βίζας» τερματίζονται, καθώς οι κυβερνήσεις προσπαθούν να επανορθώσουν τη βλάβη που προκάλεσαν στην αγορά στέγης. Και μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, αξιωματούχοι της Ε.Ε. απαίτησαν τον τερματισμό τους προειδοποιώντας ότι τα προγράμματα «χρυσής βίζας» προσφέρονταν για ξέπλυμα μαύρου χρήματος, φοροαποφυγή, ακόμη και διευκόλυνση του οργανωμένου εγκλήματος. Η Πορτογαλία, που έχει αντλήσει περισσότερα από 5,8 δισ. ευρώ από το πρόγραμμα, το τροποποίησε προ μηνών αφαιρώντας από τις επιλογές των επενδύσεων τα ακίνητα, προκειμένου να μειώσει τις κερδοσκοπικές αγορές και να αποθερμάνει την αγορά στέγης. Η μαζική εισροή μεγάλου αριθμού ξένων στη χώρα απέκλεισε από τις κατοικίες των πόλεων χιλιάδες Πορτογάλους χαμηλού εισοδήματος.
Η Ιρλανδία έδωσε τέλος στο πρόγραμμα πέρυσι εν μέρει και εξαιτίας της ανησυχίας πως προσφερόταν για ξέπλυμα χρήματος από Ρώσους. Η Ελλάδα, μία από τις τελευταίες ευρωπαϊκές χώρες που προσφέρει τη «χρυσή βίζα», αύξησε προσφάτως το ποσό της απαιτούμενης επένδυσης στις 800.000 ευρώ από 500.000 για την Αθήνα και τα πλέον δημοφιλή νησιά, όπως η Μύκονος και η Σαντορίνη. Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης αναγνώρισε τις μεγάλες ελλείψεις κατοικιών και το πρόβλημα των απαγορευτικά υψηλών ενοικίων ιδιαιτέρως στην περιφέρεια της Αθήνας. Τόνισε, ωστόσο, ότι η κυβέρνησή του θέλει ακόμη να προσελκύσει επενδυτές. Η Ελλάδα άντλησε 4,3 δισ. ευρώ από επενδύσεις μόνο μέσα στη διετία 2021-2023.
Σχετική έκθεση του Ινστιτούτου Οικονομίας Εργασίας που δημοσιεύθηκε τον περασμένο μήνα αναφέρει πως τα προγράμματα της «χρυσής βίζας» συνέδραμαν στην οικονομική ανάπτυξη των χωρών που τα προσέφεραν. Αλλά οι χώρες πρέπει να βρουν «μια λεπτή ισορροπία ανάμεσα στα κέρδη και την αποφυγή των ενδεχόμενων κινδύνων». Η απόσυρση των προγραμμάτων έπεται μιας ευρύτερης στεγαστικής κρίσης στην Ευρώπη, οι αγορές ακινήτων της οποίας υπέστησαν επί χρόνια μια ολοκληρωτική μεταμόρφωση που απέκλεισε τους εργαζομένους μεσαίου εισοδήματος, συμπεριλαμβανομένων γιατρών, καθηγητών και στελεχών της αστυνομίας. Επί δεκαετίες γίνονταν έργα ανάπλασης σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, αλλά η επέλαση του Airbnb έχει επιτείνει το πρόβλημα των απρόσιτων ενοικίων.
Η Λόρα ΜακΝτάουελ, που εργάζεται στη μεσιτική Mobilia στην Αθήνα, επισημαίνει πως οι βραχυχρόνιες μισθώσεις οδήγησαν τα ενοίκια σε απρόσιτα επίπεδα στο κέντρο των πόλεων και το πρόβλημα επιδεινώθηκε όταν οι επενδυτές από πολλές χώρες αγόρασαν ακίνητα για τη «χρυσή βίζα» και τα άρχισαν να τα διαθέτουν αποκλειστικά για βραχυχρόνιες μισθώσεις διακοπών, επιτείνοντας την έλλειψη προσιτών κατοικιών. Η «χρυσή βίζα» προσείλκυσε στην Αθήνα Κινέζους, πολλοί από τους οποίους κατέφθαναν στην πόλη με βαλίτσες γεμάτες μετρητά. Κινεζικές επενδυτικές αγόρασαν κτίρια σε γειτονιές χαμηλού εισοδήματος και σε περιοχές φοιτητών, ανακαίνιζαν τα διαμερίσματα και τα μεταπωλούσαν σε όσους ενδιαφέρονταν για τη «χρυσή βίζα». Σήμερα ολόκληρες πολυκατοικίες, ακόμη και σε άλλοτε ανεπιθύμητες περιοχές και στην περιφέρεια της Αθήνας, ανήκουν σε ξένους.